Krzysztof A. Kuczyński
W czarownym kręgu słowa
Słowo – dziecko – edukacja. Aspekty literackie, językowe i pedagogiczne, red. A. Wileczek, A. Miernik, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2015, ss. 344
Zbiorowe tomy rozpraw przygotowanych przez zespół wielu badaczy z zasady kryją w sobie liczne niespodzianki. Chociaż ich redaktorzy starają się zgrupować złożone do druku teksty wokół kilku wyznaczników tematycznych, to najczęściej „niesforni” autorzy nie zawracają zbytniej uwagi na założenia metodologiczne publikacji i piszą swoje rozprawki z zakresu aktualnie ich interesujących zagadnień.
Nie inaczej ma się rzecz z ciekawym – mimo wszystko – tomem Słowo – dziecko – edukacja, przygotowanym z okazji (ale tego trzeba się domyśleć, gdyż redaktorki tomu z niewiadomych powodów nie „zdradziły” do końca rocznicy urodzin bohatera tomu – Profesora Marka Kątnego) jubileuszu 65-lecia wybitnego kieleckiego historyka literatury polskiej.
I przy okazji – w żaden sposób nie można publikacji nazwać „tomem monograficznym”, jak to czytamy we wstępie, jako że nie pozwala na to zbyt duży wachlarz tematyczny zawartych przyczynków.
Uchylmy więc rąbka „tajemnicy” i przypomnijmy, że prof. Marek Kątny urodził się 25 kwietnia 1949 w Skarżysku-Kamiennej. Na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego zajmuje od lat poczesne miejsce w społeczności akademickiej, m.in. pełnił funkcję dziekana Wydziału Pedagogicznego i Artystycznego, a także dyrektora Instytutu Edukacji Szkolnej. Jako kierownik Zakładu Literatury i Kultury Języka wiele uwagi poświęca zagadnieniom dydaktyki nauczania literatury, a także piśmiennictwu dla dzieci i młodzieży.
Właśnie wokół tych zakresów działalności administracyjnej (edukacja) i naukowo-badawczej (współczesna literatura polska) skupia się większość prac ofiarowanych Profesorowi w omawianym tomie.
Nie sposób w krótkiej recenzji omówić choćby pobieżnie ponad 20 rozprawek, traktujących – jak wspomniano – o szerokim wachlarzu zagadnień.
Może więc warto nadmienić, że swoje prace zamieścili przedstawiciele kilku generacji polonistów (szkoda, że redaktorki tomu nie zadbały o krótkie „metryczki” autorów, lub choćby o umieszczenie przy nazwisku informacji, z jakiego ośrodka naukowego wywodzi się dany badacz), by wymienić m.in.: Alicję Baluch, Danutę Muchę, Jana Pacławskiego, Stanisława Rogalę, Marka Ruszkowskiego czy Annę Wzorek.
Jeden z głównych tematycznych punktów ciężkości publikacji to literatura dla dzieci i młodzieży, np. rozważania nad rolą magii w utworach, o anglosaskiej literaturze fantastycznej, o roli sztuki w edukacji przedszkolnej, czy przypomnienie interesujących autorów dla tej grupy wiekowej, jak Julia Woykowska, Włodzimierz Bart, Stanisław Rogala czy Ewa Nowacka.
Niektóre szkice interesująco analizują takie zagadnienia o literaturze polskiej, jak relacje twórcze Ksawerego Pruszyńskiego i Stefana Żeromskiego, czy rolę legend i mitów w poznawaniu czasów minionych.
Oddzielnym blokiem tematycznym są prace traktujące o wybranych aspektach współczesnej historii i kultury, jak np. bardzo interesujący szkic o tematach listów elektronicznych jako formie marketingu, czy rozważania o nazwach miejscowości i ich mieszkańców regionu świętokrzyskiego, a także interdyscyplinarny tekst o malarskim modelu interpretacji utworu literackiego.
Działem wyraźnie wyodrębnionym są rozprawki z zakresu nauczania i wychowania, m.in. o zadaniach nauczyciela wobec wyzwań współczesnego świata czy praca z młodzieżą trudną.
Jak można stwierdzić z powyższego, skrótowego przeglądu wybranych pozycji tomu, są to z jednej strony bardzo ciekawe szkice i rozprawki, z drugiej strony jednak skierowane są do czytelnika przygotowanego intelektualnie. Ale pozycja bohatera tomu, profesora Marka Kątnego, usprawiedliwia w pełni te często o wysokim pułapie, prace.
Zresztą doskonałym wprowadzeniem dla czytelnika jest rozmowa doktora Stanisława Rogali z profesorem Markiem Kątnym, w której wybitny polonista i pedagog interesująco opowiada o swoim życiu, środowisku z którego się wywodzi, o naukowych pasjach, których początkiem było seminarium u prof. Józefa Zbigniewa Białka z krakowskiej WSP, specjalisty od literatury dziecięco-młodzieżowej. A potem liczne własne prace, w tym książki m.in. o twórczości Jana A. Grabowskiego (1991), Małgorzaty Musierowicz (1996), Marii Kann (2007) czy Walerego Przyborowskiego (2014). Wspomnieć tutaj należy także tak ważne książki jak np. Problematyka obyczajowa w powojennej prozie dla dzieci (1985) czy Literatura popularnonaukowa dla dzieci i młodzieży (1998).
Warto tutaj zacytować interesujący fragment wypowiedzi prof. Marka Kątnego ze wspomnianej rozmowy z dr Stanisławem Rogalą nt. specyfiki piśmiennictwa dla dzieci i młodzieży: „Pisarstwo dla młodych odbiorców, moim zdaniem, jest bardziej istotne dla rozwoju czytelników niż twórczość dla dorosłych. Stąd wszelkie wartości humanistyczne są w nim bardzo cenne. Niewątpliwie bardzo istotna jest życzliwość dla drugiego człowieka i otoczenia – dotyczy to głównie literatury dla najmłodszych. Coraz starsze dzieci powinny móc korzystać z przykładów odpowiedzialności za siebie, wzorców sprawiedliwości, którymi kierują się nie tylko ich rówieśnicy, ale także starsi działający w ich otoczeniu. Ważnym elementem jest także kształtowanie postawy obywatelskiej i szeroko rozumianego poczucia patriotyzmu.”
Cennym uzupełnieniem jest starannie zestawiona przez Stanisława Rogalę bibliografia prac prof. Marka Kątnego za lata 1977-2015. Analizując dorobek badawczy kieleckiego uczonego nasuwa się nieodparcie uwaga, iż byłoby z wielką korzyścią dla czytelnika, gdyby profesor Marek Kątny zechciał wydać w postaci zwartej wybór swoich rozpraw i artykułów, rozsianych w minionych latach na łamach licznych czasopism naukowych, m.in. o takich autorach jak: Janusz Korczak, Antonina Domańska, Edmund Niziurski, Alfred Szklarski, Helena Bechlerowa, Maria Krüger, Kornel Makuszyński, Maria Kownacka czy Irena Jurgielewiczowa. Przyznać trzeba, że lista imponująca.
Tom Słowo – dziecko – edukacja jest pięknym prezentem dla profesora Marka Kątnego, zaś dla czytelników stanowi źródło wielu inspiracji i poszerzonej wiedzy o ważnych zakresach naszego życia, jego aspektach literackich, kulturowych i pedagogicznych.
To wartościowa, ciekawa publikacja, zwłaszcza dla osób interesujących się współczesną kondycja humanistyki.
Krzysztof A. Kuczyński
