Niespełna miesiąc od swoich 90 urodzin, 1 lipca br. zmarł Bogusław Schaeffer, wybitny polski artysta, kompozytor, grafik, pisarz, filozof, historyk muzyki i pedagog. Określany Leonardem da Vinci XXI wieku, wszechstronny i jeden z najoryginalniejszych twórców w dziejach kultury był najchętniej wystawianym polskim autorem pośród współczesnych dramatopisarzy.
Urodził się we Lwowie (6 czerwca 1929 r.). Pierwsze utwory zaczął komponować w wieku 17 lat. Naukę muzyki rozpoczął w Opolu (skrzypce), studiował kompozycję w PWSM w Krakowie, w 1953 r. ukończył studia muzykologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przez 2 lata był wykładowcą kompozycji w krakowskiej Akademii Muzycznej. W 1970 r. otrzymał tytuł doktora nauk filozoficznych na Uniwersytecie Warszawskim. Prowadził kursy z zakresu współczesnej kompozycji na całym świecie, m.in. w Toruniu, Warszawie, Karlsruhe, Middelburgu, Yorku, Utrechcie, Schwarzu i Salzburgu, gdzie był redaktorem naczelnym periodyku “Forum Musicum” (1967-1973) i wykładał kompozycję w Hochschule für Musik und darstellende Kunst „Mozarteum” (1986-2002). Profesor wykształcił blisko 160 uczniów różnych narodowości.
Bogusław Schaeffer był także grafikiem, cenionym teoretykiem i krytykiem muzycznym. Stworzył około 550 dzieł muzycznych, 44 sztuki teatralne, grane z dużym powodzeniem w kraju i za granicą, a także około 650 prac graficznych. Wśród jego publikacji znalazło się 17 książek (w tym 3 zarysy historii muzyki i unikatowy podręcznik do nauki kompozycji), przeszło 800 artykułów, studiów, felietonów i esejów z zakresu muzyki współczesnej, filozofii kultury, psychologii twórczości oraz pedagogiki kompozycji. Odtwórcami postaci schaefferowskich dramatów byli znani, polscy aktorzy m.in.: Janusz Gajos, Joanna Żółkowska, Jan Peszek, Mikołaj i Andrzej Grabowscy, Jan Frycz, Jan Machulski oraz śp. Marek Frąckowiak, który założył Fundację Przyjaciół Sztuk AUREA PORTA zajmującą się promocją dorobku artystycznego Schaeffera – twórcy niezmiennie bardziej znanego i docenianego za granicą niż w kraju.
Celem statutowym Fundacji jest promocja polskiej sztuki współczesnej, wspieranie kultury polskiej i inicjatyw artystycznych. Od początku istnienia znaczną część działań koncentruje na archiwizacji i digitalizacji przekazanych przez Bogusława Schaeffera oryginałów partytur i innych dokumentów oraz rozpowszechnianiu jego twórczości muzycznej, dramaturgicznej i graficznej.
„Fundacja Przyjaciół Sztuk AUREA PORTA miała promować polską sztukę współczesną, ale stopniowo Bogusław Schaeffer zawłaszczył wszystkie jej działania. Wydaliśmy dramaty Schaeffera, zrobiliśmy wystawę grafik. Archiwizujemy i digitalizujemy jego twórczość, a jest jej tak dużo, że mamy plany na najbliższe sto lat” – tłumaczył aktor i przyjaciel Schaeffera Marek Frąckowiak.
AUREA PORTA wydała 2 tomy niepublikowanych wcześniej w Polsce dramatów, w Państwowym Instytucie Wydawniczym Grafiki i Partytury Schaeffera. W 2008 r. Marek Frąckowiak i Krystyna Gierłowska współprodukowali poświęcony osobie Bogusława Schaeffera film dokumentalny „SOLO”, który zdobył kilka nagród na świecie. W siedzibie Fundacji mieści się archiwum dzieł mistrza, m.in. głośny dramat „Scenariusz na trzech aktorów” i „Multimedialne coś” – jedyny spektakl, w których grał Bogusław Schaeffer.
Najważniejszą z inicjatyw Fundacji jest cykliczny Festiwal ERA SCHAEFFERA. Coroczny projekt przybliża twórczość polskiego artysty skupiając artystów z całego świata. Festiwal jest multimedialnym, audiowizualnym wydarzeniem inspirowanym dźwiękiem, słowem, ruchem, obrazem, utrzymanym w technice collage’u. Każdy spektakl jest multimedialnym widowiskiem, na którego wielowymiarowość składa się gra aktorów, tancerzy, muzyków i pokaz graficznych dzieł Bogusława Schaeffera. Spotkania międzynarodowego środowiska artystycznego stały się już stałym punktem kulturalnego kalendarza Warszawy.
– ERA SCHAEFFERA to spotkania z twórczością Schaeffera, z artystami różnych dziedzin muzyki, teatru, filmu oraz performansu. Jest to festiwal awangardy muzyczno-teatralnej, wyobraźni stymulowanej dźwiękiem, obrazem, ruchem i słowem. Do udziału zapraszamy artystów scen polskich i zagranicznych. Byli z nami m.in.: Orkiestra Amadeus pod dyrekcją Agnieszki Duczmal, Michał Urbaniak, Urszula Dudziak, Tomasz Stańko, Marcin Wyrostek z zespołem, Włodek Pawlik, Małe Instrumenty, Olga Szwajgier, Andy Ninvalle, L.U.C., Waldemar Obłoza, Sean Palmer, Lidia Bogaczówna, Witek Jurewicz, Hania Wiadrowska, Lena Kowalska i oczywiście Marek Frąckowiak oraz reżyser wszystkich edycji Maciej Sobociński. Festiwal jest zakotwiczony w Warszawie, ale przez dekadę byliśmy z ERĄ w wielu miejscach na świecie, m.in. na Festiwalu Fringe w Edynburgu. Ubiegłoroczna, X edycja oprócz warszawskiej premiery odbyła się też w Paryżu i we Wrocławiu. W tym roku Festiwal poza główną odsłoną w stolicy zawita dodatkowo do Łodzi i Katowic. Będziemy grali także w Madrycie. XI ERA SCHAEFFERA miała być połączona ze świętowaniem 90-tych urodzin mistrza. Niestety będzie także pożegnaniem. Nie znajduję lepszego sposobu na uhonorowanie pamięci oraz wybitnej twórczości naszego mentora i przyjaciela niż dalsza praca nad rozpowszechnianiem jego artystycznej spuścizny – mówi Krystyna Gierłowska z Fundacji AUREA PORTA.
– Pomysł Ery Schaeffera był konsekwencją przyjaźni z Bogusławem Schaefferem. Chcieliśmy promować jego twórczość, bo jest postacią dość enigmatyczną.” – śp. Marek Frąckowiak, Era Schaeffera na 8,5 dekady kompozytora, artykuł Culture.pl
„Naszym zamiarem było uchwycenie procesu twórczego Bogusława Schaeffera, który skupia się na tworzeniu, unika publicznych sytuacji i jest niewiarygodnie skromną osobą, przeciwieństwem celebryty. Jego całym światem jest twórczość. (…) Chcieliśmy pokazać wielowymiarowy świat twórczej pracy Schaeffera w zakresie muzyki, teatru, plastyki, filozofii i tańca. Nie można tu mówić o konkretnych rolach. Aktorzy to żywe elementy schaefferowskiej przestrzeni, w której jest ogromne pole do improwizacji, ale równocześnie wszystko jest bardzo precyzyjne. Gdziekolwiek nie poszliby artyści, to i tak znajdą się tam, gdzie Schaeffer przewidział” – mówił po 8 edycji Festiwalu ERA SCHAEFFERA Marek Frąckowiak, ówczesny Prezes Fundacji Przyjaciół Sztuk AUREA PORTA.
Bogusław Schaeffer jako człowiek renesansu, humanista, przedstawiciel powojennej awangardy, w którego kręgu zainteresowań znalazły się: muzyka, literatura, filozofia, teatr i sztuki plastyczne, a także pedagogika, publicystyka i reżyseria został nazwany „Leonadrem da Vinci XXI wieku” przez prof. Richarda Demarco (promotor Tadeusza Kantora w latach 70., założyciel Festiwalu Fringe w Edynburgu, Ambasador prof. Schaeffera w krajach anglojęzycznych). Stefan Kisielewski określił go „ojcem nowej muzyki w Polsce”. Znany, amerykański krytyk jazzowy Leighton Kerner uznał „Koncert jazzowy” Schaeffera za „najbłyskotliwszy utwór jazzowy od czasów Błękitnej Rapsodii George’a Gershwina”. Cytując Tomasza Stańko „Bogusław Schaeffer to wielka, charyzmatyczna postać awangardy muzycznej. Jej synonim”.
Bogusław Schaeffer jako jeden z pierwszych polskich twórców zajął się muzyką elektroniczną. Był również prekursorem teatru instrumentalnego w Polsce (utwór TIS MW2 z 1963 roku, napisany dla eksperymentalnego zespołu MW2). Współtworzył Studio Eksperymentalne Polskiego Radia, współpracował z warszawskimi teatrami: Ateneum, Bajka, Polskim, Powszechnym, Rampa, Studio oraz z teatrami w Poznaniu, Wrocławiu i Łodzi (Teatr Mały). Komponował muzykę m.in. do autorskich, plastycznych spektakli Józefa Szajny – “Fausta” wg Goethego (1971, Teatr Polski), “Witkacego” (1972, Teatr Studio) i “Repliki IV” (1973, Teatr Studio), a także do własnych utworów, m.in. “Tutam” w reżyserii Marka Sikory (1992, Teatr Powszechny) i “Prób w” reżyserii Piotra Szczerskiego (1992, Wrocławski Teatr Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego). Jego sztuki reżyserowali także: Jan Machulski, Andrzej Domagalik, Krzysztof Miklaszewski, Karina Piwowarska, Wojciech Ziemiański, Bogusław Siemiotuk, Marek Wilk, Bogdan Cybulski czy Jarosław Bielski. W 2013 r. Bogusław Schaeffer został odznaczony przez władze miasta Warszawy wyróżnieniem „Zasłużony dla Warszawy”.
Schaeffer na swój sposób był twórcą totalnym, u którego liczne fascynacje, zwłaszcza teatr i muzyka, wzajemnie się przenikały. Jako kompozytor, dramaturg, grafik czy nawet filozof lekceważył kanony stylistyczne, a nawet techniczne. Sam mówił, że „w sztuce nie wolno niczego powtarzać za innymi”. Istotą fenomenu Schaeffera jest zarówno wielopłaszczyznowość interdyscyplinarnych, niekonwencjonalnych działań artystycznych, jak i niewyczerpana inwencja twórcza. Jego niezwykłe dokonania, szczególnie w dziedzinie muzyki i twórczości teatralnej, stawiają go na czele najoryginalniejszych twórców w dziejach kultury. W tym aspekcie dzieła artysty są nieskończonym źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń.
[Materiał przygotowany przez Fundację Aurea Porta]
