Po raz kolejny podsumowuję moje lektury ubiegłego roku. Wszystkie książki, które wyróżniam, z jednym wyjątkiem (Sándor Márai – Dziennik 1957-1966), noszą datę wydania 2019. Mój ranking jest oczywiście specyficzny, obejmuje wszystkie gatunki literackie: powieść, esej, wspomnienie, wywiad, biografię, dziennik. To po prostu moje lektury.
Jaki to był rok? W przeciwieństwie do poprzedniego, wspaniały! Byłem zaskoczony, że tak wiele książek zrobiło na mnie ogromne wrażenie, że od niektórych nie byłem w stanie się oderwać, a inne „kołaczą” mi w głowie i co jakiś czas do nich wracam.
Zaskoczeniem dla mnie jest także to, że po raz pierwszy nie jestem w stanie wybrać, powiedzieć, że któraś z książek jest po prostu w moim odczuciu najlepsza. Niesamowite! Są trzy piekielnie ważne książki, które każdy, naprawdę każdy czytający Polak powinien przeczytać! Na mojej liście umieściłem je alfabetycznie (nazwiska autorów). Z każdej z nich cieszyłem się ogromnie. Ale przecież i te następne są równie ważne. Jeśli ktoś z Państwa ich nie zna – znajdźcie dla nich czas!
Szczęśliwym czyni mnie też to, że w tej dziesiątce najlepszych książek jest aż siedem polskich nazwisk! To dowód na to, że polska literatura ma się nieźle. Naprawdę nieźle.
Kategoria: książki najlepsze
1-3 Paweł Chojnacki – Reemigrejtan. Kiedy Zygmunt Nowakowski wróci wreszcie do Krakowa, Wydawnictwo Libron, Kraków 2019, str. 480.
Zastanawiam się, czy przyjdzie wreszcie taki czas, że będziemy mogli powiedzieć iż odrobiliśmy zaległości, że najwspanialsza polska literatura, także ta emigracyjna, wróciła do nas, zaczęła znów krążyć w naszym krajowym krwioobiegu, czy przypadki Czarnyszewicza („Nadberezyńcy”), Łobodowskiego (trylogia ukraińska), tylu innych, to skończony rozdział. Że są, że ich znamy, że nie pozwoliliśmy zapomnieć. I wciąż mam poważne wątpliwości. Bo, jak ich nie mieć po lekturze fantastycznej biografii Zygmunta Nowakowskiego? Może najlepszej książce tego gatunku od wielu lat.
https://pisarze.pl/2019/12/23/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-180
1-3 Marta Kwaśnicka – Pomyłka – Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2019, str. 319.
Wspaniała książka Marty Kwaśnickiej nie ma jeszcze mojego omówienia. Nie ma z prostej przyczyny: ukazała się w grudniu 2019 roku. Pochłonąłem ją błyskawicznie. I zachwyciłem się! 13 stycznia o 17, 30 na antenie radiowej Dwójki posłuchajcie Państwo mojej rozmowy z autorką „Pomyłki”. Robię też z nią duży wywiad „pisany”.
1-3 Wojciech Roszkowski – Roztrzaskane lustro, Biały Kruk, Kraków 2019, str. 560.
„Roztrzaskane lustro” to prawdopodobnie jedna z najważniejszych książek dotyczących cywilizacji zachodniej. To panorama najważniejszych prądów umysłowych, które doprowadziły do jej dominującej przez wieki pozycji i do sytuacji, w której, jak wieszczy profesor Wojciech Roszkowski, obecnego upadku. W audycji rozmawialiśmy o zagrożeniach współczesnego świata wg autora książki: ofensywie laicyzmu, dechrystianizacji, śmierci prawdy, odwróceniu wartości słowa, liberalnej demokracji.
4 Justyna Błażejowska – Ta historia wciąż trwa. Wspomnienia Jana Olszewskiego, Zysk i S-ka, Poznań 2019, str. 487.
Czyta się tę książkę fantastycznie, mam wrażenie, że powinna być to lektura obowiązkowa wszystkich tych (niezależnie od stosunku do rządu Jana Olszewskiego), dla których historia naszego kraju nie jest magmą, bo bez niej trudno, naprawdę trudno zrozumieć ludzi z pokolenia premiera, którzy wypisali w swoim wewnętrznym kodeksie tylko jedno, ale jakże ważne słowo: niepodległość. A może Niepodległość?
https://pisarze.pl/2019/07/09/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-169
5 Elżbieta Isakiewicz – Piekło ocalonych, PIW, Warszawa 2019, str. 448.
Uświadomiłam sobie, że dokumentem, faktem, jest wszystko: nie tylko nazwa miejscowości, wydarzenie, daty, ale też zapach, dźwięk, cisza, odczucie czasu, przestrzeni, smak czy kolor. Dlatego sięgnęłam głębiej w traumatyczne przeżycia moich bohaterów, w delikatną przestrzeń psychologicznych odczuć. Nie komentuję, nie oceniam, staram się zachować ascetyczność potocznej mowy, jedynie czasem suchym faktom dodaję do towarzystwa metaforyczny rys, łagodzący, a zarazem pogłębiający ich wymowę. Nawiązuję trochę do fenomenu reportażu literackiego, na którym się wychowałam, ale i do stylu miniatur literackich, krótkich form, balansujących na granicy prozy i poezji, reportażu i opowiadania – w ostatnich latach bliskich memu pisarstwu. Przystępując do pracy nad „Piekłem ocalonych”, wiedziałam tylko jedno: że pomimo, a w zasadzie ze względu na niewyobrażalny ciężar treści, powinna być to książka pisana cierpliwie i z miłością.
Z mojego wywiadu z Elżbietą Isakiewicz, który ukaże się w „Nowych książkach”
6 Sándor Márai – Dziennik 1957-1966, przekład Teresa Worowska, Czytelnik, Warszawa 2018, str. 588.
Zastanawiałem się, czytając „Dziennik”, czym była emigracja dla pisarza. Przecież nie tym samym co dla na przykład Tomasza Manna. Nie układał pięknych zdań, próbował przeżyć godnie swój czas. Czas… właśnie czas… Márai zbliża się do końca, przekracza sześćdziesiątkę. Zdumiewające, tyle razy przywołuje starość, śmierć. Poczucie nadchodzenia kresu. A przecież będzie jeszcze żył ponad ćwierć wieku. Z drugiej strony listy od matki, starej kobiety, która została w ojczyźnie, wspaniałe. I dorastający Janos, adoptowany syn. Już Amerykanin. Próbują z Lolą, żoną, ułożyć sobie życie, zapewnić egzystencję, być na bieżąco.
https://pisarze.pl/2019/02/05/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-159
7 Yan Lianke – Sen wioski Ding, przekład Joanna Krenz,, PIW, Warszawa 2019, str. 423.
Dawno oduczyłem się łez przy lekturach. Wzruszenia, emocje, jakiś rodzaj napięcia, wspólnoty z pisarzem – tak, ale łzy? Nie, teraz też nie płakałem, ale… ale ta powieść, bo przecież to wspaniała powieść, zapewne doprowadzi wielu do tej granicy.
https://pisarze.pl/2019/06/11/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-168
8 Ayọ̀bámi Adébáyọ̀ – Zostań ze mną, przekład Karolina Iwaszkiewicz, Marginesy, Warszawa 2019, str. 304.
O czym ta książka? O miłości, poświęceniu, utracie, o nadziei, chorobie, odchodzeniu, o ratowaniu małżeństwa. I trochę jak z Księgi Hioba, kiedy myślisz, że nie może być gorzej, zawsze jest gorzej.
https://pisarze.pl/2019/04/02/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-163
9 Zbigniew Mentzel – Kaszanka jako forma życia duchowego – Wielka litera, Warszawa 2019, str. 271.
Dowcipny, ironiczny, poważny, krytyczny – każdy z tych przymiotników można odnieść do Mentzla i jego zbioru felietonów „Kaszanka jako forma życia duchowego”. Co więcej, autor „Wszystkich języków świata” wie, co w tym gatunku decyduje o powodzeniu lub porażce: dobra puenta, zaskoczenie, końcowe zdanie. I jak mało który spośród felietonistów, potrafi swoją konkluzją albo rozśmieszyć, albo zmusić czytelnika do myślenia, do własnej refleksji.
https://pisarze.pl/2019/11/12/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-177
10 Wojciech Chmielewski – Magiczne światło miasta, Arcana, Kraków, 2019, str. 204.
Chmielewski jest w dobrej formie. Literacko dobrej formie. Bez wątpienia jest w jego pisaniu coś szczególnego, coś co ma niewielu pisarzy. Jakiś rodzaj uwrażliwienia, dostrzegania rzeczywistości. Nie tej wydumanej. To, chciałoby się powiedzieć: pył ulicy. Niewidoczny, ale przecież, gdy się go dotknie, ubrudzi.
https://pisarze.pl/2019/05/28/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-167
Kategoria dramat
W moim tegorocznym rankingu dodałem specjalną kategorię: dramat. Bardzo chciałem abyście Państwo zauważyli ten gatunek. Ważny! I tę książkę!
Wiktor Szenderowicz – Pan Ein i inne historie, przekład Jerzy Czech, Adit, Warszawa 2019, str. 317.
Pytany o współczesny teatr w Rosji odpowiada: „kasa, kasa, kasa”. A o reżyserów, że robią z dramatami co chcą, przerabiają, dopisują, zmieniają znaczenia. Dokładnie tak, jak w Polsce (a zapewne i w większości krajów świata). Można się z tym godzić, można zaciskać pięści, można przestać chodzić do teatru. Ale można też uruchomić własną wyobraźnie biorąc do ręki dramaty Szenderowicza.
https://pisarze.pl/2019/10/01/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-174
Kategoria: powroty
Ciągle okazuje się, że musimy „wyrównywać rachunki krzywd”, że polska literatura wciąż ma luki do wypełnienia. Że PRL, komunizm odbija nam się czkawką. Ile jeszcze…?
Marian Czuchnowski – Tyfus, teraz słowiki, Oficyna 21, Warszawa 2019, str. 316.
Nie spotkała się ta, wydana w 1951 roku, powieść z dobrym przyjęciem w Londynie. Ponoć ze względu na wcześniejszy radykalizm Czuchnowskiego. I na odwagę pokazywania odmienności seksualnych (dzisiaj… dzisiaj to żart). Być może. Zastanawiam się jednak, jakie szanse na dobre przyjęcie ma teraz? W moim odczuciu, a szkoda, niewielkie. Nie dlatego, że to książka słaba. Odwrotnie, nie mam wątpliwości, miejscami jest to świadectwo, chyba w takich kategoriach należy ją rozpatrywać, najwyższej próby.
https://pisarze.pl/2019/07/23/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-170
Kategoria: wart zapamiętania
Dwa nazwiska, żaden z nich nie jest debiutantem. Obaj niewątpliwie utalentowani. Czekam na ich kolejne książki.
Jakub Pacześniak – dno oka, Biblioteka Toposu, Sopot 2019, str. 56.
Pacześniak nie jest poetą „rozpisanym”. Kilka słów, kilka wersów, wcale nieoczywiste skojarzenia. Zacieśnia, kondensuje, czasami w sposób skrajny, swoje myśli. I wymaga od czytelnika aby skoncentrował się na tych jego tropach, nie uciekał w bok. Czasami warto w tym tomie cofnąć się, skojarzyć pozornie odległe wiersze, przeczytać je raz jeszcze, bo dopiero one, dopełniając się, stanowią o ich wartości.
https://pisarze.pl/2019/10/29/rekomendacje-ksiazkowe-z-biesiady-literackiej-spp-45
Filip Zawada – Rozdeptałem czarnego kota przez przypadek, Znak, Kraków 2019, str. 269.
Porozmawiałem z autorem, odniosłem wrażenie, że to człowiek o szerokich horyzontach, a jednocześnie, przy niewątpliwie introwertycznej naturze, skupiony na zdaniu, na wydobyciu jego treści, znaczenia, na próbie obudowania go własną wrażliwością, wyobraźnią, tym co przeżyte i tym, co dane nie wiadomo skąd.
https://pisarze.pl/2019/04/30/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-165
Kategoria: nadzieja
To zupełne zaskoczenie… Sprawdzianem, rzeczywistym sprawdzianem, będzie (jeśli będzie) kolejna powieść. Może już bez piłki w tle…
Tomasz Łapiński – Szmata, Wydawnictwo SON, Kraków 2019, str. 413.
Tomasz Łapiński napisał swoją „Szmatę” zapewne opierając się na własnym doświadczeniu piłkarskim (bo to powieść piłkarska), ale zrobił to w sposób zadziwiająco dojrzały, jest to książka ciekawa, wciągająca. Schemat jest oczywisty: korupcja, sprzedany mecz, ale jest tam coś więcej: relacje międzyludzkie, uczucia, traktowanie obcych. I to, co zostaje po piłkarskiej karierze.
Bardzo jestem ciekaw, czy Tomasz Łapiński napisze kolejną powieść. Będę na nią czekał…
https://pisarze.pl/2019/04/02/rekomendacje-ksiazkowe-z-biesiady-literackiej-spp-42
https://www.polskieradio.pl/8/196/Artykul/2307774
Książki najgorsze:
Zasmuciła mnie ta książka bardzo. Strasznie to przykre…
Jerzy Pilch – Żółte światło, Świat książki, Warszawa 2019, str. 159.
Ta recenzja będzie krótka. Ze względu na mój szacunek dla wcześniejszych dokonań autora „Bezpowrotnie utraconej leworęczności”. Jerzy Pilch wydał nowa powieść (zbiór tekstów?), który zatytułował “Żółte światło”. Zapewne tylko autor wie, po co ją opublikował. Smutne, że wydawca postanowił skrzywdzić wybitnego pisarza…
https://pisarze.pl/2019/10/15/waclaw-holewinski-mebluje-glowe-ksiazkami-175
