Krzysztof Lubczyński
Spojrzenie na Porębę
Wywiad-rzekę z Bohdanem Porębą zatytułowany „Obronić polskość”, przygotowany na 75 urodziny twórcy słynnego filmu „Hubal”, wypada polecić każdemu, kogo interesuje najnowsza historia Polski oraz iskrzący, a czasem burzliwy styk kultury i polityki. Ta potężna, ponad siedemsetstronicowa praca składa się z szeregu wywiadów przeprowadzonych z tym niewątpliwie utalentowanym reżyserem filmowym-epikiem, opatrzonych dziesiątkami dokumentów, w tym fotografii, z prywatnego archiwum Poręby.
Publikacja jest obszerną prezentacją poglądów reżysera, który poza tym, że jest zawodowym człowiekiem kina, jest także czynnym i bardzo żarliwym działaczem patriotycznym (niektórzy mówią: nacjonalistycznym). Sprawia to, że książka będzie albo kompletnie przemilczana, albo poddana miażdżącej krytyce ze strony kręgów niechętnych Porębie. Będzie też z całą pewnością odrzucona z punktu widzenia politycznej poprawności. Tworzywo książki ma wybitne walory dokumentalne, kronikarskie, składa się ona bowiem z setek faktów istotnych dla obrazu niektórych istotnych polskich zagadnień, takich jak nacjonalizm, patriotyzm, stosunek do substancji narodowej, miejsca Polski w Europie, do kwestii relacji polsko-żydowskich, do liberalizmu, do PRL, do nurtów ideowych w PZPR itd., itp. Za wadę książki można uznać zachwianie proporcji między filmowym, artystycznym aspektem biografii B. Poręby a warstwą stricte ideowo-polityczną. Miłośnicy talentu Poręby mieliby prawo spodziewać się, że gros miejsca poświęcone będzie jednak jego dokonaniom filmowym, w tym analizom jego dzieł, a tematyka ideowa znajdzie się dopiero na tym tle. Poręba jest przecież twórcą m.in. tak znaczących filmów jak „Daleka jest droga”, „Katastrofa w Gibraltarze”, „”Polonia Restituta”, „Gdzie woda czysta i trwa zielona”, wybitnych przedstawień teatru telewizji, w tym „Rzeczy listopadowej” i „Tajnego więźnia stanu”, czy popularnego serialu dla młodzieży „Gniewko, syn rybaka”. Proporcje w książce są jednak dokładnie odwrotne. Szkoda również, że główny rozmówca B. Poręby, Lech Z. Niekrasz nie zdecydował się, nawet pod prąd własnym poglądom, poprowadzić rozmowy w duchu bardziej polemicznym. Dobrze wpłynęło by to na jego interlokutora, zmuszając go do większej liczby pogłębionych ocen. Niekrasz jednak prowadzi z reżyserem rozmowę w trybie wyłącznie aprobatywnym, co rzadko bywa inspirujące intelektualnie i czego nie da się nie uznać za mankament z poznawczego punktu widzenia. Mimo tych wad, książka godna jest zdecydowanego polecenia jako ważny dokument jednego z polskich nurtów myślenia ideowego i cenny zapis biografii ważnego twórcy w dziejach polskiego kina.
„Obronić polskość. Z Bohdanem Porębą w 75 rocznicę urodzin, o kulturze, polityce i historii rozmawia Lech Z. Niekrasz”, Wyd. Fundacja Polskie Gniazdo, Wrocław 2011
