Stanisław Grabowski
Kalendarium Niepodległości (9)
1 maja 1918
Robotnicy! Znowu świta nam 1 maj, dzień demonstracji przeciw wojnie, święto międzynarodowego braterstwa proletariatu. Nad morzem krwi, nad olbrzymim cmentarzyskiem trupów, nad dymiącym pogorzeliskiem Europy zapala się po raz czwarty słońce majowe. Kilkanaście milionów ludzi zginęło, kilkanaście milionów kalek, ślepców, obłąkanych, zaludnia jaskinie nędzy ludzkiej. A wojna wciąż trwa. […] Gdzie obłąkane marzenia o wywalczeniu niepodległości – pod opieką Wilhelma i Franciszka Józefa – szablą Piłsudskiego, bagnetami Legionów? Bezsilne narzędzia niemieckie, Legiony, dziś rozsypane, wyaresztowane, rozpędzone po różnych frontach, śmiesznym wspomnieniem są tylko dawnych buńczucznych fantazji niepodległościowych. […] Gdy pierwszy maja idzie, dzień międzynarodowego święta robotniczego, niechaj poczuje zgraja burżuazji polskiej, niechaj się dowie łotrowska banda okupacyjna, że proletariat kajdany swoje targa, że mury więzienia swego wali. Z dusznych fabryk, z ciemnych warsztatów, z nor sklepowych – na ulicę! (z odezwy Zarządu Głównego Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy)
_________________________
W Zegrzu powstaje Brygada Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht) z oddziałów szkolonych w Komorowie i Ostrowi Mazowieckiej. Na czele Inspektoratu Wyszkolenia od kwietnia 1917 do października 1918 stał gen. Feliks von Barth, Niemiec, były gubernator wojenny Łodzi, faktycznie bezpośredni dowódca PSZ.
Polska Siła Zbrojna, pomimo niewielkiej liczebności, odegrała ważną rolę w przygotowaniu kadr Wojska Polskiego. O znaczeniu tej formacji decydował fakt, że posiadała zalążki wszystkich rodzajów broni, a także opracowane regulaminy oraz kadry. Po przeprowadzeniu mobilizacji, tworzone Wojsko Polskie wystawiło z dawnych oddziałów PSZ kilka dużych jednostek. Żołnierze tej formacji rozbrajali np. oddziały niemieckie w Warszawie w listopadzie 1918.
________________________
Jeszcze podczas pisania poprzedniego listu zaczęły w pobliżu nas granaty pękać […] Widząc, że jesteśmy odkryci, w krótkiej przerwie ognia kazałem co prędzej uchodzić z zagrożonego miejsca. Wieczorem tego dnia wkopaliśmy się w ogrodzie folwarku leżącego nad szosą prowadzącą do L[ille] do V[ieille] Ch[apelle]. Drugiej nocy pobytu naszego w tym miejscu niektóre granaty padły w nieprzyjemnej bliskości naszej, tak samo następnego dnia. Gdy ponadto tego samego dnia granat zabił czterech z moich ludzi i jednego zranił, moje starania w kompanii i batalionie odniosły skutek i nas stamtąd cofnięto o kilka kilometrów. (Józef Iwicki, Listy…)
________________________
W Warszawie urodził się Wojciech Kętrzyński (wnuk Wojciecha, historyka), polski dziennikarz, działacz społeczny i dyplomata, poseł na Sejm VIII kadencji. Uczestnik polskiej wojny obronnej’39. Należał do AK. Był także zastępcą komendanta głównego Konfederacji Narodu, Bronisława Piaseckiego. Po wojnie pracował w prasie katolickiej. Po 56 rozpoczął pracę w dyplomacji. Przyczynił się do powrotu do Polski tzw. skarbów wawelskich. Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych. CHSS po śmierci Kętrzyńskiego w 1983 przyznawało nagrodę Jego imienia.
________________________
W Piotrkowie urodził się Jerzy Wróbel pseudonim „Stefan”, żołnierz września’39, a następnie Armii Krajowej. Uczestnik Powstania Warszawskiego w sztabie Zgrupowania „Żmija”. Po wojnie ekonomista, pracował w „Motozbycie”.
2 maja 1918
Niemcy stawiają ultimatum dowództwu WP na Ukrainie, że II Korpus ma zostać zdemobilizowany i podporządkowany dowództwu niemieckiemu. III Korpus mają przejąć Austriacy. Gen. Aleksander Osiński, od 7 IV 1918 naczelny dowódca Wojsk Polskich na Ukrainie (II i III Korpusu), rozkazu demobilizacyjnego nie wydaje, uzależniając swoje stanowisko od decyzji Rady Regencyjnej.
3 maja 1918
[…] Niemcy rozpędzili rząd i Radę Ukraińską i przy ich pomocy bez kwestii „hetman” Skoropadski objął władzę i ogłosił nowe postanowienia przywracające prawo własności i znoszące wywłaszczenia. Ma tylko być reforma agrarna za odszkodowaniem. Jest to uratowanie własności polskiej na Ukrainie. W Mińszczyźnie Niemcy zrobili to samo. (Jan Dąbrowski).[Władza Pawła Skoropadskiego przetrwała do grudnia 1918, kiedy to obalił go przewrót wojskowy. Wśród jego głównych organizatorów był Semen Petlura. W wyniku przewrotu reaktywowano Ukraińską Republikę Ludową – St.G].
4 maja 1918
Urodził się Adam Hoffman, polski artysta malarz, prof. katowickiej filii ASP w Krakowie. Brał udział w wojnie obronnej’39, następnie w konspiracji. Dyplom uzyskał w 1948. Uczestnik wszystkich ważniejszych wystaw zbiorowych w Polsce. W 2003 krakowskie Muzeum Narodowe zorganizowało mu wystawę retrospektywną pt. „Adam Hoffman. Rysownik”. Zmarł w 2001.
6 maja 1918
Gen. ppor. Zierhold zażądał, by dowództwo II Korpusu WP na Wschodzie w ciągu trzech godzin złożyło broń. Gen. Haller zarządził pogotowie bojowe. Na pół godziny przed upływem terminu Niemcy wycofali rozkaz, tłumacząc się nieporozumieniem. Haller rozkazał wzmocnić pozycje bojowe pod Kaniowem, gotów stoczyć bitwę, gdyby Niemcy zdecydowali się na działania zaczepne. Przebicie się przez kordon niemiecki było niemożliwe ze względu na wrogi stosunek miejscowej ludności do Polaków.
_______________________
Dla Polski samo istnienie państwa ukraińskiego nie jest groźnym, nawet może przeciwnie. Groźnym raczej dla młodej Polski może być struktura socjalistyczna gospodarki na Ukrainie (zabieranie większej własności bez wynagrodzenia, itd.). To tworzy pewną barykadę i zaporę, ale być może, że prąd radykalny na Ukrainie upadnie, a wtenczas droga do sojuszu z Polską będzie ułatwiona. Do przymierza takiego przystąpiłaby na pewno chętnie Białoruś i Litwa, jeśli będzie mogła. A
wtenczas dla wszystkich tych ludów i krajów przepowiadać by można świetną
przyszłość. Oby się wszystko to chciało jak najprędzej rozwinąć w tym kierunku. Dziś panuje we wszystkich wschodnich sprawach chaos, po którym wszystkiego się obawiać, ale i wiele oczekiwać można. (Józef Iwicki, Listy…)
________________________
W Małkowie, gdzie wywędrowali z Warszawy jego rodzice, gdy nastała I wojna światowa, urodził się Stanisław Grzesiuk, popularyzator folkloru warszawskiego, uczestnik konspiracji, więzień obozów koncentracyjnych (Dachau, Mathausen-Gusen), pisarz, autor autobiograficznej trylogii (Boso, ale w ostrogach; Pięć lat kacetu; Na marginesie życia). Do pisania namówiła go Janina Preger. Książki te przyniosły mu sławę oraz legitymację ZLP z podpisem Iwaszkiewicza. Zmarł przedwcześnie w 1963 z powodu gruźlicy, której nabawił się w obozach. W setną rocznicę urodzin Grzesiuka ukazał się album Warszawskiego Comba Tanecznego Sto lat panie Staśku!, przypomniano w nim 22 piosenki, które bard Warszawy miał w swoim repertuarze (m.in. Nie masz cwaniaka nad warszawiaka; Noc ciemna i zimna; Bujaj się, Fela; Hanko; Czarna Mańka).
8 maja 1918
Miasto Nancy we Francji ofiarowało 3 pułkowi Strzelców Polskich sztandar, „aby prowadził żołnierzy polskich do zwycięstwa”.
______________________
Nominacje do Rady Stanu rozpętały żywiołowe oburzenie, wiele jest nazwisk nieznanych, wiele, jak twierdzą, źle wybranych. Tymczasem pomimo pozorów każdy się palił, by zostać członkiem Rady i różni znajomi boczą się na Zdzisława [Lubomirskiego – St.G.] nasiąknięci kwasem zawodu. […] W mieście stosunki fatalne. Brak pieniędzy, nieokiełznane wymagania urzędników i robotników. Prezydent bezsilny, bo bez egzekutywy – on za miękki. Niemcy obojętnie pogardliwi. Bolszewicki duch się zakrada. Bieda wielka, nieuczciwość olbrzymia. W ostatnim roku urodziło się dzieci pięć tysięcy – zmarło dwa i pół tysiąca. Na wsiach rozpoczynają się rozboje, przybłędów niebezpiecznych moc. (Maria Lubomirska)
10 maja 1918
Rada Regencyjna wyrzekła się władzy nad Wojskiem Polskim na Wschodzie i zwolniła żołnierzy z przysięgi. Pismo Rady dotarło do Bobrujska dopiero 21 maja.
10/11 maja 1918
Obecność jednostek polskich na Ukrainie była widziana przez Niemcy jako naruszenie warunków traktatu brzeskiego. W nocy, wykorzystując ogromną ulewę […], bez żadnych uprzedzeń, przeważające liczebnie oddziały niemieckie zaatakowały jednostki polskie rozlokowane w okolicach Kaniowa. Po całodziennej walce i wyczerpaniu się zapasów amunicji II Korpus Polski zmuszono do złożenia broni. Zawarto z Niemcami układ, którego nie dotrzymali. Rozbrojonych aresztują i wysyłają do obozów. Straty niemieckie wyniosły ok. 1500 zabitych i rannych, polskie nie przekroczyły 1000. Po rozbiciu Korpusu Józef Haller uniknął niewoli i pod fałszywym nazwiskiem „Mazowiecki” przedostał się do Moskwy, gdzie stanął na czele Polskiej Komisji Wojskowej, próbując dalej organizować oddziały WP na terenie Rosji. II Korpus przestał istnieć, ale Polacy nie zapomnieli brawurowej szarży pod Kaniowem drugiego szwadronu 6. pułku ułanów pod dowództwem por. Cieślińskiego.
11 maja 1918
W maju Niemcy zarządzili rozwiązanie I Korpusu oraz innych wojskowych polskich formacji i ich rozbrojenie […]. Siostry pojechały do Bobrujska pożegnać się z przyjaciółmi, oficerami 1 pułku. Nastrój w Bobrujsku był tragiczny. Oficerowie nie chcieli rozstawać się z końmi i oddawać ich Niemcom. Zaskoczeni zarządzeniami demobilizacji, obezwładnieni siłą bolszewicko-niemiecką, nie widzieli jutra, nie wiedzieli, dokąd pójdą. (Maria Czapska)
___________________________
Urodził się Jerzy Zitzman, malarz, scenograf, reżyser teatralny i filmowy. Laureat wielu nagród, w tym Orderu Uśmiechu. Zmarł w 1999 w Bielsku Białej.
12 maja 1918
Z transportów rozbrojonych żołnierzy polskich do Niemczech uciekł co drugi Polak. W ucieczce pomagała im miejscowa ludność.
14 maja 1918
Na zmianę jestem chora i leżę w łóżku, padłam ofiarą influency, która grasuje po mieście i przewraca ludzi jak kręgle. Nawet siwowłosy regent trafiony. Kasztany dokwitają mi pod oknami – bezimienny błękit nieba raczej jest bezlitosny niżeli rozkoszny, bo wiosenny ogród zamiera w objęciach suszy, rolnik załamuje ręce – głodni ku sroższej jeszcze klęsce głodowej zmierzamy.[…] Dochodzą nas wieści niejasne, niepewne, o zbrojnym starciu pod Kaniowem pomiędzy wiadomym Polskim Korpusem a Niemcami. Czytamy w gazecie o ogłoszeniu oficjalnym niepodległej Litwy. Co za niepodległość, pożal się Boże. (Maria Lubomirska)
___________________________
W Petersburgu urodził się Aleksander Markiewicz, polski i amerykański architekt i projektant. Dyplom w 1948. Duża część jego projektów dotyczyła odbudowy zniszczonej stolicy. W 1960 jego grupa wygrała międzynarodowy konkurs na biurowiec w Bagdadzie. Po zakończeniu prac nie wrócił do Polski. Od 1963 w USA w firmie Shermann Associates. Zmarł w 2012.
