Na wstępie warto przypomnieć, że przed laty pisałem o pobycie w Seulu i w Tokio w 1983 roku, a „po powrocie z Tokio wystąpiłem z wnioskiem o utworzenie nowego kierunku studiów, tzn. pięcioletniej koreanistyki. Wniosek spotkał się z akceptacją Senatu Uniwersytetu Warszawskiego. W tym czasie do Instytutu Orientalistycznego zaczęły przychodzić z Seulu paczki z książkami. Z każdym rokiem przybywało również studentów zafascynowanych Koreą. Do rozwoju koreanistyki, a więc podnoszenia jej poziomu naukowego, wydatnie przyczynili się językoznawcy, tzn. profesor Romuald Huszcza i dr Krzysztof Janasiak. Dzięki temu warszawskie studia koreanistyczne z biegiem lat stały się jednym z najlepszych akademickich ośrodków specjalizujących się w nauczaniu i badaniu języka i literatury koreańskiej w Europie. Dzięki jej absolwentom mamy już dostęp do interesującej twórczości pisarzy południowo-koreańskich, jak również książek naukowych na temat kultury koreańskiej. (zob. „Do Tokio przez Seul” w książce pt. Japońskie fascynacje. Eseje pisane na marginesie, Adam Marszałek,Toruń 2020),
Na zakończenie tego eseju wspomniałem również przekłady z oryginału i monografie Ewy Rynarzewskiej i Justyny Najbar-Miller. A w ostatnim miesiącu dotarły do mnie nowe przekłady, wydane w Polsce, potwierdzające zainteresowanie nie tylko ambitną literaturą japońską lecz także koreańską. W tym czasie ukazała się również w druku monografia pt. Koreańska etykieta językowa (2020), której autorką jest dr Jeongin Choi, wykładowca języka koreańskiego. Niewątpliwie jest to bardzo pożyteczna, a może nawet niezbędna dla uczących się tego trudnego języka pomoc naukowa.
W powyższej monografii dr Choi przedstawiła koreańskie zwyczaje i zwroty grzecznościowe nazywane insamal (‘słowa pozdrowienia / powitania),typowe i szczególnie ważne w komunikacji prowadzonej w języku koreańskim. Należą do nich m.in. formy powitania i pożegnania, życzenia z okazji ślubu, gratulacje z okazji narodzin i urodzin, kondolencje, językowe sposoby oddawania czci przodkom,
Wiele miejsca i uwagi w tej monografii poświęcono etykiecie językowej obowiązującej w życiu rodziny koreańskiej. Opisane są wiec konkretne sytuacje, w których Koreańczycy przywiązują szczególną wagę do podtrzymania przyjaznych relacji i wyrażenia szacunku dla drugiej osoby. Na potwierdzenie tych tez autorka przytacza przykłady odpowiednich wyrażeń w koreańskim oryginale wraz z tłumaczeniem wyrazów lub zdań na język polski. Często też wyjaśnia ich związki z pozajęzykową kulturą koreańską. Rozważania na ten temat dopełnia omówieniem wyników dwu ankiet, tzn. przeprowadzonych w środowisku studentów koreanistyki warszawskiej oraz w 2012 r. – wśród 300 Koreańczyków (od 10 do 60 r.) w 2012 roku.
Metodologiczne podstawy tej monografii stanowią publikacje Małgorzaty Marcjanik (Grzeczności w komunikacji językowej), Romualda Huszczy (Honoryfikatywność. Gramatyka Pragmatyka Typologia ), jak również wielu koreańskich badaczy. Autorka wymienia m.in. prace takich autorów jak: Kim Yuri (1998), Hwang (1999), Ch’a (2005) i Pang Hyesuk, czy Mun Kumhyon. Nawiązuje też do teorii aktów mowy J.L. Austina, tzn. teorii wypowiedzi, które są działaniem, podkreślając, że w Korei analizowane w tej pracy akty mowy mają za zadanie dowartościowanie drugiego człowieka. zwłaszcza mężczyzny.
Natomiast wspominając skrypty kulturowych zachowań werbalnych Anny Wierzbickiej, słusznie twierdzi, że w Korei rytuały grzecznościowe są dorobkiem kulturowym wspólnoty komunikacyjnej. A ich wykorzystanie jest zasadne tylko w środowisku Koreańczyków. A ponadto świadczą o kompetencji językowej uczącego się obcokrajowca…
Tytuł książki „etykieta językowa” wskazuje przede wszystkim na zbiór wzorów językowych popularnie kojarzonych z savoir-vivrem, grzecznością czy po prostu z dobrym wychowaniem w zakresie zachowań grzecznościowych – aktów mowy, jak i niewerbalnych znaków komunikacyjnych. Normy te należą do kategorii honoryfikatywności jako kategorii gramatyki, jak i obyczajów utrwalonych w języku, których opanowanie jest niezwykle ważne w toku nauczania zwłaszcza języka koreańskiego już na początkowym etapie nauki. Dlatego książka Jeong In Choi jest doskonałym uzupełnieniem standardowego podręcznika.
Kompozycja książki
W pierwszym rozdziale pt. ”Etykieta językowa i jej tło kulturowe” autorka wymienia i opisuje szczególnie ważne w życiu codziennym w Korei sytuacje komunikacyjne, to znaczy relację między nadawcą i odbiorcą komunikatów językowych. Należą do nich powitania i pożegnania, oddawanie czci przodkom, śluby, kondolencje, publiczne przysięgi, czy zachowanie podczas uroczystości rozpoczynanych wykonaniem hymnu narodowego.
Przedstawiając dość szczegółowo relacje w rodzinie koreańskiej, autorka zwraca uwagę na wyjątkowo bogate słownictwo, jak i formy gramatyczne obowiązujące we wzajemnych relacjach między młodszymi i starszymi, dalszymi i bliższymi krewnymi wspólnot rodzinnych.
Na przykład, pisząc o społecznych normach językowych, którym towarzyszą gesty komunikacyjne (np. ukłony), autorka zwraca uwagę na rzadko dostrzegany szczegół. A mianowicie, pisze o tym, że podczas powitania i pożegnania, czy wyrażania szacunku, obowiązują określone zasady ułożenia rąk: mężczyzna lewą dłoń kładzie na prawej (lewa strona to wschód symbolizujący pierwiastek męski jang w taoizmie), natomiast kobiety czynią to odwrotnie, a dzieci trzymają ręce na wysokości pępka. Stwierdza również, że na etykietę językową Koreańczyków duży wpływ miała ideologia konfucjańska.
. Pisząc nt. behawitywów grzecznościowych we współczesnym języku koreańskim autorka wylicza tytulaturę fatyczną, służącą podtrzymaniu kontaktu, używaną w stosunku do rodziców i obowiązującą między wszystkimi członkami rodziny – również wielopokoleniowej. Podaje konkretne zwroty i formy gramatyczne obowiązujące również w miejscu pracy, jak i w placówkach usługowych. Wyróżnia dwie grupy behawitywów grzecznościowych, a mianowicie, zachowania występujące w życiu codziennym (powitania, pożegnania, przedstawianie komuś i inne rytuały codziennego życia, takie jak odwiedziny, przyjęcia, toasty, listy okolicznościowe) oraz stosowane w szczególnych okolicznościach, jak np. narodzin dziecka, ślubu, choroby, pogrzebu czy żałoby.
Frazeologizmy o charakterze fatycznym
Dr Choi kilkakrotnie stwierdza i wyjaśnia, że podstawą etykiety językowej jest konfucjanizm, który wywarł wpływ na ukształtowanie się etykiety obowiązującej w rodzinie i w państwie ze względu na dążenie do zapewnienia życia bezkonfliktowego i harmonii we wspólnotach. A cechą szczególna tej etykiety jest hierarchizacja, która decyduje o poziomach grzeczności odrębnie formułowanych dla mężczyzn i dla kobiet.
W rozdziale pt. „Koreańskie rytuały codzienności i ich obudowa językowa” prezentuje kilkanaście sytuacji, w których dr Choi zwraca uwagę m.in. na częste w Korei zapytanie podczas powitania o to, czy dana osoba zjadła posiłek lub dokąd idzie. Takie sytuacje interpretuje jako wyraz zainteresowania drugą osobą i jako próba wyrażenie pozytywnego stosunku do niej.
Natomiast gdy członek rodziny wraca do domu po szkole lub po pracy, wita domowników, mówiąc „wróciłem”, a osoby przebywające w domu odpowiadają grzecznie: „Wróciłeś/Wrócił pan/pani”? Podobnie zachowują Se Japończycy.
Niżej przytaczam jedną stronę omawianej monografii jako przykład koreańskich zdań i ich tłumaczenia.
((14.07.2021)
