Omawiana książka: “Stanisław Balbus, “Poezja w czasie marnym”. Wstęp do “Psalmów” Tadeusza Nowaka (Oficyna Literacka, Kraków 1992).
Zajawka: Prof. Balbusa znalem z UJ, kiedyś na jednym z wieczorów poświęconych Tadeuszowi Nowakowi, w Teatrze Stygmator w Krakowie, w Ogrodzie Botanicznym, napisał mi dedykację: “Michałowi Piętniewczowi, Nowakologowi”.
Słowa kluczowe: Książka, którą napisało dwóch autorów, Tadeusz Nowak oraz Stanisława Balbus. Projekt okładi: Dymitr Szewionkow – Kismiełow.
Tadeusz Nowak to poeta przywoływany obecnie w zbyt niewielkim zakresie. 11 XI 1932 r w Sikorzycach urodził się Tadeusz Nowak, 10 VIII 1991 zmarł Nowak w Skierniewicach. Stanisław Balbus to najwybitniejszy, współczesny Nowakolog. Pierwsze tomiki Nowaka pisane w nurcie groteski. W Modłach jutrzennych, w modłach wieczornych dochodzi do głosu inna tematyka. Psalmy odwołują się do tragicznych wydarzeń, najazd ze wschodu, najazd azjatycki. Wypadki grudniowe, poznańskie, radomskie, strajki, które były brutalnie tłumione. Pierwsza warstwa: społeczna, kolejna warstwa: poetycka. Poezja czysta, pierwotna, źródlana, archetypiczna, odnosi się do archetypu ojca i matki. W ten pejzaż wpisana jest śmierć. Tytuł eseju Balbusa zapożyczony od Holderlina, od elegii “Chleb i wino” i frazy: “cóz po poecie w czasie marnym?”. Na plan społeczny i polityczny nakłada się warstwa metafizyczna. Analityczne badanie nicości, to, co robi Balbus w przypadku “Psalmów” Nowaka. Nowak jako kontynuator poezji Leśmiana, poetycka analiza nicości. Pojawiają się nazwiska mistyków: Mistrz Eckhart, Jan Szkot, Eriugena, Jakub Boehme. Pojawia się również wschodnie pojęcie pustki. Pojęcia kenomy i pleromy. Między kenomą a plermoą są rozpięte “Psalmy” Nowaka. Przytoczenie moje: Bernard Welte: “nicość życiodajna Bogiem”. Czym jest owa nicośc, kim lub czym będzie człowiek po śmierci? Nicość w kontekście Nowakowych “Psalmów” jest nasycona życiem.
Pejzaż pustynny, ogołocenia, wygaśnięcia, zamilknięcia. O Bogu można jedynie milczeć. Nowak przywołuje krajobraz metafizycznej katastrofy, która również jest katastrofą egzystencjalną. Pojawia się Bachtinowska koncepcja sobowtóra, ten drugi wychodzi z poety i przedrzeźnia go.
Sceneria ludowa paciorków diabelskich. Przesiąknięcie specyficzną metafizyczną nicości. Śpiew ciszy, wygaśnięcia, pustki, zamilknięcia. Nowak w swoich “Psalmach” milczy o Bogu. Lekcja znakomitej poezji i lekcja znakomitego eseju. Balbus tworzy sieć krytycznoliterackiego i literaturoznawczego wywodu, w którym znajdują odbicie najważniejsze pytania o ludzka egzystencję. Kończy się wszystko wielką pustynią, wiekim ogołoceniem, dominującym kolorem na tej pustyni jest biel. Biel jako przepracowanie utraty w kulturach wschodnich. Krajobraz metafizycznego spustoszenia, Eliotowska “Ziemia jałowa”. Panaceum na metafizyczną katastrofę jest odnalezienie odpowiedniej formy poetyckiej. Nowak w odróżnieniu od Leśmiana, nie wyrażał się w formie metaliterackiej. Bardzo ciekawa, bardzo gęsta tkanina eseju Balbusa, obfitująca w bardzo bogate konteksty interpretacyjne, przytaczani są również fizycy kwantowi. O utworze poetyckim można mówić jednoczesnie w sposób uczony i ciekawy. Stosowana metoda hermeneutyczna, której celem jest zrozumienie poezji Tadeusza Nowaka.
