Ojczyzna europejskiej poezji długo czekała na pierwszego literackiego Nobla. Dopiero 60 lat temu Szwedzka Akademia Królewska przyznała nagrodę greckiemu pisarzowi, intelektualiście i dyplomacie Jorgosowi Seferisowi. W dniu tego ważnego jubileuszu nie tylko wspominamy to doniosłe wydarzenie, lecz przede wszystkim rekomendujemy niedawne polskie wydania twórczości pierwszego greckiego noblisty.
Jorgos Seferis pochodził z greckiej diaspory licznie zamieszkującej wybrzeża Azji Mniejszej do słynnej Katastrofy Małoazjatyckiej w 1922, kiedy w czasie grecko-tureckiej wojny miliony Greków musiały szukać schronienie w Macierzy. Przyszedł na świat w miasteczku Wurlà w pobliżu Smyrny i tam spędził dzieciństwo. Jego rodzina przeniosła się do Aten już w 1914 roku, nie doświadczył więc bezpośrednio tragicznych wydarzeń 1922 roku. Niemniej, jak większość greckich pisarzy o małoazjatyckich korzeniach, przez całe życie zachował szczególną wrażliwość na kwestie hellenizmu poza granicami państwa greckiego i znalazły one poważne miejsce w jego twórczości literackiej i aktywności publicystycznej.
Z wykształcenia prawnik, z zawodu dyplomata, Seferis był gruntownie wykształconym intelektualistą, znawcą greckiej historii i literatury, a także literatury światowej. Szczególnie bliska mu była literatura francuska, ale interesował się także innymi obszarami językowymi, nie tylko jako eseista, ale także jako tłumacz. Był jednym z pierwszych i najbardziej zasłużonym tłumaczem Eliota na język grecki. Jego twórczość własna to głównie poezja intelektualna, o poetyce zbliżonej do swego mistrza Eliota, a w greckiej tradycji do Konstandinosa Kawafisa, twórcy wywodzącego się także z diaspory. Pisarz opublikował także za życia trzy zbiory esejów o kulturze greckiej i światowej, jeden został wydany pośmiertnie, podobnie, jak dwie powieści napisane pod koniec życia noblisty.
Seferis jest istotnie postrzegany w Grecji jako czołowy przedstawiciel literatury pięknej zaangażowanej w ważne sprawy narodowe, a przekonanie o słuszności otrzymanej nagrody Nobla jest powszechne i na ogół niekwestionowane. Potomni zmarłego w 1971 roku pisarza cenią szczególnie jego historiozoficzną refleksję nad ciągłością greckiej cywilizacji w czasie i przestrzeni oraz wrażliwość na sprawy greckości poza granicami współczesnej Grecji, zwłaszcza Cypru, którego historia, kultura i przyroda zajmują ważne miejsce w jego dojrzałej twórczości.
Podobnie, jak drugi z greckich laureatów nagrody Nobla, Odiseas Elitis, Seferis miał do niedawna mniej szczęścia do polskich wydań swej twórczości, niż inni greccy pisarze ubiegłego stulecia. Licznych wydań swych dzieł doczekali się starsi o pokolenie klasycy: powieściopisarz Nikos Kazandzakis i poeta Konstandinos Kawafis, bez wątpienia najpopularniejsi w świecie greccy literaci. Lecz nie tylko oni, bowiem w końcu ubiegłego stulecia ukazały się w Polsce wydania książkowe greckich pisarzy współczesnych Seferisowi, m. in. Janisa Ritsosa, Angielosa Sikielianosa i Pandelisa Prewelakisa. Pierwszy grecki noblista musiał poczekać na swe pierwsze książkowe wydania w Polsce jeszcze kilka dekad.
Niemniej, te ważne zaległości wydawnicze zostały odrobione z nawiązką w formie godnej i okazałej staraniem twórcy krakowskiej nowej hellenistyki, prof. Michała Bzinkowskiego. Ten literat i naukowiec, wywodzący się z kręgu filologii klasycznej, od młodości interesował się twórczością Seferisa i właśnie ona była przed dwudziestu laty przedmiotem jego pracy doktorskiej złożonej na Uniwersytecie Jagiellońskim, z którym jest związany przez całe życie zawodowe. Prof. Bzinkowski od dawna pracował nad przekładami dzieł Seferisa, zarówno wierszy, jak esejów. Owocem jego wieloletniej pracy translatorskiej są trzy imponujące wydania książkowe, opublikowane w latach 2019-2020. W gdańskiej oficynie Słowo/obraz terytoria ukazały się najpierw w ramach serii dzienniki pod tytułem Dni 1941-1946, rok później zaś eseje, zatytułowane Róża losu. Obydwie książki stanowią nie tylko dowód erudycji i kunsztu pisarskiego Seferisa, lecz także cenne świadectwo życia kulturalnego i prądów intelektualnych epoki, w której powstały.
Równolegle, w 2020 roku, wrocławskie Kolegium Europy Wschodniej opublikowało wybór Król Asine i inne wiersze, stanowiący przegląd twórczości poetyckiej Seferisa od pierwszego, niewielkiego zbioru Zwrot z 1931 roku, do ostatniego, Dziennika pokładowego II, wydanego już po śmierci autora w 1976 roku. Bzinkowski, znawca i badacz twórczości greckiego dyplomaty, dokonał bardzo starannego i przemyślanego wyboru utworów i tak skomponował zbiór, żeby był w pełni reprezentatywny w zakresie tematyki i poetyki, charakterystycznej dla twórczości Seferisa. Na uznanie zasługuje także jakość tłumaczenia zarówno utworów wierszowanych, jak tekstów prozatorskich. Tłumacz miał świadomość odpowiedzialności, jaka na nim spoczywa. Do niedawna utwory Seferisa były w Polsce publikowane jedynie sporadycznie w kilku antologiach, w przekładach trzech „klasyków” – pierwszych popularyzatorów współczesnej literatury greckiej w Polsce: Janusza Strasburgera, Nikosa Chadzinikolau i Zygmunta Kubiaka. Każdy z nich miał swoich faworytów, a twórczość Seferisa, choć niewątpliwie przez nich doceniania, zeszła u każdego z nich na dalszy plan.
Michał Bzinkowski podjął wyzwanie i sprostał mu w sposób mistrzowski. Jego świetne przekłady, opatrzone bardzo starannym opracowaniem filologicznym, stanowią milowy krok w procesie popularyzacji literatury nowogreckiej w Polsce, a wymienione trzy wydania stawiają Bzinkowskiego na równi z dwiema bezdyskusyjnie najbardziej zasłużonymi tłumaczkami literatury tego obszaru językowego – pionierką filologii nowogreckiej w Polsce Małgorzatą Borowską i bardzo płodną tłumaczką greckich powieści oraz sztuk teatralnych Ewą Szyler. W ten sposób została odrobiona bardzo ważna zaległość w zakresie polskich wydań czołowych europejskich twórców XX wieku. W 60-lecie przyjęcia nagrody Nobla polscy czytelnicy mają możliwość wszechstronnego zapoznania się z twórczością pierwszego greckiego laureata, ambasadora Jorgosa Seferisa, którą z serca Czytelnikom polecam.
