„Korozja” to ósmy tom poetycki autorstwa Andrzeja Waltera. Przesłania w nim zawarte, nie tylko tytuł, potwierdzają wierność poglądom zaprezentowanym w ważnej pozycji krytycznoliterackiej, jaką stała się książka „Poezja mi wszystko wyjaśniła”, szczególnie tezy zawarte w dwóch uwagach wstępnych, a także w niektórych pomieszczonych tam recenzjach.
Według Słownika Wyrazów Obcych i Zwrotów Obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego korozja to zmiany na powierzchni ciał stałych (np. skał, metali), wskutek (elektro) chemicznego działania środowiska (np. atmosfery, wody, roztworów elektrolitu). Znaczącą wyrazistość znajdziemy w łacińskich źródłosłowach: gryzienie, rozgryzać. Oczywiście Walterowi nie chodzi o opisywanie „gryzienia” oraz „rozgryzania” skał lub metali. Tytuł tomu ma charakter metaforyczny, symboliczny. Zresztą koncepcja książki jawi się mi na wskroś kreatywnie, żeby nie powiedzieć przewrotnie, co także należy odnieść do opisu współczesnej rzeczywistości. Zawartą w niej treść trzeba odczytywać ā rebours.
Epidemia koronawirusa, która dotknęła kulę ziemską w ostatnich kilku latach nie mogła pozostać niezauważona. Ta pandemia pozostaje nadal niewiadomą, nawet do końca nie wiemy skąd się wziął ten wszędobylski wirus, czy stał się następstwem nieprzemyślanego „majstrowania” z naturą? Odbywał się taniec najczęściej spóźnionych informacji podszytych spekulacjami. WHO nie przekazywała na bieżąco trafnych wskazań. Tylko koncerny farmaceutyczne mogły się cieszyć bajońskimi zyskami, z których nikt nie próbuje ich rozliczyć. Szczepionkowe zakupy nie do końca okazywały się szczęśliwe. Niezliczeni pozostali spadkobiercy pocovidowych powikłań. Aż dziw bierze, że to mogło się zdarzyć w epoce gęstej od informacji i newsów.
Jedynie oczekiwanie na śmierć pozostaje człowiekowi niezmienną:
chyba już nigdy więcej
nie dogoni szczęścia
nie mrugnie nie zaśpiewa
nie poda ręki
nie pomacha czule
(z wiersza „Covidaspicjum-20”).
Dziesiątki milionów przedwczesnych zgonów napełniły traumą chwiejną atmosferę. W tytułowym wierszu znajdziemy obrazy patologii współczesnych czasów: niczym nieuzasadniony pośpiech, zagubienie pozbawione refleksji zastanowienia nad sobą, celem życia, utracenia naturalnej spontaniczności, niezauważania drugiego w biegu donikąd:
w ciemnym pokoju
w korowodzie dni wypełnionych
gonitwą za niczym
nasze oczy
porozrzucane bez godzin i nadziei
bez wyrazistości
spojrzeń … bezładnie płynącego
czasu … krzyk nie pachnie krzykiem
oczekiwaniem
na nic
Pogubione zostały imiona, a przecież to, co naprawdę istnieje ma Imię. Zatraca się w ten sposób i poezja. Kto kogo dziś bezinteresownie zauważa:
coraz mniej światła
cienie blakną od lęku
coraz mniej życia
nasze imiona przestały znaczyć
(z wiersza „Imiona bez znaczenia”)
Zatraciła się wyrazistość, zszarzały kolory, zagubiła ciągłość życia, wszystko za późno, wszystko poniewczasie:
za późno
na Ziemię i na dotyk nieba
o smaku kremówki
(jakże trafiona alegoria)
tomy słów skurczyły się
w paszczach bibliotek
naga otchłań
…
Nikogo tam nie było
tylko głosy
bez oczu bez ust bez wczoraj
(z wiersza „Za późno”)
Żyjemy w wieku, który zatraca humanistyczny wyraz, zagubione zostały: cisza i biel:
Ten wiek karmi się tobą
lękiem
rezygnacją z ciszy
pustym miejscem
w ostatnim przedziale
już wiemy po co były
obozy
do czego służy
człowiek
dokąd odchodzą
wiatr i dym
(z wiersza „Nieistniejący wiek”)
Jak przystało na doskonałego mistrza sztuki obrazu, znajdujemy w książce pełną swoistego symbolu fotografię matki Autora, Krystyny, której zresztą, jako kochanej Mamie, dedykowany jest tom. Wydaje się, że to charakterna kobieta, Pani pełnią walorów naznaczona.
Ukazują się ciągłe powroty do poprzednich lat, do dzieciństwa, jawiącego się macierzą duszy każdego artysty, w którym znajdujemy na poły realia jak i pełne marzeń pragnienia, niezmienne fantazmaty:
dziś
bogów już nie ma
(zapewne o zmierzch autorytetów tu chodzi)
niebo jest czarne
noc duszna
wracam do siebie wracam do ciebie
wracam gdzieś do źródeł
tylko powiedz mi proszę
gdzie to jest?
Przejmująco brzmią strofy dla Mamy:
Kocham Cię Mamo
także wtedy
kiedy mówisz cicho
że boisz się umierać
ja też się boję
krzyku mew
na nieznanym brzegu
i obcego nieba i boję się okrutnej
bramy wieczności
za nią podobno
już tylko spokój i raj
(nie należy zapominać o tym, że śmierć jest jedyną szansą spotkania,
zobaczenia Boga).
Oryginalnie rozprawia się Autor z polskimi historycznymi przypadłościami:
nasz kuchenny mesjanizm
stygł przy okrągłym stole
zwątpienia i po latach
okazał się kakofonią zbędnych
losów … potem powódź
zebrała żniwo
postradała cokoły
ukradła nadzieję
Lasy dające wytchnienie wielu ludziom, nie znajdują dziś spokoju. Gdzieś pogubiło się pro publico bono:
pozostał słup ogłoszeniowy
w betonowej dżungli
a na nim plakat
naddarty nieco
sprzedam las
cena nie gra roli
(z wiersza „Bibeloty”)
ten świat
rozsadził lęki rozproszył słowa
przygarnął klaunów obnażył
stańczyka
być albo nie być
przyodział w groteskę
i głęboki cień
(z wiersza „Rozmyślania na szczycie góry”)
Los poezji we współczesnych czasach, w wieku wątpliwości ukazują słowa:
jest tu bezradność gladiatora
który opuścił tarczę
za tarczę mając
wiersze
(z wiersza „Arena”)
Gorzkie są problemy z personifikacją człowieka:
moja osoba bez osoby
jak wiersze
bez nazw
(z wiersza „Czym jest prawda”), a co ze statusem poetów?
pośród was
mędrców ciszy
głęboko ukrytych
w słowach i wersach
nie na sprzedaż
to nam jeszcze pozostało
harfa i miód
alkohol i brud
zatroskane twarze
blizna na papierze
metafora bliskości
w kielichu zdarzeń
(z wiersza „Najazd poetów”)
to chyba jest tak
że słowa mają duszę
i tam mieszkają
bywa i tak:
z naszych kieszeni
wyrastają zakrwawione wiersze
bez żadnej duszy
(z wiersza „Rozważania duszy”)
Cierpimy na nadmiar poetów, w kraju poezji i wolności:
resztki elementarne połączą się
pod skórą zwiotczałą
od słów
(z wiersza „Wypłowiały sen”)
nikt nie wie
czym jest poezja
(z wiersza „Na dnie”)
Oto poeta – powiem – ukrzyżowany czasem i gorączką własnych słów. (z wiersza „Jest zimno”) Odsuwana i mglista jest dzisiejsza wiara…:
potem uwierzyli
w projekt
projekt był wieloznaczny wielowarstwowy wielozadaniowy
i wielokrotny
był trzeźwo osadzony
w innych projektach
które zaprojektowano
aby ciągle coś projektować
Potwierdza się nieśmiertelność Hansa Christiana Andersena w „Nowych szatach cesarza”. Trafiamy na oryginalny wizerunek Krakowa:
Kraków mój to coś
na zawsze
stuka końskim kopytem
smok wypuszcza ogień
Wisła koi czas
w zakolach myśli
kryją się wszystkie poronione poranki
(z wiersza „Gdzie mieszka smok”)
Polacy potrafili wybić się na wolność, niepodległość, suwerenność, a nie mogą osiągnąć zwyczajnej normalności, nieustająco muszą stawać się, gdy innym nacjom wystarcza bytowanie. Czas refleksji musi wypełnić cisza, by można porozmawiać ze sobą:
cisza … ratunek świata
motyw przewodni
cisza odpowiedź najgenialniejsza
rachunek sumienia
cisza w której wykuwa się
każdy bóg i w której rodzi się
nadzieja
Spotykamy, podobnie jak u Brodskiego, ten motyw towarzyszący pisaniu poezji:
czysta kartka
jak romans sensu i snu
albo jeszcze coś
na zdumionych łączach
(z wiersza „Kilka słów o poezji”)
Rdza, będąca następstwem procesu korozji pojawia się w tomie jeden raz i tylko w formie przymiotnikowej:
w twojej lekko już
pordzewiałej wannie
tylko cisza
pojmuje
zdrętwiałą codzienność.
Zasadnie byłoby o dziwo wystąpić „w obronie” rdzy, która sygnalizuje nieuchronnie pogłębiającą się korozję. Zresztą rdzę, gdy nie zżarła zbytnio metalowego przedmiotu można usunąć i nadal z niego korzystać i ponownie cieszyć oczy błyszczącym połyskiem. (tu też ma miejsce wszechobecny paradoks). Dlaczego tak można widzieć problem korozji? Dostrzegam bowiem nadzieję: korozja nie zżera natychmiast, błyskawicznie rzeczy, ale konieczna jest ich ochrona oraz niezbędna o nie dbałość. Zresztą i tutaj pojawia się mądrość natury: świat i zjawiska zmieniają się stopniowo. Nie zapominajmy o istnieniu szlachetnych metali (platyny, złota, srebra), które, jakkolwiek w ograniczonym stopniu, również ulegają korozji.
Podobnie przedstawia się zagadnienie potrzeby i konieczności trwałego zachowania wartości humanistycznych, sprawdzonych przez wieki oraz kształtowania, bardzo rzadkich dziś, szlachetnych ludzkich postaw. Właśnie o to zabiega, a nawet walczy w swoich znaczących dokonaniach poetyckich i krytycznoliterackich Andrzej Walter.
Paweł Kuszczyński
Andrzej Walter: Korozja.
Toruń 2020. Wydawnictwo Adam Marszałek. Stron 64. ISBN: 978-83-66624-01-6
