Mikołaj Melanowicz – Ōe Kenzaburō 5. Ojciec i syn

   Czerwiec 1963:  Narodziny syna Hikari  

 Nieszczęście rodziny Ōe, spowodowane intelektualną niepełnosprawnością pierworodnego syna, miało wielki wpływ na zmianę tematyki twórczości, jak również na jej dojrzałość filozoficzną i artystyczna. Niewątpliwa rozpacz i towarzyszące jej wahania nie sprzyjały podejmowaniu trafnych decyzji w sprawie leczenia i opieki nad dzieckiem nie rokującym nadziei na wyzdrowienie. Jednak Kenzaburō zdecydował przyjąć na  siebie odpowiedzialność za los dziecka, które  – jak się okazało dopiero  po latach – przejawiło talent muzyczny. A z drugiej strony jego ojciec stał się nowym pisarzem, dojrzałym, zgłębiającym związki uczuciowe i moralne między nim a synem całkowicie uzależnionym od pomocy innych nie tylko we wczesnym dzieciństwie lecz także w wieku męskim.

 W rezultacie tej głębokiej przemiany Ōe napisał dwa arcydzieła, które zaważyły o przyznaniu mu najwyższej nagrody literackiej. Mam na myśli Sprawę osobistą (1964) i przede wszystkim – Futbol ery Man’en (1967) –   zapewne najważniejszą powieść w powojennej literaturze japońskiej.

Aguii – potwór na niebie

Ale pierwszym utworem napisanym pod wpływem narodzin niepełnosprawnego dziecka był Sora no kaibutsu Aguii (Aguii – potwór na niebie, styczeń 1964), opowiadanie niesentymentalne, a raczej groteskowe i surrealistyczne w treści. Narratorem opowiadania jest student, który przed dziesięciu laty, poszukując arubaito, przyjął propozycję towarzyszenia pewnemu ekscentrycznemu kompozytorowi D podczas jego spacerów po Tokio. D wierzył iż jest prześladowany przez zjawę dziecka, które przylatuje z nieba i rozmawia z nim. I dlatego nie  wychodził z domu. Jednak pewnego dnia zapragnął pochodzić po mieście. I dlatego student otrzymał tę pracę pod warunkiem, że nie będzie się dziwił, ani wtrącał w jego rozmowy ze zjawą. Od jego pielęgniarza dowiedział się, że ten potwór z nieba nazywa się Aguii i wygląda jak kangur. Natomiast była żona kompozytora D wspomniała, że mieli dziecko, które urodziło się z rakiem mózgu, więc pozwolono mu umrzeć w szpitalu. Okazało się jednak, że była to fałszywa diagnoza, więc dziecko można było uratować.

  Pewnego dnia w czasie przechodzenia przez skrzyżowanie ulicy na Ginzy, D wskoczył pod samochód i następnego dnia zmarł. Wtedy narrator pomyślał, że te spacery były przygotowaniem do samobójstwa  kompozytora, który czuł się odpowiedzialny za śmierć dziecka.

  Po kilku miesiącach student przechodził w pobliżu grupy dzieci, które rzucały kamieniami. Jeden trafił w jego prawe oko. Wtedy przypomniał sobie zjawę dziecka,  którą  nawet polubił, słuchając z nią rozmów kompozytora, i poczuł się uspokojony, chociaż wybryk dzieci go rozwścieczył. Wspominam o tym, ponieważ identyczny  motyw pojawi się w późniejszej powieści Ōe. tzn w Futbolu ery Man’en.

Sprawa osobista

  Bohater powieści Sprawa osobista (Kojinteki na taiken) o imieniu  Baado (Bird), to znaczy Ptak, po urodzeniu się syna z przepukliną mózgu kilka tygodni był w szoku i myślał tylko o ucieczce przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji. Po prostu czekał na śmierć niemowlęcia. Na tę postawę  wpływ miała jego sytuacja człowieka wciąż niepewnego swej przyszłości. W czasach licealnych należał raczej do urwisów,  ale skończył studia anglistyczne, ożenił się z córką swego profesora. I już się wydawało, że wszystko toczy się w dobrym kierunku, chociaż nie pozbył się skłonności do picia alkoholu, co przeszkodziło mu ukończyć studia magisterskie. Rozpoczął jednak pracę nauczyciela w szkółce przygotowującej do egzaminów na studia, ale nie wiązał z nią swej przyszłości. 

     Westchnienie Ptaka patrzącego na mapę Afryki w księgarni w pierwszym zdaniu powieści rozpoczyna wątek marzeń przeżywanych od dzieciństwa, to znaczy o podróży do Afryki. Również w ostatnich latach żył pragnieniem ucieczki. Zwłaszcza teraz, gdy o tym myślał, żona przeżywała bóle porodowe. A Ptak nawet nie wyobrażał sobie ojcostwa. Ale wiedział, że to ograniczy jego swobodę. Dlatego tym mocniej odczuwał pragnienie ucieczki do Afryki.

     Gdy Ptak został wezwany do szpitala i poinformowany o poważnej chorobie dziecka, przeżył wstrząs. Lekarz powiedział, że można będzie operacyjnie przesunąć do czaszki tę wystającą część mózgu, ale i tak dziecko będzie tylko rośliną. Wcześniej myślał, że  dziecko odbierze mu wolność, więc teraz nie mógł sobie wyobrazić życia z dzieckiem niepełnosprawnym.  Poza tym teściowa zachowywała się tak, jakby był to wstyd mieć takie dziecko. Prosiła, żeby nikomu nie mówi. Nie mając w nikim wsparcia, Ptak wsiadł do swego starego samochodu i pojechał do Himiko, przyjaciółki z okresu studiów, a teraz kobiety samotnej, kochanki wielu mężczyzn.

 I tak rozpoczął się etap ucieczki od ojcostwa i szukania ratunku w objęciach kobiety, którą przed laty pozbawił dziewictwa. W tym czasie nie spotykał się z żoną, ani nie oglądał swego syna. Miał nadzieję, że dziecko szybko umrze. I wtedy zostanie wyzwolony z nieszczęścia. Nie chciał, żeby ono zburzyło jego przyszłość. Ale lekarze z uniwersyteckiego szpitala mówili mu o operacji. Wyczuwając niezadowolenie ojca, wspomnieli, że może lepiej pozwolić mu umrzeć. Nie zaprzeczył i ukrył się w domu Himiko. Pewnego dnia w jej domu pojawiła się jej koleżanka, lesbijka, która wspomniała, że to one mogłyby wziąć na siebie odpowiedzialność za śmierć dziecka, ponieważ i tak nie mają one przyszłości przed sobą, są bowiem wyrzutkami.

 Ptak zabrał więc czekające na operację niemowlę i przekazał znajomemu Himiko lekarzowi, który miałby dopilnować powolnej śmierci dziecka. Ptak porzucił więc dziecko, rozstał się z żoną i zaczął razem z Himiko przygotowywać się do podróży do Afryki.

Jednak wciąż myślał o swym dziecku, któremu żona nadała imię Kikuhiko. I nagle zdecydował, że powinien postąpić inaczej, a mianowicie zwrócić syna pod opiekę chirurga mózgu i czekać na wynik operacji. A jeśli operacja skończy się dobrze, przyjąć go i wychowywać. Porzucił rozgniewaną Himiko, a  syna zawiózł do szpitala. Na zmianę decyzji wpłynęły spotkania zarówno ze starym przyjacielem Kikuhiko, to znów z attaché jednego z krajów bałkańskich, który zrezygnował ze stanowiska,  ponieważ wybrał miłość Japonki.

  Z epilogu dowiadujemy się, że operacja się udała, ponieważ wystająca poza czaszkę część mózgu nie była zbyt duża, ale niebezpieczeństwo ciężkiej niepełnosprawności pozostało – wyjaśnił chirurg. Ptak poczuł ulgę. Pogodził się z rodziną i zaczął myśleć o swej przyszłości związanej z synem. I tak stał się dojrzałym mężczyzna, odpowiedzialnym za istoty powierzone jego opiece.

 Należy jeszcze wspomnieć, że takie optymistyczne zakończenie dość ostro krytykował Mishima Yukio, dla którego ta nagła zmiana postawy bohatera była nienaturalna. A jednak Ōe Kenzaburō zachował się jak moralista, który pozwolił bohaterowi naprawić swe błędy i ustrzec się przed zbrodnią. 

 Ōe  w drodze do napisania wielkiej powieści (nenpu 1963-1987)

       1963
       Latem 1963 roku Ōe odwiedził Hirosimę, obejrzał skutki bomby atomowej w szpitalu. Zapoznał się z konfliktami w łonie organizacji walczącej o zakaz broni jądrowej.
  Październik
     Konnan no kankaku ni tsuite – waga sōsaku taiken   (O trudnej wrażliwości – moje doświadczenia twórczości), „Bungakkai”.

       1964
Styczeń
   Sora no kaibutsu aguii (Aguii –  potwór na niebie), „Shinchō”.   
   Atomikku eiji (Epoka atomowa), „Gunzō”.
Luty
    Burajirufū no porutogarugo (Brazylijski język portugalski), „Sekai”.
Marzec
    Odwiedza strony rodzinne.
Kwiecień
    Powieść Nichijō seikatsu no bōken (Przygoda w codziennym życiu), BungeiShunjū Shinsha.
Sierpień
    Inu no seiki (Pieski wiek), „Bungakkai”.
    Uete shinu kodomo no mae de bungaku wa yūkō ka? Sarutoru o  meguru bungaku ronsō (Co może uczynić literatura dla dzieci umierających z głodu. Polemika literacka wokół Sartre’a), „Asahi Janaru”.
    Kojinteki na taiken (Sprawa osobista),Shinchōsha.
Październik
  Hiroshima nōto (Notanik z Hirosimy), „Sekai”, w odcinkach.
Listopad
  Nagroda Literacka Wydawnictwa Shinchōsha za Sprawę osobistą.

  1965
Styczeń
    Rozmowa z Etō Junem na temat „Współczesnej literatury i społeczeństwa”,„Gunzō”. Ujawniła się wyraźna różnica w poglądach obu dyskutantów.
    Fukō nara te o tatakō. Kitaisareru ningenzō hihan (Gdy jesteś nieszczęśliwy, klaszcz w dłonie. Krytyka oczekiwanego obrazu człowieka), „Bungei Shunjū”. Modna w tym czasie piosenka brzmi: Gdy jesteś szczęśliwy, klaszcz w dłonie.
Genshuku na tsunawatari (Uroczyste przechodzenie po linie). Obejmuje wszystkie eseje do 30-tych urodzin autora, Bungei Shunjū Shinsha.
        Tej wiosny odwiedził wyspy Okinawę i Ishigaki.
Czerwiec
       Hiroshima nōto (Notatnik z Hirosimy), Iwanami Shinsho.

   Od lata do początku zimy  Ōe przebywał w Stanach Zjednoczonych. Prowadził seminaria na Uniwersytecie Harvarda oraz podróżował..

  1966   
Styczeń
      Jiko ken’etsu no yūwaku (Pokusa autocenzury), „Bungei”.
Mar  zec
  Kyōki to jiko kyūsai (Szaleństwo i samopomoc), „Gunzō”.
Kwiecień
      Dzieła zebrane w sześciu tomach, Shinchōsha.
Wrzesień
      Amerika ryokōsha no yume (Marzenia podróżnych do Ameryki), „Sekai”, w odcinkach.  
Październik 
     Kioku to sōzōryoku (Pamięć i siła wyobraźni), „Tenbō”.
     Od wiosny do następnego roku czyta Williama Faulknera.

 1967
 Styczeń
      publikację Man’en gannen no futtobōru (Futbol ery  Man’en), „Gunzō”.
Lipiec
      Narodziny córki Natsumiko.
Wrzesień
  Futbol ery Man’en, Kōdansha. Za tę powieść otrzymał Nagrodę Tanizakiego Jun’ichirō .

 (15.03.2022)