Mikołaj Melanowicz
Haruki Murakami i aktorzy jego teatru wyobraźni *
Tak brzmi tytuł nowej monografii twórczości Murakamiego. Wcześniej, w 2008 roku ukazał się w Polsce przekład amerykańskiej książki Jaya Rubina pt. Haruki Murakami i muzyka słów (Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA) . Tym razem miłośnicy Murakamiego mogą zapoznać się z oceną dorobku tego pisarza, dokonaną przez polską wybitną tłumaczkę literatury japońskiej, a mianowicie Annę Zielińską-Elliott, autorkę większości przekładów na język polski dzieł tego pisarza. Jej przygoda z literaturą Murakamiego rozpoczęła się w 1997 r.,, gdy przełożyła Przygodę z owcą dla redagowanej przeze mnie serii nazwanej Biblioteką Japońską (Wydawnictwo Wilga).
Książka Anny Zielińskiej-Elliott jest fascynującym studium bohatera literackiego kilkunastu powieści i wielu opowiadań autorstwa Harukiego Murakamiego. Studium o bohaterach, zbudowane na metaforze teatru mającej uzasadnienie w zainteresowaniach autora, jak i w dramatycznej strukturze wielu powieści, prowadzi czytelnika do teatralnej przestrzeni zaludnionej bohaterami usytuowanymi w charakterystycznej symbolicznej scenografii. Schemat teatralnych działań bohatera (mężczyzny) pozwala autorce pracy interpretować całą twórczość pisarza w sposób niezwykle inspirujący czytelnika do stawiania nowych pytań o sens dialogów i monologów wewnętrznych bohatera.
Anna Zielińskia-Elliott przekonująco wyjaśnia zachowania bohatera, który odbywa metaforyczną podróż do innego świata w poszukiwaniu odpowiedzi na niepokojące go pytania. Zwykle dociera do wewnętrznego świata własnej podświadomości. Interpretując zachowania bohatera Autorka odwołuje się do koncepcji psychoanalizy Zygmunta Freuda i psychologii głębi Carla Gustava Junga, jak też bajki magicznej Władimira Proppa oraz hipotez Judith Butler, badaczki literatury i płci kulturowej.
Wykazuje, że wędrówka bohatera rozpoczyna się i kończy w Tokio, chociaż mapa kognitywna przestrzeni powieściowej Murakamiego nie jest wyłącznie miejska – bohater odbywa bowiem dalekie podróże poprzez bliżej nieokreślone prowincje, a także do krajów odległych od Japonii. Autorka uzasadnia, że bohater poszukuje utraconego samego siebie.
W recenzowanym studium interesujące są również odniesienia do rzeczywistości zewnętrznej, poza fikcyjnej, gdyż autorka stawia pytania o to, kim jest bohater Murakamiego, tzn. jakie ma odniesienia do rzeczywistego Japończyka lub Japonki końca XX w. I wykazuje, że typowy mężczyzna z powieści Murakamiego wyrusza w podróż, ponieważ czuje się wyalienowany, a więc nie jest to typowy pracownik korporacji (salaryman) czy urzędnik, a raczej jest człowiekiem wolnych zawodów, żyjący na marginesie „systemu”. A jego partnerkami są kobiety znacznie odbiegające od stereotypu dobrej i miłej Japonki, czy po prostu tradycyjnej „dobrej żony i mądrej matki” lub schematu kobiety pracującej. A jeśli kobieta pracuje, to niezależnie i twórczo.
Co prawda partnerki bohaterów są rzadko obecne podczas codziennych zajęć czy wędrówek mężczyzny, a raczej powracają one w reminiscencjach – zwykle jako schludne dziewczyny z dobrego domu i absolwentki prywatnych uczelni. Ale jako partnerki odbiegają od normy społecznej, ponieważ zwykle cierpią na tajemnicze choroby, depresje, schizofrenie….
Autorka uzasadnia, że bohater Murakamiego jest piewcą alternatywnego życia, odrzucający tradycyjne wzorce męskości, nie ma też żony ani dzieci, a najczęściej jest niezdolny do porozumienia się z kobietą. Niewątpliwie, Murakami stosunkowo wcześnie dostrzegł to nowe zjawisko społeczne, jakim jest skłonność Japończyków do życia jako single i singelki bez dzieci, które dziś w Japonii stało się poważnym problemem społecznym, gospodarczym i politycznym. I być może ten nowy styl życia stanowi motywację dla niezwykłej popularności literatury Murakamiego.
———
*Wydawnictwo JAPONICA, Warszawa, 2015
