W kulturze polskiej na Litwie od lat dominują tradycja i folklor. W konserwatywnej, wychowanej w duchu przywiązania do tradycji patriotycznych i religijnych społeczności, trudno się przebić sztuce nowoczesnej i eksperymentalnej. Niemniej, w ostatnich obserwujemy w Wilnie i okolicach coraz więcej ciekawych i nowoczesnych eksperymentów artystycznych. Charakterystyczną cechą polskiej kultury była też do niedawna izolacja, używanie w twórczości wyłącznie języka polskiego i adresowanie jej tylko do polskojęzycznych odbiorców. Odbywało się to z niemałą szkodą dla kultury polskiej mniejszości narodowej, która nie docierała do litewskich odbiorców. Na szczęście ostatnie lata przyniosły w tej materii przełom. Najmłodsze pokolenie polskich twórców nawiązało kontakty z litewskimi kolegami i regularnie współpracuje z grupami twórczymi posługującymi się językiem litewskim. Coraz więcej jest w Wilnie dwujęzycznych oraz wielojęzycznych publikacji i publicznych prezentacji literackich i artystycznych.
W ostatnich latach interdyscyplinarną platformą młodej generacji polskich twórców stała się Nowa Awangarda Wileńska, nieformalna grupa młodych twórców reprezentujących różne dziedziny sztuki. Niedawno na łamach dwutygodnika Pisarze.pl prezentowaliśmy zorganizowany przez tę grupę światowy festiwal internetowy Mosty poetyckie. Teraz Awangarda w ramach wielkiego litewskiego festiwalu Wiosna poezji, o którym też na tych łamach pisano w ubiegłych latach, przedstawiła eksperymentalny spektakl Pop-ezja. Przygotowali go wspólnie młodzi poeci, związani z Krajowym Stowarzyszeniem Literatów Polskich, oraz aktorzy stanowiący narybek Polskiego Teatru w Wilnie. Podstawą scenariusza, stworzonego przez autorkę nowoczesnych spektakli Bożenę Sosnowską i twórcę filmów krótkometrażowych oraz interdyscyplinarnych form artystycznych, Romualda Ławrynowicza, są utwory młodych polskich poetów z Litwy. Jest on niejako pokłosiem wielkiej antologii Polska Pogoń Poetycka, wydanej w końcu ubiegłego roku na dziesięciolecie stowarzyszenia literackiego. Utwory większości autorów Pop-ezji znalazły się w tej książce. Są to: Dorota Bartoszewicz, Daniel Dowejko, Daniel Krajczyński, Romuald Ławrynowicz, Agnieszka Masalytė, Bartosz Połoński, Tomasz Tamošiūnas, Dominika Olicka, Dominika Paulina Swiackiewicz, Krystyna Užėnaitė, Faustyna Zawalska i Maria Żukowska. Poeci zostali sfilmowani w awangardowych scenach przez Romana Niedźwieckiego, a ich teksty recytują na scenie młodzi aktorzy: Gabriela Dainowiec, Tomasz Matuiza, Maksim Potapow, Ewelina Sworobowicz i Maria Żukowska. Spektakl jest dwujęzyczny, polsko-litewski, więc ma szansę dotrzeć do wszystkich wileńskich widzów, również tych, którzy nie znają polskiego, a takich przybywa, zwłaszcza w najmłodszych pokoleniach. Zwiastun spektaklu został zaprezentowany 5 sierpnia w wileńskim Klubie Pisarzy, a premiera całego przedstawienia odbędzie się 25 września w czasie Nocy Kultury, jednego z ważniejszych wydarzeń kulturalnych Wilna.
Innym ciekawym przykładem nowoczesnej twórczości litewskich Polaków jest cykl narracyjny Robczik. To odważny i oryginalny eksperyment literacki. Zaczął go tworzyć przed kilku laty młody twórca filmów krótkometrażowych Bartosz Połoński. Tytułowy bohater jest polskim maturzystą, a jego przygody, rozgrywające się na wileńskich osiedlach, są opisane młodzieżową gwarą, stanowiącą mieszankę języków polskiego, rosyjskiego i litewskiego. Robczik ma postać otwartej powieści, publikowanej w internecie na stronie www.robczik.pl, w postaci interaktywnej. Autor zamieszcza w sieci kolejne epizody z życia bohatera, jego rodziny i rówieśników oraz komunikuje się z czytelnikami przy pomocy narzędzi cyfrowych. To pierwszy tego rodzaju eksperyment w dziejach polskiej literatury na Litwie i dobrze się stało, że został zauważony i doceniony przez litewskie władze, które w okresie kwarantanny przyznały autorowi stypendium twórcze. Robczika dostrzeżono też i doceniono w Polsce. W jednym z ubiegłorocznych numerów dwumiesięcznika Lublin. Kultura i społeczeństwo zostały opublikowane fragmenty powieści z przychylnym komentarzem. Bartosz Połoński, syn cenionego malarza i restauratora sztuki Czesława, jest artystą wszechstronnym i nowoczesnym, jedną z ciekawszych postaci w krajobrazie kulturalnym Wilna. Robczik oraz inni bohaterowie jego interdyscyplinarnej twórczości z pewnością jeszcze niejednokrotnie nas zaskoczą i zadziwią, podobnie jak inni młodzi twórcy działający w ramach Nowej Awangardy Wileńskiej.
Paweł Krupka
