Mikołaj Melanowicz – Ōe Kenzaburō 12.  „Gorejące zielone  drzewo”

0
131

  Na początku lat 1990-tych Ōe Kenzaburō rozpoczął pisanie wielkiej sagi o nowym Starszym  Bracie Gii (dalej: Brat Gii), którego poprzedników czytelnicy poznali w kilku wcześniejszych powieściach, poczynając od Futbolu ery Man’en (1967). Najpierw Gii pojawiał się w rodzinnej wiosce  pisarza  jako  mężczyzna  żyjący w samotności, w głębi lasu, rzadko we wsi. Nie czynił zła. Czasem pomagał zbłąkanym lub nieszczęśliwym. Z biegiem lat, w kolejnych powieściach, nabierał  cech postaci mitycznej, ale usytuowanej w realnej, współczesnej  rzeczywistości powieściowej.

   Natomiast w trylogii „Gorejące zielone drzewo” (Moeagaru midori no ki, 1993-1995), w ostatnim pokoleniu strażników tradycji wioski w dolinie, staje się współzałożycielem wspólnoty religijnej, zwanej „Kościołem” Gorejącego Zielonego Drzewa. 

     O początkach nowego etapu życia – wcześniej Brat Gii był normalnym młodzieńcem, ale raczej niepewnym swej przyszłości – czytelnicy dowiadują się na początku  pierwszego tomu trylogii, zatytułowanego   Sukuinushi ga nagurareru made (Do czasu pobicia Zbawiciela, 1993).

    Pierwszy  rozdział  pt. Yomigaeri to shite no yobina (Przydomek jako znak odrodzenia) w pierwszym tomie  „Gorejącego zielonego drzewa” rozpoczyna się następująco:

    Babcia  Ōbaachan  (dalej: Ōbaa) z „dworu”  nazwała go pamiętnym imieniem Gii niisan, to znaczy Starszym Bratem Gii. Tak jakby na tej ziemi, otoczonej lasem, pojawiła się postać / jinbutsu, która stała się już nową legendą. I kiedy go Ōbaa tak  nazwała, nikt w e  wsi („zai”), ani w dolinie nie protestował, po prostu  zupełnie naturalnie zaczęli go wszyscy nazywać również Gii niisan. Ten przydomek, tak  jak nurt podziemny zamienia się w  tryskający strumień wody, gdy wypływa na powierzchnię.

   Były to ostatnie dni życia prawie stuletniej Ōby,  upływające powoli  i spokojnie. Początkowo, za  każdym razem gdy słyszałem , jak Ōbaa wypowiadała imię Brata Gii, brzmiało ono jakoś  staroświecko, więc  myślełam, że jest to wspomnienie Brata Gii, który pojawił się po jej nienaturalnej śmierci  (higō no shi)  przed dziesięcioma laty. I dlatego tak się zachowywałem, nie zastanawiając się, jak było naprawdę. Ale pewnego dnia Ōbaa  rzekła do mnie:

– Chciałabym, żebyś  zawołał  Brata  Gii, który jest na polu.

    Ale ja nadal myślałem, że to mi się śni. I zanim zrozumiałem, że naprawdę tak  powiedziała, nie spojrzałem w jej stronę tym jedynym swoim okiem.

    „Yashiki” no obaachan ga, ano hito o Gii nisan to iu natsukashii namae de  yobihajimerareta. Mori ni kakomareta  kono tochi de atarashii densetsu to natteiru jinbutsu sairaishita yō ni. Obaachan ga ittan sō yobu to „zai” demo, tanima demo shizen   ni ano hito o  Gii nisan  to yonde kodawarai ga nakatta. Tochi ni fukuryū shiteita namae ga, wakimizu to natte, chihyō e deta no da… (Tom I, Shinchō Bunko, s, 7)

    Czytając powyższe zdania tej powieści, nie mogę oprzeć się wrażeniu, że autor – mimo realistycznego opisu – wprowadza go w jakąś legendę, a może nawet wątek mityczny dziejów tej pamiętnej – z wcześniejszych utworów Kenzaburō – zapadłej w górach wioski otoczonej lasem. Czytelnicy znają tę dolinę zarówno z Futbolu ery Man’en, jak i z „M/T i opowieść o dziwach lasu”, a zwłaszcza z „Listów do ukochanych lat”. Mogą nawet  sobie przypomnieć również bohatera  z jednym okiem (Mitsusaburō z Futbolu…)

Akcja „Gorejącego zielonego drzewa” rozgrywa się w zasadzie na zamkniętym obszarze osady znanej czytelnikom twórczości Ōe . Obejmuje okres narodzin, rozwoju i rozpadu    nowej wspólnoty religijnej zwanej „Kościołem” Gorejącego Zielonego Drzewa, której twórca czcił dusze przodków tej wspólnoty (Tamashii no Koto).   

  W tej obszernej opowieści poznajemy również młodość Brata Gii, który pierwotnie miał na imię Takashi, pisane  innymi znakami niż jeden z bohaterów Futbolu ery Man’en. Będzie o tym mowa później.

     Ważną też rolę – głównie doradczą – w tej powieści  pełni wujek K, czyli emanacja rzeczywistego pisarza Kenzaburō, którego syn ma również na imię Hikari.  Doradził by Satchan spisała wydarzenia związane z  powstaniem  wspomnianej   wspólnoty w rodzinnej wiosce pisarza. I czyni to jako wyjątkowo atrakcyjna narratorka.

    W warstwie ideowej głównym problemem dla bohaterów tej powieści jest związek dobra i zła oraz  odkupienia i zbawienia. (zob. Yasuko Claremont, The Novels  of Ōe Kenzaburō, Routledge, 2009, s. 107,108).

           Powstanie nowego  “Kościoła” Gorejącego Zielonego Drewa 

   Tytuł trylogii zrodził się pod wpływem lektury poematu Vacillation Williama Yeatsa, sugerującego zarówno migotanie  połyskujących płomieniście i zieleniących się drzew,  jak  i wahania, niezdecydowania i zmiany w życiu bohaterów tej powieści.

    Może najpierw  przedstawię rozwój wydarzeń prowadzących do narodzin nowej seksty religijnej jako ważny problem społeczny w Japonii lat 1980-1990-tych, niepokojący wówczas  pisarza, ponieważ w tym okresie działały organizacje i sekty, zagrażające bezpieczeństwu mieszkańców Japonii. Najgroźniejszą okazała się sekta AUM (pierwsze litery słów sanskryckich, oznaczających  „tworzenie”,  „wspieranie” i „burzenie”). Ta sekta o nazwie Oumu shinrikyō w 1995 roku dokonała zamachu terrorystycznego, rozrzucając w metrze tokijskim gaz sarin .  Ale przed tym tragicznym wydarzeniem Ōe zdążył już opublikował omawianą trylogię. Nie wykorzystał więc  tak drastycznego zdarzenia.

   Natomiast Murakami Haruki temu zamachowi na życie pasażerów metra, jego ofiarom i wykonawcom  zamachu poświęcił dwie dokumentalne książki, a mianowicie   Underground (1997) i Yakusokusareta basho (Obiecane miejsce, 1998), zwaną też Underground 2 .

Do czasu pobicia „Zbawiciela”

Narratorką powieści „Gorejące zielone drzewo” jest Satchan, najczęściej występująca w opowieści  jako watakushi (ja),  która we wczesnej młodości była chłopcem  – mężczyzną, który zmienił płeć  na żeńską.  Dlatego  Brat Gii traktował Satchan zarówno jako siostrę, jak i młodszego brata, ale w końcu uczynił ją  swoją  kochanką.

      Natomiast  Starszy Brat był synem dyplomaty. Miał na imię Takashi. Dlatego od urodzenia w Californii dzieciństwo i wczesną młodość spędził zagranicą. Będąc w drugiej  klasie liceum wrócił do Japonii. Korzystał z pomocy wujka K. Podczas studiów na Uniwersytecie Chiba wstąpił do terrorystycznej frakcji partii nowej lewicy i był świadkiem morderstwa popełnionego przez swoich kolegów partyjnych,. Opuścił tę partię, a za ucieczkę traktowaną jako zdrada będzie prześladowany. Przerwał studia i  poszedł do pracy przy uprawie warzyw, prowadzonej przez  Chińczyka.  Następnie rozpoczął studia agrotechniczne na Uniwersytecie Tokijskim, a po rocznej pracy w wydawnictwie odwiedził wujka K i zdradził mu swoje zamiary, mówiąc że chce zajmować się  duchami (tamashii no koto ). Wówczas wujek poradził nu, żeby udał się do Dworu (yashiki) znajdującego  się  wśród lasów na Sikoku. I tak też uczynił. 

    Na wsi doceniono jego umiejętności agrotechniczne, zwłaszcza w środowisku młodzieży pracującej  na  farmie.

    Opiekowała się nim najstarsza w tej wiosce kobieta, zwana Ōbaachan (Ōbaa). Został jej uczniem. Zainteresowały go miejscowe mity i legendy opowiadane przez tę starą kobietę. Ich strażnikiem był zwykle Gii Niisan (Brat Gii), którym został Takashi. Razem z narratorką Satchan założył  nowy „Kościół” (w oryginale ta nazwa w cudzysłowie). Ōbaa przed śmiercią przekazała Takashiemu swe funkcję i zdolności lecznicze.

    Jak już wspomniałem, prawie stuletnia  staruszka przed śmiercią mianowała swego następcę, to znaczy nowego Brata Gii. Został nim Takashi, który zdecydował o nielegalnej, specjalnej formie jej pogrzebu. Uczynił to w ukryciu, nie poddając  jej ciała kremacji, ponieważ wierzył  w odrodzenie jej ducha.  Czytelnik dowiaduje się , że tenże Gii na początku studiów – o czym wspomniałem wcześniej – należał do terrorystycznej frakcji partii nowej lewicy i był świadkiem morderstwa dokonanego przez członków tej frakcji. A to zdarzenie po latach miało wpływ na jego losy.

       W tym czasie pogłębiły się zainteresowania mistyczne  Brata Gii, zwłaszcza sprawami dusz. Zamieszkał w  domu nieżyjącej Ōbaa. Uznano, że przejął również duszę zmarłej Ōby wraz z jej ziemią, więc musiał  zajmować się rolnictwem. Podobno wykrył w sobie również energie pozwalającą leczyć chorych ludzi.  .

     Z powodu rozgłosu, do Brata Guu  przychodziło coraz więcej chorych również z dalszych okolic. Jednak  wielu mieszkańców wioski uznało go  za szalbierza.  I potępiło jego  zachowanie.  Siostra wujka K, Asa, również sceptycznie odnosiła się do zdolności leczniczych  Brata Gii.  Natomiast  Satchan nalegała, żeby nadal leczył, działając w służbie wierzących w niego ludzi.

   Jego pacjentką, a następnie kochanką, została również Satchan. To ona uznała Brata Gii za sukuinushi, to znaczy Zbawiciela. I wsparła go w bardzo trudnej sytuacji, gdy był osamotniony po  buncie mieszkańców wioski, którzy poznali prawdę o nielegalnym pogrzebie Ōby. Zaszła więc dramatyczna zmiana  sytuacji w „Kościele”  ( tenkan).

      Tom drugi. Yureugoku (Vaashireeshon Vacillating, Wahania Migotanie,1994)

      Tytuł  drugiego tomu trylogii  ma związek z  treścią  poematu Yeatsa, w którym  poeta opiewa  ustawiczną zmianę obrazu gorejącego zielonego drzewa. Poeta wyraża w ten sposób wielkie znaczenie duchowości na Ziemi, ustawicznie odnawiającego się  człowieczego ducha. Jest to też centralny motyw filozofii pisarza Ōe Kenzaburō, przedstawiony nie tylko w tej trylogii.   (Zob. też Y. Claremont, op.cit. s. 109)

     Przeciwników “Kościoła”, którego centrum stanowił Brat Gii,  przybywało. Byli to m.in. Kamei, który zamierzał  oskarżyć Gii o szalbierstwo i rozwiązać zgromadzenie „Kościoła”. Pojawił się też uczony Japończyk z Ameryki, którego dawniej poznała Satrchan. Byli również przybysze  pragnący uprawiać ziemię. „kościelną”. Jednak w końcu Kamei zaproponował, żeby stworzyć Ewangelię (Fukuinsho) jako podstawę postępowania we wspólnocie. Zebrano  więc cytaty z różnych źródeł i utworzono podręcznik dla członków ”Kościoła”.

   W tym czasie wrócił do wioski konsul, ojciec  Brata Gii, żeby we wspólnocie wiernych kościoła swego syna walczy z rakiem. Jednak wkrótce umarł. Wtedy też kazań Brata Gii wierni  zaczęli słuchać z większą uwaga.

Tom trzeci. Ōinaru hi ni  (W wielkim dniu, Nastał wielki dzień,1995)  

    Satchan, która opuściła wspólnotę kościelną, zamieszkała na Półwyspie Izu w willi udostępnionej jej przez wujka K., który doradził jej żeby czytała  „Wykłady na temat Wyznań  Augustyna”, autora Yanaihary Tadao (1893-1961), zwolennika  chrześcijaństwa bez kościoła.

   W tym czasie Brat Gii został zaatakowany przez agentów partii, której dawniej by członkiem. Na wieść o tym Satchan wraca do „Kościoła”.  Zastaje Brata Gii poruszającego się tylko na wózku inwalidzkim, ponieważ został okaleczony przez napastników. Na domiar złego zachorował na trąd . Jednak znów zyskał poparcie wiernych, a nawet stał się ich maprawdę duchowym przywódcą. Równocześnie wzrosło  znaczenie „Kościoła”, chociaż ujawniały się nowe konflikty między członkami wspólnoty z powodu zatargów o wspólną ziemię uprawna.  Również Grupa Pielgrzymów miejscowej świątyni buddyjskiej przedstawiała własne żądania.

   „Kościół” przeżywał więc kryzys rozpadu, chcąc umocnić swój obszar wpływów. W odpowiedzi na tę sytuację, Brat Gii zanegował potrzebę umacniania swej bazy ziemskiej. Ogłosił nową zasadę działania prowadzącą do umacniania wiary. A mianowicie, zamiast wiąząc się z jednym strumieniem wody

wierni powinni działać na podobieństwo kropel wody wpadającej do gleby w  wielu miejscach. To znaczy, że członkowie „Kościoła” powinni modlić się do Zbawiciela w swoim miejscu pobytu. A on, to znaczy Brat Gii, nie jest Zbawicielem, chociaż może pełnić jedynie taką rolę jak pinch runner w drużynie jako łącznik ze Zbawicielem Sukuinushi. 

    Kiedy Brat Gii wstąpił do grupy pielgrzymów, znów pojawili się jego prześladowcy i tym razem zadali mu śmiertelny cios.

  Rozpada się braterska organizacja „Kościoła” (kyōdan), a jej członkowie rozpraszają się w różne strony, by szerzyć kult Zbawiciela. Teraz  w innych miejscach, do których dotrą – jak krople wody  wpadające na ziemie – będą  szerzyć swą wiarę w Zabawiciela. Więc cieszmy się. Rejoice.

Obwoluta Sukuinushi ga nagurareu made, I tom,trylogii, Shinchō Bunko,1999

       Odzwierciedlenie erudycji pisarza w trylogii

     Dr  Yasuko Claremont z Uniwersytetu Sydney w cytowanej  pracy na temat powieści Ōe Kenzaburō zwróciła uwagę na bogactwo odniesień i cytowań z lektur autora, występujących w powieści Gorejące zielone drzewo i wymieniła następujace nazwiska pisarzy i myślicieli cytowanych: Thomas Mann, Yeats, Dante, Rimbaud, Simone Weil, George Kennan. Natomiast w Ewangelii „Kościoła”, przygotowanej na potrzeby bractwa, jej twórcy odwołują się głównie do Raju Boskiej komedii Dantego.
Są też cytaty z Dostojewskiego Braci Karamazow,w których ojciec Zosima przypomina, by młodzi nie zapominali o modlitwie ,i żeby kochali dzieci i nie wywyższali się ponad stworzenia żywe, ponieważ zwierzęta są bezgrzeszne w odróżnieniu od wszystkich ludzi.

 Grzech bowiem jest częścią życia, a zło  jest w każdym człowieku. „Nie popełniaj grzechu, ale wiedz, że grzech jest w tobie” – mówił Gii.  

   Ōe  często odwołuje się również do poezji Blake’a i do Tristana i Izoldy Wagnera, pisząc o  braterstwie i trwałej miłości.

    Natomiast sytuacje seksualne (np. Sarchan) przedstawia jako objawienie się świętości (hirofania) zgodnie z poglądami Mircei Eliadego. Zapewne ulega też wpływom jego Mitu wiecznego powrotu. Z kolei wypowiedzi George’a Kennana służą  pisarzowi  Ōe do umocnienia jego poglądów na temat destrukcyjnej energii nuklearnej.

   Powyższe odwołania do cenionych poetow i pisarzy mogą  świadczyć o oczekiwaniach Ōe wobec przyszłości świata i ludzkości. A mianowicie nadejścia nowego oświecenia duchowego, by ludzie mogli się cieszyć pokojem i życiem w we wzajemnej  zgodzi i harmonii ze światem natury. Dlatego słowem kończącym powieść jest

                                  Rejoic!

                            Nadmiar cytatów?

    Jednak nadmiar – według  Yasuko  Claremont  –  odniesień i cytatów autorce eseju o twórczości powieściowej Ōe –  zdaje się przeszkadzać, ponieważ stwierdza, że „Text is a patchwork (Yasuko Claremont, op.cit.,s.108). To znaczy, że według jej  wyczucia  tekst jest niejednolity. Ale wspomniana erudycja ujawiona w tej powieści  może sprawiać również przyjemność czytelnikom takim jak ja.

   Nieustająca aktywność pisarza  w latach 1994-1999. Nagroda Literacka Nobla. Zapowiedź zakończenia pisania powieści

   1994

Sierpień

   Yureugoku bashireeshon – moeagaru midori no ki, dai nibu (Część druga powieści Kołyszące się  vacillating – gorejące zielone drzewo), Shinchōsha.

   13 października 1994 roku Ōe otrzymał Literacką Nagrodę Nobla

        Zwyczajowo noblistom przyznawanego Orderu Kultury od Cesarza Japonii nie przyjął, wywołując duże zdziwienie, a nawet oburzenie nacjonalistycznych środowisk.  

       Tego roku syn wydal drugą płytę Ōe Hikari futatabi (Ōe Hikari po raz drugi).

1995  

    Po wydaniu trzeciego tomu powieści Ōinaru hi – moeagaru midori no ki  (Wielki dzień. Gorejące zielone drzewo) autor zapowiedział zakończenie pisania powieści.

Aimai na Nihon no watakushi (Ja i wieloznaczna Japonia). Wykład Noblowski, Iwanami.

 Kaifuku suru kazoku (Zdrowiejaca rodzina), Kōdansha.

Marzec.

1 marca, podczas uroczystości pogrzebowej  kompozytora Takemitsu Tōru (1930-1996) Ōe zadeklarował powrót do pisania powieści.

Maj

   14 maja otrzymał włoską nagrodę literacką   Grinzane Cavour (nazwa średniowiecznego zamku, pierwotnej siedziby nagrody).

Sierpień

       Wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych na Uniwersytet Princeton (New Jersey), zaproszony jako profesor wizytujący.

Październik

Eremu kokage yori (Z cienia drzew wiązu (elm), „Asahi Shinbun”- nieregularny druk w odcinkach. Yuruyaka na kizuna (Luźne więzy), Kōdansha.

     Nihon no „watakushi” kara no tegami (Listy ode mnie z Japonii), Iwanami Shoten.

Nihongo to Nihonjin no kokoro (Japończyk i dusza japońska). Książka napisana wspólnie z Kawai Hayao i Tanikawą Shuntarō), Iwanami Shoten.

Boku ga hontō ni wakakatta koro (Gdy naprawdę byłem mlody), Kōdansha.

          Dziela zebrane. Publikuje Shinchōsha.

         1997

Luty 

     W Zakładzie Japonistyki Uniwersytetu Princeton prowadzi zajęcia nt. Watakushi ga kodomo datta koro (Wtedy gdy byłem dzieckiem).

Maj 3

      Powrót do kraju.

Listopad

Hokori, yūmoa, sōzōryoku (Duma, humor, siła wyobraźni), „Asahi Shinbun”.

Grudzień

Dnia 23 szwagier Itami Jūzō popełnił samobójstwo, skacząc z wysokości (z dachu budynku).

 Źródła powyższego kalendarium:

Nenpu zamieszczone w Yoku wakaru Ōe Kanzaburō. Bungei kenkyū puroje (Projekt badawczy literatury pt. Dobrze rozumieć Ōe Kenzaburō), Japan Mikusu Kabushiki Kaisha, Tokio 1994. Autorami tego  kalendarium nenpu byli: Shinohara Shigeru,  Furubayashi Takashi,Kuritsubo Yōshiki.

 Nenpu w tomie Ōe Kenzaburō, Shinchō gendai bungaku, t.55, 1978.

Osaki Mariko,  Ōe Kenzaburō zen shōsetsu  zen kaisetsu ( Wszystkie objaśnienia do Wszystkich powieści Ōe Kenzaburō), Kōdansha,  Tokio 2020.

Książki Ōe opublikowane  po 1998 roku

      1998

Czerwiec       

      Watakushi to iu shōsetsuka no tsukurikata (Jak powstaje powieściopisarz  Watakushi (Ja),  Shinchōsha

     1999

Czerwiec

      Chūgaeri (Skok), Kōdansha.

      Spotkania z czytelnikami i podpisywanie książek.

      Częste występowanie w programach telewizyjnych.

Listopad

     Nihon sakka no genjitsu (Rzeczywistość pisarza japońskiego  – to temat wykładów na Wolnym Uniwersytecie w Berlinie

Reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Proszę wprowadź nazwisko