Jan Stanisław Kiczor
Reszkowie – bardzo nietypowa rodzina – część III
Edward August Reszke – „Grand seigneur” – bas
Edward August Reszke
Urodził się 22 grudnia 1853 roku w Warszawie jako drugi syn w rodzinie państwa Emilii i Jana Reszków. Początkowo podjął w Niemczech studia rolnicze, ale niebawem z nich zrezygnował i za namową starszego brata wybrał się do Włoch, by dalej kształcić głos, początkowo formowany w warszawskim Instytucie Muzycznym pod kierunkiem włoskiego pedagoga, Francesco Ciaffeiego. We Włoszech uczył się u Stollera i Colettiego, a po przyjeździe do Paryża w 1876 roku znalazł się pod opieką wokalną pedagoga, który również skierował na właściwą drogę jego starszego brata, Jana; był nim profesor Giovanni Battista Sbriglia.
Wacław Panek o początkach kariery Edwarda, pisze: „Był potężnie zbudowanym mężczyzną, mierzącym prawie 190 centymetrów wzrostu. Imponująca sylwetka w połączeniu z głosem basowym nadawała kreowanym przez niego postaciom operowym szczególnego blasku, potęgi i dostojeństwa. Wielu kompozytorów i librecistów tak właśnie wyobrażało sobie bohaterów, których obdzielali partiami basowymi. Tak też wyobrażała sobie te postacie publiczność: postawny, atletyczny mężczyzna o niskim „arcymęskim” głosie, wzbudzający szacunek, a nierzadko i postrach; tacy mieli być: Mefisto, Sarastro, Guda L, Daland, Walter, Faraon…Właśnie Faraon, władca Nilu, czasu, dusz i przestrzeni; potęga mitu władczego unosząca się nad zbudowanym w XIX wieku KanałemSueskim i napisaną na cześć jego otwarcia Aidą. Sześć lat po prapremierze tej opery Giuseppe Verdiego w Kairze, wiosną 1876 roku, Paryż przygotowywał się do premiery francuskiej. Zapowiadało się wielkie wydarzenie
Edward August Reszke
w Théâtre Italien, bowiem sam (sędziwy już) mistrz Verdi obiecał poprowadzenie pierwszych spektakli paryskich pod własną batutą.
W tym czasie Edward Reszke – który dopiero co ukończył 22 rok życia i nie chciał być rolnikiem, a śpiewakiem jeszcze nie został, mimo że próbował swój głos kształcić – nie za bardzo wiedział, w którą pójść stronę. „Wybrał się z początkiem 1876 roku do Paryża, towarzysząc swej siostrze Józefinie, wówczas już znakomitej gwieździe paryskiej Opery.
W nadsekwańskiej stolicy zaś – według świadectw współczesnych – nie jego głos, ale właśnie ujmująca elegancja sposobu bycia w połączeniu z żywym usposobieniem i imponującą aparycją sprawiły, iż niebawem stał się osobistością znaną i pożądaną pośród tamtejszego high life’u, spędzającą dni na wystawnych przyjęciach i światowych rozrywkach, gdy tylko nie uczęszczał do teatru na przedstawienie z udziałem Józefiny.Podczas jednego z takich obiadów doszło do zawarcia znajomości ze znanym publicystą i wydawcą, Leonem Escudier, piastującym w tym czasie stanowisko dyrektora Théâtre Italien…” I taki był, rzec można, kulinarno-towarzyski niewątpliwie wystawno-wytworny prapoczątek kariery śpiewaczej Edwarda Reszkego. Dyrektor Opery Włoskiej w Paryżu nie oparł się namowom obecnej na przyjęciu Józefiny Reszkówny i zgodził się przesłuchać jej brata Edwarda w związku z kompletowaniem obsady do premiery Aidy. Protekcja – protekcją, ale przesłuchanie widać wypadło pomyślnie, skoro Escudier polecił Reszkego maestro Verdiemu, wiedząc, że Polak jest debiutantem bez jakiegokolwiek doświadczenia scenicznego, a zaangażowanie go niesie za sobą ryzyko. Co przemawiało za Edwardem? – nieźle już podszkolony głos, który momentami mógł zniewalać, i naturalnie wytworna, dostojna postać tego kandydata na artystę. Niech więc spróbuje – jako Faraon. Premiera odbyła się 22 kwietnia 1876 roku. W roli tytułowej wystąpiła niemiecka śpiewaczka, Teresa Stolz, od trzech lat blisko zaprzyjaźniona z Verdim, początkowo ku wielkiemu zmartwieniu żony mistrza, Giuseppiny. Ale pani Verdi, przez bliskich zwana Peppiną, zareagowała w sposób dla siebie właściwy i niebawem śpiewająca konkurentka stała się jej przyjaciółką… do końca życia. Tak więc w dniu premiery paryskiej Giuseppe Verdi dyrygował orkiestrą już w sytuacji rodzinnie niekonfliktowej, a Edward Reszke – Faraon zapisał ten dzień w swojej biografii jako datę debiutu scenicznego i to – jak wspominają współcześni – debiutu udanego”.
To był dobry debiut, więc i naturalną koleją rzeczy, nikogo nie zdziwiło, że jego konsekwencją był dwuletni kontrakt na występy w Paryskiej Operze. I znów oddajemy głos Wacławowi Pankowi:
„W początkach 1879 roku wraz z siostrą znalazł się w Mediolanie. Po uprzednich występach w Turynie przyszła kolej na La Scalę, gdzie przygotowywano włoską premierę Masseneta „Król Lahore”. Kompozytor, który z dużym ukontentowaniem wspomniał udział Józefiny w paryskiej prapremierze tej opery przed dwoma laty poprosił ją, by również zaśpiewała partię Sitty w premierze włoskiej, a Edwarda zaprosił jako wykonawcę roli boga Indry. Tak więc 6 lutego 1879 roku pierwsze włoskie wykonanie Króla Lahore zbiegło się z debiutem w La Scali Edwarda Reszkego. W sumie występował w tej partii na mediolańskiej scenie 20 razy. Ale już oto w następnym miesiącu kroniki La Scali odnotowują udział Edwarda Reszkego w dziele prapremierowym, nowej operze brazylijskiego kompozytora, Antonio Carlosa Gomesa, Maria Tudor której libretto napisano według powieści Wiktora Hugo. Twórca Marii Tudor, od kilkunastu lat zamieszkały na stałe w Mediolanie, odniósł w 1870 roku wielki sukces operą Il Guarany, którą Verdi uznał za dzieło geniusza, a której uwertura stała się potem drugim hymnem brazylijskim. 27 marca 1879 roku Edward Reszke wystąpił po raz pierwszy w nowym utworze Gomesa, kreując w Marii Tudor postać Gilberta. Tym razem występował bez siostry. W następnym roku zadebiutował jako Massenetowski bóg Indra w londyńskiej Covent Garden. Był to dzień 13 kwietnia 1880 roku, otwierający dwudziestoletni okres jego występów w Operze Królewskiej. W latach 1880—1900 (z niewielkimi przerwami) śpiewał w niej 17 sezonów, biorąc udział w blisko 450 przedstawieniach. Nie bez powodu historycy określali Edwarda Reszkego jako „basowy filar Covent Garden”. Po pierwszych występach w Londynie, w sezonie 1880/81, artysta znów powrócił na scenę La Scali. Tam przede wszystkim zapisał się powszechnie uznanymi sukcesami jako odtwórca ról basowych w dwóch operach Verdiego: 29 stycznia 1881 roku rozpoczął występy w roli Silvy w operze Ernani, a dwa miesiące później wziął udział w premierze, która wpisana została do historii opery. Kiedy pod koniec poprzedniego roku wydawca Verdiego, Gulio Ricordi, zorientował się, że nie otrzyma od kompozytora nowej opery (Verdi pracował wtedy nad Otellem), zaproponował, by dostarczyć La Scali przeróbkę jednej z dawnych, niezbyt udanych oper. La Scala miała ostatnio zbyt wiele nieciekawych premier i bardzo potrzebowała nowego utworu, który by podreperował reputację i budżet; potrzebowała szybkiego, błyskotliwego sukcesu Ricordi zaproponował Verdiemu, by ten sięgnął do napisanej dwadzieścia trzy lata temu opery Simone Boccanegra, która muzycznie była kompozytorowi nadal bliska, choć popadła w zapomnienie ze względu na bardzo złe libretto Piavego. Postanowiono kompletnie przerobić pierwszą wersję Simone, opracowania nowego tekstu podjął się Arrigo Boito, nie pozwalając wszakże na umieszczenie swojego nazwiska na afiszu. Pracując z Verdim nad Otellem, podjął się poprawek Simone Boccanegra niejako ze względów taktycznych. Verdi również dokonał radykalnych zmian w partyturze, co w sumie pozwoliło wielu obserwatorom stwierdzić, że właściwie powstała nowa opera Verdiego i Boity. Sam mistrz doglądał przygotowań w La Scali. 24 marca 1881 roku doszło do – właściwie – prapremiery nowej opery pod starym tytułem Simone Boccanegra.
Edward August Reszke – Występy galowe w Covent Garden i Zamku Windsor. 2 lipca 1889 – gala ku czci Szacha Persii: jako Mefistofeles w Mefistofelesie i jako Mefistofeles w Fauście.
W obsadzie zaś – trzy znakomite głosy męskie. Pierwszy z nich to tenor włoski, Francesco Tamagno, o niebywałej ponoć potędze głosu, z którym konkurował tylko jego polski rówieśnik, Władysław Mierzwiński. Rolę barytonową śpiewał znany z największych scen operowych, Francuz Victor Maurel. Obaj zresztą, tak jak Boito, kilka lat później wpisali się do historii prapremierą Otella. I wreszcie trzecia znakomitość męskiej obsady – polski bas, Edward Reszke, w roli Fiesca. Przez dziesięć wieczorów publiczność La Scali, wypełniając po brzegi salę, nad podziw gorąco przyjmowała to nowe – nienowe dzieło Verdiego. A nazwisko Edwarda Reszkego na trwałe już połączyło się z kalendarzem twórczości i wystawień dzieł włoskiego mistrza”.
Edward August Reszke jako Mefistofeles w „Fauście”
Krzysztof Wójcik, w swojej znakomitej książce „Śladami Reszków” tak opisuje dalszą karierę Edwarda: „W sezonie 1882/83 Edward wraz z Józefiną występowali w Madrycie i Lizbonie. Ich udziałem stały się sukcesy i uznanie na skalę dotychczas niespotykaną. Od tej pory bas Reszke stał się ulubionym śpiewakiem w całej zachodniej Europie (oprócz Niemiec).
Rok 1884 to paryska prapremiera „Herodiady” Masseneta, w której występowała cała trójka rodzeństwa Reszków, wzbudzając zachwyt i entuzjazm. Doszło nawet do pewnego rodzaju manifestacji narodowej, gdy publiczność zaczęła wołać; „Niech żyje Polska!”. Przez najbliższe lata Edward podróżował między paryską „Grand Opera”, a londyńską „Covent Garden” kreując role: Mefista w „Fauście” Gounoda, Don Pedro w „Afrykance” Mayerbeera, Don Diego w „Cydzie” Masseneta. Szczególnie ciekawe okazały się role w operach Ryszarda Wagnera: Doland w „Holendrze tułaczu”, Henryk Ptasznik w „Lohengrinie”, Hans Sachs w „Śpiewakach Norymberskich”, Król w „Tristanie i Izoldzie” a także w trylogii „Pierścień Nibelunga” jako Wotan w „Zygfrydzie” i Hagen w „Zmierzchu bogów”. Podobnie jak brat, też nie wystąpił nigdy w Bayreuth na mocy tego samego przyrzeczenia danego księżnej Walii Aleksandrze.
W roku 1891, wraz z bratem rozpoczął swoje występy za oceanem, w nowojorskiej Metropolita Opera House na zaproszenie jej dyrektora Henry Abbey’a. Sezon rozpoczęło wystawienie „Romea i Julii” Gounoda, gdzie Edward grał Ojca Laurentego. W tej i następnych operach występowały tej klasy gwiazdy co: Lillian Nornica, Nellie Melba, Paul Plancon, Victor Maurel i oczywiście jego brat Jan. W Metropolita Opera Edward występował do 1903 r i początkowo to on zdobył największą popularność. Był niezwykle pracowity i uniwersalny. Już w pierwszym sezonie śpiewał wcześniejszych wielu swoich wcześniejszych operach, a oprócz tego jako: Marcel w „Hugenotach” Mayerbeera, Rudolf w „Lunatyczce” Belliniego, Zachariasz w „Proroku” Mayerbeera, Plumkett w „Marcie” Flotowa, Rocco w „Fidelu” Beethovena, Leporello w „Don Juanie” Mozarta, Nilakantha w „Lakme” Delibesa, Król w „Hamlecie” Thomasa, Ramzes w „Aidzie” Verdiego i tytułowy bohater w „Mefistofelesie” Boita. Po tej ostatniej roli został mu przydomek „idealnego Mefistofelesa” jako, że tylko nieczystą siłą mógł zdobyć uznanie i popularność w tak krótkim czasie. Zyskał, zresztą na stałe, inny jeszcze przydomek: „Grand seigneur” – wielki pan nie tylko dlatego, że grał takie role, ale i dla swego trybu życia. Uznawany był za bardzo ujmującego i eleganckiego towarzysza zabaw i spotkań towarzyskich.
W 1893 r. przybył z bratem do Warszawy po raz pierwszy z występami artystycznymi wzbudzając również u nas ogromny podziw i uznanie. O tych występach rozpisywała się z uznaniem prasa polska w zaborze rosyjskim. W tym też czasie Edward zaczął kupować posiadłości w pobliżu Borowna, majątku swojej siostry Emilii i szwagra Adama Michalskiego: Bartkowice i Garnek. Kilka lat wcześniej, w 1885 r, ożenił się z Heleną Schutz i w tych majątkach osadził swoją rodzinę. W pobliżu znajdował się również Skrzydlów Jana oraz Janaszów i Kłomnice Józefiny Kronenbergowej”.
Edward Reszke Patronem Szkoły Podstawowej w Borownie /fot: Jan Rybaniec/
Specyficzny styl życia, jaki prowadził Edward (śpiewał za wiele, palił za wiele, pił za wiele)
Nie pozwolił mu na zbyt długą karierę Jokasty, wiec w wieku 54 lat, rozstał się ze sceną. Początkowo założył w Londynie szkołę śpiewu, jednak ta nie cieszyła się takim powodzeniem, jak podobna szkoła brata Jana w Paryżu. Przeniósł się więc początkowo do Warszawy, a następnie do swojego majątku – Garnek. Ciekawostką niechaj będzie, że pałac w Garnku zaprojektował mu znakomity architekt francuski – Franciszek Arveuf, który przy okazji tak się w polskiej ziemi „zadurzył”, że osiadł w Polsce na stałe. Niejako przy okazji zaprojektował w Warszawie pałac przy ul. Kredytowej, gdzie w okresie międzywojennym miał siedzibę Klub Myśliwski, a po wojnie został siedzibą Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej z kawiarnią, czytelnią i kinem „Aurora”.
Po wybuchu I Wojny Światowej, Edward August Reszke załamał się. Na jego oczach, ginął jego świat, jego ideały. Latem 1915 roku Marcelina Sembrich-Kochańska opublikowała tragiczny list Edwarda do Jana: „…Gdy wybuchła wojna, nie miałem już żadnej możliwości zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Mój piękny majątek stał się pastwą ogólnego losu i przemienił się w popiół. Teraz mieszkam w piwnicy, w warunkach najnędzniejszych. Walka wokół była tak zacięta, że całymi dniami nie odważyłem się wyjść z kryjówki. Nie posiadam węgla, oliwy ani kawy, a tylko garść zboża…”
…kiedy to Edward Reszke przybył do swojej siostry Józefiny, aby na stałe osiedlić się w tej okolicy. Tutaj też zostały złożone po śmierci jego prochy. /Ynjaf Metsej /
Edward AugustReszke popadł w tak głęboką depresję psychiczną, że przez cały okres wojny przebywał w podziemiach swego pałacu, odmawiając kontaktów z otoczeniem. Zmarł na atak serca 25 maja 1917 roku.
Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Borownie, w grobie rodzinnym swojego szwagra Adama Michalskiego. Zostawił po sobie trzy córki, które objęły majątki jego i brata Jana.
K o n i e c
Materiały:
1. Wacław Panek „RESZKOWIE — kariery jak z bajki
2.Krzysztof Wójcik „Śladami Reszków”
3.Andrzej Siwiński „Rodzeństwo Reszków na Ziemi Częstochowskiej”
4.. K. Wójcik “Śladami Reszków”, 2010
5. Polski Słownik Biograficzny tom XXXI (1988 -1989)
6. Oskar Szymczyk – “160. JUBILEUSZ EDWARDA AUGUSTA RESZKE“
7. Wikipedia
