Nakładem wydawnictwa Helion ukazała się jedna z najciekawszych powieści przygodowych minionego sezonu. To Harib, debiutancka powieść doświadczonego w innych gatunkach autora, dyplomaty, dziennikarza i korespondenta Zdzisława A. Raczyńskiego. Wszechstronne i nietuzinkowe doświadczenie zawodowe pisarza oraz jego otwarta i nieschematyczna osobowość znalazły odbicie w dziele literackim, które wymyka się z konwencji i nie poddaje się łatwo powierzchownej klasyfikacji i szufladkowaniu. Wojciech Jagielski nazwał książkę Raczyńskiego „thrillerem politycznym”, zaś Vincent Severski „studium świata polityki i finansów”, jednak te definicje w niewielkim stopniu oddają treść i charakter Hariba. Istotnie, książka zawiera elementy politycznej powieści sensacyjnej, równocześnie jednak jest pełna baśniowych opisów reliktu starej cywilizacji oraz refleksji psychologicznych, społecznych i kulturoznawczych.
Bohaterem powieści jest zdolny i gruntownie wykształcony Polak z Białorusi, z trudem szukający swego miejsca w świecie. Jako dziennikarz, zaangażowany przez norweską telewizję, znajduje się w Afryce Północnej w wirze Arabskiej Wiosny i tak zaczyna się jego przygoda, skonstruowana przez autora według najlepszych wzorów polskiej powieści przygodowej z Trylogią sienkiewiczowską na czele. Wplątany mimo woli w sieć walk i rewolucji oraz intryg szpiegowskich, znajduje się na pustyni w łonie prastarej i od wieków izolowanej od reszty świata cywilizacji Tuaregów. I tu właśnie dzieło Raczyńskiego wymyka się z utartych schematów współczesnej powieści sensacyjnej i wzbogaca się o wielobarwne i niezwykle ciekawe wątki psychospołeczne, filozoficzne i kulturoznawcze.
Głównym walorem Hariba, obok wartkiej, trzymającej w napięciu fabuły, która jest cechą charakterystyczną dobrych powieści sensacyjnych, jest bogaty i wielobarwny splot odmiennych światów pary głównych bohaterów, Europejczyka i córki pustyni, z którą związał go zagmatwany los. Dzięki gruntownej znajomości cywilizacji afrykańskich, wyniesionej przez autora ze studiów oraz praktyki dziennikarskiej i dyplomatycznej, obraz mało znanej w świecie i niedostępnej społeczności Tuaregów jest w powieści przedstawiony w sposób wiarygodny i szczegółowy we wszystkich aspektach codzienności. Erudycja Zdzisława Raczyńskiego, a zwłaszcza znajomość języków afrykańskich i kultury wielu ludów zamieszkujących Północ kontynentu, pozwoliły mu na skonstruowanie poruszającej konfrontacji dwóch ludzkich światów, egzystujących z dala od siebie we współczesnej rzeczywistości.
Harib to spotkanie powierzchownej i pośpiesznej cywilizacji globalistycznej z zapomnianym światem tradycyjnych kultur, zachowanym dzisiaj tylko w nielicznych, najbardziej izolowanych zakątkach Ziemi. To zderzenie skrajnie odmiennych świadomości, bardzo różnych konstrukcji psychologicznych oraz postaw etycznych i społecznych. W powieści Raczyńskiego zderzenie to, choć w skali ogólnej dramatyczne i destrukcyjne, w mikroskali pary bohaterów zamienia się we wzajemne przenikanie dzięki indywidualnej otwartości i wrażliwości. Historia Rona i Tazerwalt stanowi więc optymistyczne przesłanie o charakterze baśniowym, jak wiele historii miłosnych łączących wzajemnie wykluczające się światy, obecnych w tradycji wszystkich bodajże ludów. W czasach nietrwałości i powierzchowności związków miłosnych w obrębie tej samej kultury i grupy społecznej, głęboka i silna więź dwojga ludzi wyrosłych w skrajnie różnych światach, choć przedstawiona nadzwyczaj realistycznie, staje się współczesną baśnią z jej klasycznymi cechami i wymową.
Zdzisław Raczyński, pisarz o wielu twarzach, humanista, korespondent wojenny, ambasador, potrafił na dojrzałym etapie twórczości w najlepszy sposób wykorzystać w literaturze pięknej swe rozliczne umiejętności i doświadczenia z poprzednich gatunków piśmiennictwa, z powodzeniem uprawianych od kilku dziesięcioleci. Dlatego jego pierwsza powieść Harib jest tak niezwykła i wielobarwna. Mam nadzieję, że nie ostatnia i że ten bardzo oryginalny pisarz jeszcze nieraz zadziwi i oczaruje nas równie pasjonującymi opowieściami ze światów prawdziwych, a jednak dalekich i dziwnych.
Paweł Krupka
Zdzisław A. Raczyński, Harib, Helion editioblack, Gliwice 2018, s. 540, ISBN: 978-83-283-3995-8.
