Omawiana książka: Marlena Krupa, “W poszukiwaniu Numinosum. Jan od Krzyża w polskiej kulturze XX wieku”, wyd. Universitas, Kraków 2020
Zajawka: św. Janem od Krzyża zainteresowałem się po głębokim kryzysie psychicznym, lektura jego pism była wtedy dla mnie kojąca.
Słowa kluczowe: książka ma charakter przekrojowy i bada obecność mistyki św. Jana od Krzyża i bada obecność jego mistyki w polskiej kulturze.
Autorka pozbawiła Jana od Krzyża znaku świętości, ponieważ skupiła się na nim głownie jako na poecie i niestrudzonym badaczu życia wewnętrznego. Rewolucja techniki języka poetyckiego. Autorka porusza aspekt językowy, poetycki, ale skupia się również na doświadczeniu mistycznym. To doświadczenie mistyczne ma jednak w ujęciu tej autorki głownie wymiar językowy i kulturowy. Autorka pisze o obecności Jana od Krzyża na przykładzie takich jak autorów jak Tadeusz Miciński, Leopold Staff, Karol Wojtyła, Jerzy Grotowski, Bogusław Kierc, Leszek Mądzik.
Marlena Krupa skupia się zarówno na literaturze jak i na teatrze. Miciński: troista natura człowieka: ludzka, Chrystusowa, lucyferyczna. To, co immanentne znajduje odbicie w transcendencji. Numinosum ma w sobie dwa pierwiastki: mysterium tremendum i mysterium fascinans. Numinosum w pracy Marleny Krupy jest synonimem czegoś niewyrażalnego, czego słowami wyrazić się nie da. Jeśli chodzi o Staffa, pojawia się kategoria poety doctus. Zmaganie się z milczeniem i nieobecnością Boga, również samotnością. Staff jako autor swoistej “religii kultury”. Następnym twórcą, znanym całemu światu, jest Karol Wojtyła, który zaczynał w Teatrze Rapsodycznym u Mieczysława Kotlarczyka, wcześniej zainteresował mistyką św. Jana od Krzyża w Kole Różańcowym Jana Tyranowskiego. Marlena Krupa zwraca uwagę na sformułowanie Krzysztofa Dybciaka: “pisarz, który został papieżem”. Przejście od fenomenologii doświadczenia mistycznego do fenomenologii całego doświadczenia ludzkiego, co w skrócie można zawrzeć: od mistyki do personalizmu. Pierwsze seminaria papieża: domowe, modlitwa z ojcem, czytanie pism Cypriana Kamila Norwida, odnalezienie słowa wewnętrznego u Mieczysława Kotlarczyka. Teatr Kotlarczyka: bez kurtyny, masek, kostiumów.
Wojtyła budował swój system etyki chrześcijańskiej na bazie aksjologii Maxa Schelera, co doprowadziło go do antropologii adekwatnej i wyróżnienie trzech sfer życia człowieka: przyrodniczej, etycznej, nadprzyrodzonej. Debiut Wojtyły miał miejsce na łamach “Głosu Karmelu”, gdzie wtedy redaktorem naczelnym był Bernard Smyrak OCD, najlepszy tłumacz św. Jana od Krzyża. Kolejnym twórcą jest Jerzy Grotowski, dla którego prawdziwym bohaterem kulturowym był Jezus Nazarejczyk. Postulat Grotowskiego: teatr ubogi. Błoński o teatrze Grotowskiego: poszukuje przede wszystkim sacrum, jest to teatr obrzędowy, aktor ogołocony, poznanie intuicyjne postawione wyżej niż poznanie intelektualne. Dla Grotowskiego autentyczną religią może być jedynie życie duchowe. Fraza Karla Rahnera: chrześcijanin przyszłości albo będzie mistykiem, albo nie będzie go wcale. Jeden z mistrzów Grotowskiego: Mickiewicz. Swoista synteza sztuki, nauki i religii: teatr ubogi Grotowskiego. Słowo: “żywiosłownia”: miejsce spotkanie człowieka z sacrum. Żartobliwie nazwany Teatr Laboratorium przez Grotowskiego pustelnią. Droga negatywna: charakterystyczna również dla mistyki św. Jana od Krzyża. Postulat Grotowskiego: aktor musi ciągle ćwiczyć swoje ciało, aby maksymalnie zróżnicować i uelastycznić układ. Wyrzeczenie, ogołocenie, ubóstwo, pustka, aktor ogołocony ma zadanie odsłonięcie bóstwa Chrystusa.
U Grotowskiego ogołocenie odbywało się na dwóch poziomach: fizycznym oraz psychicznym. Sztuka teatralna jako swoisty wehikuł, który prowadzi do wewnętrznego poznania. Wg Grotowskiego sztuka jest kształtem poznania, akt twórczy staje się aktem poznawczym.
Jest jeszcze mowa o Bogusławie Kiercu: poecie. Zawieszenie między słowem a ciałem, wskazanie na cielesny charakter postaci Chrystusa.
Posunięcie się do stwierdzenia, że dusza jest erotyczna, pożądanie duchowe. Wychodzenie z ciała, bycie na zewnątrz ciała. Nagość u Kierca może być traktowana jako kostium. Prawdziwa nagość to ukierunkowanie dla kogoś, spotkanie z drugim. Między ciemnością nocy a światłością ognia rozgrywa się misterium nagości. Kierc nazywa swe utwory poetyckie i eseistyczne “niezdarnościami”. Kierc jako “aktor metafizyczny”, określenie krytyka Tomasza Miłkowskiego. Ostatni bohater: Leszek Mądzik: sztuka jako doświadczenie głęboko ludzkie. Uprawia Mądzik formułę teatru bezsłownego, puszczenie w ruch wyobraźni słownej. Widowiska plastyczne Mądzika mają charakter obrzędowy. U Mądzika położenie nacisku na ciemność – czynnik łączący przestrzeń i widownię to ciemność. Teatr jako misterium nagości. Materią zdarzeń u Mądzika jest to, co przedsłowne.
Obrazy ucieleśnione u Mądzika. Innym poetą jest Łobodowski, np. poemat “Noc gorejąca”. Pojawia się również Witold Lutosławski, Karol Ludwik Koniński, Albert Chmielowski. Książka wskazuje na wciąż żywą obecność św. Jana od Krzyża w kulturze polskiej i światowej. Jan od Krzyża: poeta, artysta, mistyk. Sfera twórcza skorelowana mocno ze sferą duchową u Jana od Krzyża, co świetnie pokazuje Marlena Krupa w swojej monografii.
