W ostatnim czasie nakładem Biblioteki „Frazy” ukazała się dość niezwykła książka, zatytułowana Reagować – opisywać (niepowtarzalne), której autorem jest sam redaktor czasopisma firmującego tę serię wydawniczą, Jan Wolski. Są w niej zawarte przede wszystkim rozliczne recenzje jego pióra, jakie od lat 90. ukazywały się w różnych pismach, ale także wstępy, wprowadzenia, posłowia, relacje. W obszernym, ponad 500-stronicowym tomie został pomieszczony ogromny dorobek, świadczący o niezwykłej żywotności publicystycznej, krytycznej i naukowej tego znanego nie tylko na Podkarpaciu autora. Dodatkowo potwierdza to chociażby ostatnio przyznana mu nagroda londyńskiego Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za popularyzowanie i promowanie literatury emigracyjnej w polskojęzycznym świecie.
Dr Jan Wolski to literaturoznawca, wykładowca Uniwersytetu Rzeszowskiego; obecnie pracuje w Zakładzie Kultury Mediów w Instytucie Polonistyki i Dziennikarstwa w tej uczelni. Jest autorem kilku książek naukowych, krytykiem literackim, tłumaczem dzieł szwajcarskich twórców piszących po niemiecku i retoromańsku, a także współzałożycielem oraz członkiem redakcji kwartalnika literacko-artystycznego „Fraza”. Przyczynił się również do opublikowania wielu znakomitych książek wydanych pod auspicjami tegoż czasopisma. Co więcej, często i aktywnie uczestniczy w spotkaniach kulturalnych – nie tylko w Rzeszowie. Dla nikogo nie stanowi też tajemnicy, że jako aktor bierze udział w spektaklach Sceny Propozycji UR i robi to ze znakomitymi efektami, o czym można się przekonać, będąc widzem. Zaprawdę, rozległość jego działalności budzi ogromny szacunek.
Pomieszczone w książce szkice, bardzo często tworzone doraźnie, dają niesamowitą panoramę dorobku autora – ale również całej polskiej literatury, pisanej zarówno w regionie, w kraju, jak i poza nim. Buduje ona dokument czasów i ludzi, powiązany tematycznie i chronologicznie.
Jan Wolski uprzedza we wstępie, że chciał uniknąć eklektycznego zlepka tekstów rozsianych w czasie, lecz sądzę, że to zastrzeżenie jest zbędne, bo nie ma o tym mowy. Oto powstał bowiem zbiór szkiców krytycznych świadczących o dużym emocjonalnym zaangażowaniu autora i jego spontanicznym reagowaniu na rozmaite przejawy niepowtarzalności otaczającego go świata. Obejmuje on tu i teraz (lub, odpowiednio, tam i kiedyś), w sumie budując obraz ostatniego trzydziestolecia.
Całość została podzielona na kilka rozdziałów. Najobszerniejszy jest pierwszy z nich, pt. Recenzje i nie tylko, zawierający omówienia twórczości szerokiego spektrum autorów, sięgającego od Czesława Miłosza, Ryszarda Kapuścińskiego, Stanisława Barańczaka, Tadeusza Konwickiego, Andrzeja Chciuka po Pawła Huellego, Janusza Szubera i Jana Tulika.
Druga część esejów zatytułowana została Szwajcaria i Szwajcarzy. Zainteresowanie tym tematem nie jest przypadkowe. Autor studiował polonistykę w rzeszowskiej WSP, zaś w 1985 roku wyjechał do Szwajcarii, gdzie rozpoczął studia w zakresie slawistyki i literatury niemieckiej w Uniwersytecie Fryburskim. Po powrocie do Polski pracował jako asystent w WSP. W latach 1995–1996 zaś ponownie wrócił do kraju Helwetów jako stypendysta rządu szwajcarskiego, reprezentujący uniwersytety we Fryburgu i w Zurychu. Można więc powiedzieć, że jak mało kto jest predestynowany do podjęcia tematyki, którą zawarł w tym rozdziale książki. Wyjątkowo to frapująca lektura o literaturze i życiu tego społeczeństwa.
Trzecia część omawianej pozycji przynosi Wstępy do katalogów, relacje. To znakomita dokumentacja wystaw, plenerów, wernisaży (m.in. Marka Pokrywki i Marleny Makiel- Hędrzak) oraz albumów, które ukazały się z ich okazji; są tu także inspirujące eseje o ekslibrisach i introligatorstwie. Pomieszczone tu próby łączenia słowa z obrazem niosą ogromny ładunek subtelności i wnikliwości tych kompozycji połączonych z wiedzą i kompetencjami autora.
Czwarty rozdział, zatytułowany Scena Propozycji Uniwersytetu Rzeszowskiego, jest poświęcony grupie aktorskiej, w której skład wchodzi m.in. Jan Wolski. Ta natomiast może się pochwalić znakomitymi sztukami teatralnymi realizowanymi przez Janusza Pokrywkę, profesora w instytucie Sztuk Pięknych UR. Wielokrotnie występowała ona gościnnie także poza Rzeszowem, m.in. w Krakowie, Oświęcimiu, Przemyślu i Krośnie. W repertuarze widzimy m.in. adaptacje utworów Witolda Gombrowicza, Sławomira Mrożka i Zbigniewa Herberta.
Kolejną częścią książki jest rozdział Wstępy – posłowia – wprowadzenia – wystąpienia – raporty. Zawiera on w przeważającej części wprowadzenia do spotkań autorskich, m.in. z takimi twórcami, jak Krzysztof Lisowski, Marian Pankowski, Andrzej Stasiuk, także poetów z regionu, znajduje się wprowadzenie do epistolografii Miłosza, wstępy do książek, raporty o stanie kultury.
Ostatnią, szóstą część zbioru stanowi rozdział zatytułowany Wspomnienia. W tym przypadku są to wspomnienia pośmiertne o Wacławie Iwaniuku (emigracyjnym poecie, eseiście), Marii Ludwice Gliwie (bibliofilce) i prof. Józefie Nowakowskim.
Książka Jana Wolskiego jest doskonałym źródłem pozwalającym zapoznać się z kulturą ostatniego trzydziestolecia. Powinna się znaleźć na każdym biurku szanującego się krytyka, publicysty czy też po prostu czytelnika wrażliwego na dorobek literaturoznawczy III RP. Sięga bowiem swoimi korzeniami zarówno do ogólnopolskich i emigracyjnych odkryć sztuki, jak i do tych zanurzonych w perspektywie jakże bogatego życia artystycznego Podkarpacia…
Jan Belcik
Jan Wolski, Reagować – opisywać (niepowtarzalne), Biblioteka „Frazy”, Rzeszów 2020.
