W końcu lat 1960. Ōe opublikował Warera no kyōki o ikinobiru michi o oshieyo (Naucz nas przezwyciężać nasze szaleństwo, luty 1969), w którym przedstawił kolejną postać nienormalnego dziecka, ale bohaterem tego opowiadania uczynił jego ojca, który pragnął uwolnić się od ciężaru jego pielęgnowania. A jedynym dla niego sposobem na odzyskanie wolności było szaleństwo.
Natomiast w dwutomowej powieści Kōzui wa waga tamashii ni oyobi (Powódź sięga mej duszy, 1973) ojciec wraz ze swym niedorozwiniętym synem kryje się w schronie przeciwatomowym. Jednak nienormalność dziecka w tym wypadku nie ma już większego znaczenia dla budowy fabularnej utworu.
„Powódź sięga mej duszy”
Tytuł tej powieści wywodzi się z Księgi Jonasza Starego Testamentu. (Proroctwo Jonaszowe ,II.6), w którym jest zdanie brzmiące: „ogarnęły mię wody aż do duszy” sugerujące, że w sytuacji zbliżającej się katastrofy pozostaje tylko modlić się do Boga. Autor kilkakrotnie cytuje również słowa starca z Braci Karamazow. Czyni to w wersji angielskiej: „Young man be not forgetful of prayer”, przypominającej o modlitwie. Czyni to po to, żeby pogłębić nastrój chwili ostatecznej, w której nie pora na obojętność.
Tematem tej powieści jest więc społeczeństwo, w którym panoszy się terroryzm, działają grupy i gangi nie tylko zbuntowanej, ale negującej niemal wszystkie wartości. Można więc uznać, że fabuła odzwierciedla rzeczywiste wydarzenia lat siedemdziesiątych XX wieku w Japonii.
Wydarzenia lat 70. XX wieku
Na początku lat 1970. skończył się w Japonii okres wysokiego wzrostu gospodarczego – ostatecznie w 1973 roku w czasie tzw. szoku naftowego, gdy zmalały dostawy ropy i wzrosły jej ceny z powodu wojny na Bliskim Wschodzie.
Kilka lat wcześniej zamarł „ruch studencki”, ale w zamian pojawiły się groźniejsze zjawiska, a mianowicie ze środowiska Japońskiej Partii Komunistycznej w 1971 roku wyłoniła się frakcja rewolucyjna o nazwie „armii czerwonej”, której celem była zbrojna walka z „imperializmem”. Planowano nawet „wojnę w Osace” i „wojnę w Tokio”, ale na szczęście policja była już przygotowana po tzw. incydencie Daibosatsutōge jiken (Incydent na Przełęczy Wielkiego Bodhisattwy”, gdzie w 1969 roku aresztowano 53 osoby zajmujące się uzbrojeniem dla terrorystów,. „{Japońska Czerwona Armia” była raczej ogniwem międzynarodowe siatki terrorystycznej, dążącej do wywołania rewolucji światowej, ale walczyła głównie z Izraelem o wyzwolenie Palestyny. Jej członkowie brali m.in. udział w masakrze na lotnisku w Tel Awiwie.
Ponadto spokój i bezpieczeństwo na japońskich ulicach zakłócał „szczep brutalnej jazdy” (bōsōzoku), czyli antyspołeczne gangi na motorach.
Z drugiej strony w życiu Japończyków bardziej zadowolonych pojawiło się wiele przyjemniejszych zjawisk, do których należały niemal masowe podróże zagraniczne. Nastąpił również rozkwit kultury młodzieżowej, dla której centrami stały się tokijskie dzielnice Shinjuku i Shibuya. Te nowe zjawiska mogłem obserwować w czasie pobytu badawczego w tym okresie w stolicy dzięki Fundacji Japońskiej.
Ośmieliły się również młode kobiety, które udawały się w podróże po Japonii indywidualnie lub w małych grupach, zachęcone przez ulubione, modne czasopisma, jak np. „an.an” czy ‘non.non”, przedstawiające w barwnych zdjęciach proponowane trasy. Jednak bohaterowie nowej powieści Ōe nie brali udziału we wspomnianych przyjemnościach.
Ukryci w schronie przeciwatomowym
Bohater powieści Kōzui wa waga tamashii ni oyobi (Powódź sięga mej duszy, 2 t, 1973) zmienił nazwisko i imię na Ōki Isana, czyli Wielkie Drzewo i Odważna Ryba, zrezygnował z wygodnego życia w Tokio, aby nikt i nic mu nie przeszkadzało w obcowaniu z duchami drzew i wielorybów, i zamieszkał w schronie.
Ōki Isana – zięć wpływowego, konserwatywnego polityka – ma niedorozwiniętego syna, cierpiącego na chorobliwą niechęć do świata zewnętrznego. Przeniósł się więc razem z nim do jedynego w Japonii schronu przeciwatomowego, nad którym znajdowało sie również jego mieszkanie.
Syna cieszyły tylko głosy ptaków, więc ojciec całymi dniami puszczał mu nagrania ptasich śpiewów. Musiał więc razem z nim przesiadywać w zamknięciu, obserwując przez okno za pomocą lunety otaczające dom drzewa. Ubolewał, że gdzieś na morzu giną wieloryby, a na ziemi również drzewa. Dlatego postanowił zostać powiernikiem wymierających gatunków przyrody. Z czasem zaczęło mu się wydawać, że rozumie ich szepty, a nawet może z nimi rozmawiać.
Do tego zamkniętego świata wtargnęła grupa zbuntowanej młodzieży, nie wierzącej w żadne rządy, a zwłaszcza w ich politykę i idee. Nazywali siebie Żeglarzami Wolności. Przewidywali oni, że Japonię nawiedzi wielkie trzęsienie ziemi, a wtedy znajdą się w niebezpieczeństwie jako element aspołeczny i zostaną wymordowani, podobnie jak Koreańczycy w Tokio po trzęsieniu ziemi w 1923 roku. Musieli więc przygotować się do ucieczki z Japonii statkiem. Nie mieli żadnych zasad postępowania. Łączyła ich tylko wizja statku. Nie uznawali prawa własności, dlatego kradli lub wymuszali rzeczy, które były im potrzebne.
Wraz z upływem czasu Żeglarze Wolności odkryli poczucie wspólnoty z powiernikiem wielorybów i drzew. Zażądali więc, aby wszedł on do ich zespołu. Zaprzyjaźnili się również z jego synem. Stopniowo przygotowywali się do walki, korzystając z pomocy zbiega z oddziału wojsk samoobrony. Ich ćwiczenia fotografował operator filmowy, który zdradził, sprzedając zdjęcia popularnemu tygodnikowi. W ten sposób wszyscy dowiedzieli się o istnieniu wywrotowej organizacji. Żeglarze Wolności za zdradę dokonali samosądu – zabili fotografa i żołnierza. Dopiero wtedy do akcji wkroczyła policja. Opisując strzelaninę, autor wykorzystał głośny w Japonii incydent terrorystyczny Asamayamasō z 1972 roku, w którym pięciu terrorystów skryło się w domu wypoczynkowym „Asamayamasō” w Karuizawie. Po 10 dniach uwolniono zakładniczkę i aresztowano terrorystów. Jednak w tej operacji zginęło trzech policjantów.
Powieść, w której autor skonfrontował brutalność buntowników z romantyką słuchającego śpiewu ptaków niedorozwiniętego chłopca i głosów drzew i wielorybów jego ojca, kończy się sytuacją, w której bohater stoi w obliczu niechybnej śmierci.
Stosunek do drzew i wielorybów wskazuje na zaniepokojenie autora obojętnością ludzi na zło. Pisze więc o potrzebie zastanowienia się nad tym, co się stało z ludźmi, że tak bardzo zobojętnieli również na niebezpieczeństwa grożące Japonii, a może nawet światu.
Na przykładzie zbuntowanych i zdeprawowanych nastolatków Ōe ukazuje również bezduszność dorosłych, za którą właśnie nienawidzą ich dzieci. One mszczą się instynktownie za rezygnację dorosłych z podstawowych zasad moralnych i za kierowanie się w życiu tylko chęcią posiadania rzeczy materialnych. Młodzi nienawidzą samochodów – symbolu obcego im świata. Można twierdzić, że autor tej powieści osądza całe społeczeństwo japońskie, które za wyrządzone zło kiedyś musi ponieść karę. A wtedy ukarani zostaną wszyscy, ponieważ każdy odpowiada za to, co się dzieje na naszej ziemi.
„Za pomocą głosu rozbrzmiewającego w wyobraźni, jak również czynów oraz samego istnienia ludzi dwu pokoleń, chciałem przedstawić szum wielkiego potopu nadchodzącego ku nam z daleka. Niestety, jego narastające echo przekształca się w znak totalnej katastrofy” – napisał Ōe na banderoli, wyjaśniając główny cel tej powieści.
Nie jest to ani ironia, ani przewrotność, które każą autorowi wypowiadać tak złowieszcza słowa. Pisarz, który na wskroś przejrzał nasze czasy, pełni swoją powinność moralisty.
Aktywność Ōe na przełomie lat 60-70-tych (1968-1973)
Wczytując się w poniższe zapiski kronikarskie, poznajemy również słówka i zdania japońskie, oczywiście, w transkrypcji, a nie w japońskim oryginalnym zapisie ideograficzno-fonetycznym. Zwrócimy też uwagę na początki – częstych później – podróży zagranicznych. W tym okresie Ōe odwiedził kilka krajów azjatyckich, Australię i USA oraz ZSRR. Często bywał na Okinawie, którą Stany Zjednoczone zwróciły Japonii dopiero w 1972 roku.
Należy też wspomnieć, że w tym okresie Ōe opublikował opowiadania, w których zareagował na próbę zamachu i na samobójstwo Mishimy Yukio, dokonane w służbie cesarza. Są to Mizukara waga namida o nuguitamau hi (Dzień, w którym to On sam wytrze moje łzy, 1972) i Tsuki no otoko/Mūn man (Człowiek z Księżyca,1971), w których krytycznie wyróżnił kult cesarza Japonii (tennoizm). W tytule pierwszej noweli łzy narratora wytrze cesarz (autor płakał w dzieciństwie, godząc się na śmierć z woli cesarza), a w drugiej – uciekinier ze statku kosmicznego (nawiązanie do Apollo 11) oczekuje ratunku od Arahitogami (Bóg w postaci człowieka), jak w dawnej literaturze nazywano cesarza Japonii. Często też wspomina o Apokalipsie i końcu świata /epoki? w publikowanych dyskusjach.
1967
Listopad
Hashire,hashiritsuzukeyo (Biegnij, wciąż biegnij), „Shinchō”.
Podróż na Okinawę w celu pisania reportażu na temat rozmów premiera Satō i prezydenta Lyndona Johnsona.
Grudzień
Subete no Nihonjin ni totte no Okinawa (Okinawa dla wszystkich Japończyków).
Okinawa no nageki to ikari o kyōyūsuru tame ni (Dzieląc rozpacz i gniew Okinawy), „Shūkan Asahi”.
1968
Styczeń
Ikenie otoko wa hitsuyō ka (Czy jest potrzebna ofiara mężczyzny ) „Bungakkai”.
Kakukichi ni ikiru Nihonjin (Japończyk żyjący w bazie atomowej), „Sekai”.
Luty
Shuryō de kurashita warera no senso (Nasi przodkowie, którzy żyli z myślistwa), „Bungei”, w odcinkach.
Marzec
Podróż do Australii.
Kwiecień
Seijiteki sōzōryoku to satsujinsha no sōzōryoku – wareware ni yotte Kin Kirō (Kim Hiro) to wa nani ka (Wyobraźnia polityczna i wyobraźnia zabójcy – czym jest dla nas Kim Kirō (japoński Koreańczyk zabójca, 20 lutego 1968). Z tym faktem powiązany jest problem dyskryminacji rasowej. „Gunzō”.
San’insen wa min’i han’ei shita ka – Tōkyō ga kenri hōki o imi suru toki (Czy wybory do Senatu odzwierciedliły wolę narodu? Gdy głosowanie oznacza rezygnację z przywileju), „Asahi Jaanaru”.
Maj
Podróż do Ameryki na zaproszenie tłumacza z okazji wydania przekładu na angielski Sprawy osobistej.
Sierpień
Genbakugo no Nihonjin no jiko kakunin (Pewność siebie Japończyka po bombie atomowej), „Sekai”.
Kaku jidai no mori no intonja (Pustelnik w lesie epoki atomowej), „Chūō Kōron”.
Lipiec
Chichi yo, anata wa doko e yuku no ka? (Ojcze, dokąd odchodzisz?, „Bungakkai”.
Zen esseishū dai ni. Jizokusuru kokorozashi (Część druga wszystkich esejów – pragnienie dalszej wytrwałości), Bungei Shunjūsha.
Tydzień spędza na Okinanwie.
Listopad
Hirotsu Kazuo shi tsuitō – chishikijin no shi (Z żalem żegnam Hirotsu Kazuo – śmierć intelektualisty), „Bungei”.
Syn Hikari poddany kolejnej operacji czaszki.
1969
Styczeń
Kakukichi no chokusetsu minshushugi (Demokracja bezpośrednia w bazie atomowej), „Sekai”.
Luty
Warera no kyōki o ikinobiru michi o oshieyo (Naucz nas przezwyciężać nasze szaleństwa), „Shinchō”.
Marzec
Shisha no ikari o kyōyūsuru koto ni yotte itamu (Wyrażam żal, dzieląc gniew zmarłych), „Sekai”.
Kwiecień
Zbiór opowiadań pt. Warera no kyōki o ikinobiru michi o oshieyo, Shinchōsha.
Lipiec
Katsuji no mukō no kurayami (Głęboki mrok poza czcionkami), „Gunzō”, w odcinkach.
Sierpień
Okinawa nōto (Notatnik z Okinawy), „Sekai”, w odcinkach.
Listopad
Sakusha ni totte shakai to wa nani ka (Czym jest społeczeństwo dla pisarza), „Shisō”.
1970
Styczeń.
Jigoku meguri, futatabi (Wędrówka po piekle, po raz drugi), „Bungei”.
Luty
Kuzuremono to shite no ningen – katsuji no mukō no kurayami (Człowiek jako ruina – w ciemnym mroku za drukarskimi czcionkami), krytyka literacka, Kōdansha.
Lipiec.
Kakujidai no sōzōryoku (Wyobraźnia epoki atomowej) – zbiór wykładów, Shinchōsha.
Wrzesień.
Bungakusha no Okinawa sekinin (Odpowiedzialność literatów za Okinawę), „Gunzō”.
Okinawa nōto, w serii Iwanami Shinsho.
Bungaku ni yotte nani o motomeru ka (Czego żądamy za pomocą lite rury). Wywiad z Johnem Updike’iem (1932-2009).
Listopad
Uczestniczy w konferencji Pisarzy Azji i Afryki. Przy tej okazji odwiedza m.in. Indie, Tajlandię, Singapur. W Benaresie dowiaduje się o samobójstwie Mishimy.
Grudzień
Sakka ga shōsetsu o kakō to suru… (Pisarz próbuje pisać powieść…), „Shinchō”.
Podróż do Azji w związku z uczestnictwem w konferencji pisarzy azjatyckich.
W tym czasie (25 listopada) Mishima popełnił rytualne samobójstwo.
1971
Styczeń
Futatabi jizokusuru kokorozashi (Pragnienie kontynuacji po raz drugi), „Sekai”.
Marzec
Kotoba to buntai. Me to kansatsu (Język i styl. Oczy i spostrzeżenia), „Shinchō”.
Fukki kyohisha o sōzō seyo (Proszę wyobrazić sobie odmawiającego zwrotu), „Sekai”
Sōzōryoku no kase (Kaidany siły wyobraźni). „Ningen to Shite”.
Lipiec
Genbakugo no ningen (Człowiek po ataku atomowym), Shinchōsha. Rozmowa z dr Shigetō Fumio, dyrektorem Szpitala Atomowego w Hirosimie.
Zakłada czasopismo „Okinawa Keiken” („Doświadczenia Okinawy”) razem z Ōto Masahide (1925-2017), profesorem Uniwersytetu Ryūkyū; Rozpoczyna publikację Okinawa nikki (Dziennik z Okinawy)
Sierpień
Hyōgen no busshitsuka to hyōgensareta ningen no jiritsu (Materializacja ekspresji i wyrażona autonomia człowieka), „Shinchō”.
Październik
Mizukara waga namida o nuguitamau hi (Dzień, w którym On sam wytrze moje łzy), „Gunzō”.
Haisen keiken to jōkyō (Doświadczenia przegranej wojny i obecna sytuacja), „Sekai”.
Listopad
Shimetsusuru kujira no dairinin (Reprezentant ginących wielorybów), „Shinchō”.
W tym roku bierze udział w licznych rozmowach i dyskusjach publicznych. W jego tekstach często pojawiają się takie słowa jak Mokushiroku (Apokalipsa), Shūmatsu (Koniec[śwata]).
1972
Styczeń
Futatabi Nihon ga Okinawa ni zokusuru (Ponownie Japonia należy do Okinawy), „Sekai”.
Dōjidai to shite sengo (Powojnie jako współczesność), „Gunzō”. Artykuł publikowany w odcinkach, w których autor omawia twórczość następujących pisarzy: Noma Hiroshi, Ōoka Shōhei, Haniya Yutaka, Takeda Taijun, Hotta Yoshie, Kinoshita Junji, Shiina Rinzō, Hasegawa Shirō, Shimao Toshio, Mori Arimasa.
Luty
Kujira no shimetsu suru hi (Dzień, w którym wyginą wieloryby), Bungei Shunjū. Zbiór wszystkich esejów, część trzecia.
Marzec
Sakka ga igi mōshitate o ukeru (Pisarz przyjmuje oficjalny sprzeciw), „Shinchō”.
Czerwiec
Jisatsu ni tsuite (O samobójstwie) , „Shinchō”.
Kakumei to shi to bungaku (Rewolucja, śmierć i literatura) – rozmowa z Haniyą Yutaką, „Sekai”.
Lipiec
Kaku jidai no akuryō (Złe duchy epoki atomowej), „Sekai”.
Październik
Mizukara waga namida o nuguitamau hi (Dzień, w którym On sam zmyje moje łzy), Kōdansha.
Listopad
Ukemi wa yoku nai – iwayuru „sengo no owari” ni mukete (Defensywna postawa jest niedobra – w stronę tzw. ”końca powojnia”, „Sekai”.
W tym roku wiosną zdarzył się „terrorystyczny incydent” Zjednoczonej Czerwonej Armii.
Ōe rozpoczął regularne pływanie.
!973
Styczeń
Kakareru koto no Sōseiki (Słowa zapisywane w Genesis), „Shinchō”.
Shishatachi – saishū no bijon to warera ikinobitsuzukeru mono (Zmarli – ostatnia wizja i my, osoby, które przeżyją), „Gunzō”.
Luty
Jōkyō e (W stronę stanu rzeczy), „Sekai”- druk w odcinkach.
Marzec
Zbiór krytyki literackiej pt. Dōjidai to shite no sengo (Powojnie jako współczesność), Kōdansha.
Lipiec
Kotoba ni yotte (Zgodnie ze słowami), „Tosho”.
Sierpień
Kesu koto ni yotte kaku (Piszę, bo skreślam), „Shinchō”.
Bungaku nōto (Notatki literackie) zakończone.
Wrzesień
Kaita ato no sōzōryoku (Siła wyobraźni po zakończeniu pisania), „Yomiuri Shinbun” – w odcinkach.
Kōzui wa waga tamashii ni oyobi (Powódź sięga mej duszy) (2 tomy), Shinchōsha.
Listopad
Czasopismo „Okinawa Keiken” zamknięto (5 numerów).
Grudzień
Otrzymał Nagrodę Literacką Nomy za powieść „Powódź sięga mej duszy”.
Podróż do ZSSR na Konferencję Pisarzy Azji i Afryki.
