Niezwykłą, niczym nie ograniczoną wyobraźnię pisarza Ōe z biegiem twórczych lat rozbudzały doświadczenia i opowieści zasłyszane w rodzinnej wiosce na wyspie Sikoku. Stały się one źródłem wielu wybitnych powieści, w których współczesne wydarzenia nabierały mitycznej mocy. Tak się stało w Futbolu ery Man’en, tak jest w dwu powieściach opublikowanych w drugiej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku. To znaczy w „M/T i opowieść o dziwach lasu” i w „Listach do ukochanych lat”.
Akcja M/T to mori no fushigi no monogatari (M/T i opowieść
o dziwach lasu,1986) dzieje się w Ose na Sikoku, to znaczy w rodzinnej wiosce Kenzaburō, położonej w dolinie otoczonej lasem, podobnie jak w fikcyjnych „Grach synchronicznych”. Fabuła nowej powieści zbudowana jest na fundamencie wątków autobiograficznych. Od wcześniejszej powieści różni ją również język i styl przypominający opowiadanie dzieciom bajek przez babcię. Jednak, podobnie jak w wielu innych utworach Ōe, w tej powieści narrator JA (BOKU) nie zapomina o swym niepełnosprawnym umysłowo synu Hikarim (Światło), a może nawet czyni go centrum świata, do którego kierują się jego myśli w piątym rozdziale pt. „Mori no fushigi” no ongaku (Muzyka „Leśnych dziwów”), sugerującym związek z twórczością muzyczną syna pisarza. Jego babcia również zwróciła uwagę na uzdolnienia wnuka. Babcia k później o tym wspomniała, gdy podczas pobytu w szpitalu nagrała na taśmę swą ostatnią wolę, opowiadając dzieje swej wioski.
Wcześniej matka narratora chciała przyjąć wnuka do siebie, bo uznała, że jest on dzieckiem wyjątkowym, ale ojciec się nie zgodził. Dopiero z okazji jego dziesiątych urodzin ojciec z rodziną pojechał na wieś do domu matki. Wówczas babcia zaprowadziła Hikariego do świątyni bóstwa Kōshina, by powierzyć go jego opiece, ponieważ wieśniacy wierzyli, że Kōshin chroni przed chorobami i innymi nieszczęściami. A co najważniejsze, bóstwo to roztaczało opiekę nad praprzodkiem babci, to znaczy Kameim Meisuke.
Po powrocie do Tokio Hikari już sam zdecydował o odwiedzinach babci. Po tygodniu pobytu na wsi skomponował melodię pt. Kowasu hito (Człowiek Burząccy), której nuty ojciec zapisał i wysłał jego babci.
Kowasu Hito – to również tytuł drugiego rozdziału, poświęconego założycielom wioski, wyrzuconym z klanu w okresie nowożytnym Edo. Ich przywódcę właśnie nazwano Kowasu Hito, czyli Człowiekiem Burzącym, ponieważ rzeczywiście burzył stary porządek, żeby zbudować nowy.
Wróćmy jeszcze do początku, to znaczy do wstępnego rozdziału powieści zatytułowanego „M/T, shōgai no chizu no kigō” (M/T. Znaki na mapie życia), w którym narrator wspomina wydarzenie z trzeciej klasy szkoły narodowej – tak się nazywała szkoła podstawowa w czasie wojny. Wówczas, pewnego dnia nauczyciel kazał uczniom narysować świat, w którym żyją. Najpierw naszkicował kolorową kredą na tablicy Wyspy Japońskie, Sachalin (jap. Karafuto), Taiwan i Półwysep Koreański. Po prostu przedstawił Wielkie Cesarstwo Japońskie łącznie z Chinami i innymi podbitymi krajami Azji. A nad tą mapą namalował popiersia cesarza i cesarzowej, unoszące się w chmurach. Uczniowie przerysowali tę mapę na kartkach papieru. Podobnie uczynił narrator (ja). Ale w miejscu Japonii naszkicował dolinę w lesie, w której mieszkał, a zamiast pary cesarskiej napisał znaki M/T. Przynajmniej teraz tak myślał. Był przekonany, że tak to było, chociaż wtedy nie znał jeszcze tych symboli. Jednak pamiętał, że dostał wtedy pięścią w twarz od nauczyciela.
Tak czy owak, narrator jest przekonany, że zamiast mapy Japonii naszkicował swą wioskę w dolinie, a nad nią umieścił M/T zamiast portretów pary cesarskiej w obłokach. I od tego czasu wsłuchiwał się w opowiadania babci i innych starych osób na temat dziejów swojej wioski, której założycielem był mężczyzna o nazwisku Kamei Meisuke, a następnie kobieta Oshikome, która po wielu trudach odbudowała matriarchat. Tak przynajmniej opowiadała babcia narratora. Dlatego w tytule powieści zapisał symboliczne znaki M/T, które są pierwszymi literami dwu wyrazów, tzn. Matriarchatu i Trickstera.
Świat, jaki znała babcia narratora, zapewne stworzył trikster, to znaczy szachraj, więc nie był to świat doskonały. W tej ukrytej w lesie dolinie prócz pewnych sukcesów zdarzały się głównie niepowodzenia i klęski. Dopiero po odejściu szachraja zapanował nowy porządek, ustalony przez kobietę Oshikome i jej młodych zwolenników. Razem z nimi odrodziła matriarchat. Trzeci rozdział nosi właśnie tytuł „Oshikome, fukko undō (O shikome.Ruch Restauracji), czyli powrotu do dawnych czasów. Ōe podjął więc próbę spisania ustnej tradycji swej wioski, która stała się w tej powieści mikrokosmosem, niezależnym od centrum państwa. Buntowała się przeciw władzy, nawet w czasach historycznych w XIX wieku.
Natsukashii toshi e no tegami (Listy do ukochanych lat, 1987)
Powieść „Listy do ukochanych lat” prowadzi czytelnika do tej samej wioski w dolnie, w której urodził się i dzieciństwo spędził jej autor. W tej dolinie wśród lasów narrator K-chan oraz Gii niisan (Starszy Brat Gii) odnajdują „czas wiecznych marzeń”: Eien no yume no toki / The Eteranal Dream Time. Gii niisan był niezwykle wrażliwym i utalentowanym chłopcem. Pochodził z bogatej rodziny. Był o pięć lat starszy od K, więc został mistrzem dla młodszego kolegi. W wiejskim środowisku uważano go za szamana, ponieważ ulegał jakby opętaniu i wtedy przewidywał losy mężczyzn wysyłanych na wojnę. Był więc postacią bardziej mityczną niż realistyczną. Kochał swą wioskę w czasie wojny i po wojnie. Marzył o jej zmodernizowaniu, więc często najpierw ją burzył. Dlatego był nielubiany przez wieśniaków. W końcu został zamordowany, podobnie jak młodszy brat Takashi w Futbolu ery Man’en. Uważa się nawet, że należy najpierw przeczytać Futbol ery Man’en, żeby zrozumieć „Listy do ukochanych lat”. (Zob. Yoku wakaru Ōe Kenzaburō (op. cit., s.179).
Listy pisane przez narratora K. do starszego przyjaciela w różnych okresach jego życia symbolizują raczej tęsknotę do lat spędzonych w rodzinnej wiosce, w której dzięki przyjacielowi, przyszły pisarz chłonął literaturę i prawdę o nieustającej cyrkulacji życia i śmierci. Jest to więc również opowieść o miłości i modlitwie narratora BOKU, który pragnął odrodzenia i wiecznego życia dla Gii.
Opowieść składa się z wielu epizodów i przeplatających się scen przypominających długi zwój malarski (makimono).
Najpierw dowiadujemy się, że Gii jest o pięć lat starszy od K, przyszłego pisarza, i jest dla niego mistrzem, doradzającym mu, co ma czyta i co robić, np. studiować historię, żeby później opisywać dzieje ich wioski. Ale K. nie spełnił jego życzeń, ponieważ nieoczekiwanie jego kariera potoczyła się inaczej niż się spodziewano. Najpierw K. nie zdał na studia w Tokio, został roninem i wrócił na wieś, a później, kiedy już był studentem, zaczął pisać opowiadania i powieści. W czasie studiów opublikował Hojność umarłych (Shisha no ogori) i został pisarzem studenckim, z czasem uznanym za gwiazdę wśród literatów. Był bardzo zajęty pisaniem, więc nie poświęcał dostatecznie dużo czasu na język francuski, chociaż była to jego specjalizacja na studiach. Poza tym musiał zarabiać, ponieważ ożenił się z siostrą kolegi. Był to czas demonstracji (anpo tōsō) 1960 roku. Brał w nich czynny udział. Poznał innych literatów i dzięki nim został członkiem delegacji i wyjechał do Chin, a w demonstracjach zastępowała go żona, narażając się na niebezpieczeństwa. I tak czytelnik poznaje wiele innych wydarzeń z życia pisarza.
Po incydencie zabójstwa przewodniczącego Japońskiej Partii Socjalistycznej przez młodego, prawicowego terrorystę, narrator napisał krótką powieść pt. „Umiera polityczny młodzieniec”, a następnie Sprawę osobistą i Futbol ery Man’en. W tym czasie mieszkał już w dzielnicy Seijō w Tokio.
Natomiast Gii po wojnie został bardzo dobrym tłumaczem wojsk okupacyjnych, więc w nagrodę otrzymał antologię poezji angielskiej. Pokochał wiersze poety irlandzkiego Williama Yeatsa. Nie miał stałej pracy. Był wykształconym próżniakiem (yūmin). Z rzadka odwiedzał K. w Seijō. Mówił mu, że w poezji wyrażone jest wszystko, co było przed urodzeniem, co jest i co będzie w życiu. Zaczął też czytać Dantego w oryginale.
Powieść kończy się następującą obietnicą narratora:
„Giisan yo, sono natsukashii toshi no naka no, itsumade mo junkan suru toki ni ikiru wareware e mukete, boku wa ikutsū mo ikutsū mo, tegami o kaku. Kono tegami ni hajimari, sore ga anato no inaku natta gensei de, boku ga sei /ino chi/ ga owaru made kakitsuzuketeyuku hazu no, kore kara no shigoto to narō. (Yoku wakaru Ōe Kenzaburō, op.cit., s.191)
Ach, Gii, mój Starszy Bracie z tamtych ukochanych lat!
Nadal będę pisać listy, wiele listów, kierując je do nas, żyjących w czasie nieustających przemian. Zaczynam od tego listu, który piszę, gdy Ciebie już nie ma na tym świecie. I będę to czynić do końca swego życia. Teraz [ pisanie listów do tamtych lat] stanie się moją pracą.
Twórczość w latach 1985- 1989: 4 powieści, wykłady i spotkania w USA, Kanadzie, ZSRR, Francji i Belgii
1985
Styczeń
Ryokōki to shite no jumoku (Drzewo jako naczynie podróżne), „Shinchō” .
Mori no kodomo no uchūkankaku (Wyczucie kosmosu u dzieci z lasu). Wywiad z Kawamoto Saburō, „Bungakkai”.
Luty
Ikikata no teigi – futatabi jōkyō e (Definicja sposobu życia – ponownie w stronę sytuacji), Iwanami Shoten.
Marzec
Kaba no shōten (Wstąpienie hipopotama do nieba), „Hermesu”.
Kwiecień
Shōsetsu no takurami, chi no tanoshimi (Fabuła powieści i radość intelektu), Shinchōsha.
Hakaisareenu mono (Rzecz, której nie można zniszczyć), wypowiedź dla „Nami”.
Maj
Wyklady na Uniwersytecie Kalifornijskim w Santa Cruz.
Czerwiec
Yonmannen mae no tachiaoi (Malwa sprzed czterdziestu tysięcy la), „Kikan Herumesu”.
Nogami Yaeko tsuitō.Kakushinsareta erosu (Z żalem żegnam Nogami Yaeko. Eros zreformowany), „Sekai”.
Wrzesień
Wykłady podczas festiwali literatury w Toronto i Harwardzie.
Shi ni sakidatsu kutsū ni tsuite (O cierpieniu poprzedzającym śmierć), „Bungakkai”.
Santakurusu no „Hiroshima Shūkan” („Tydzień Hirosimy” w Santa Cruz), „Kikan Herumesu”.
Październik
Sei no rensa ni hataraku kaba (Hipopotam pracujący w łańcuchu życia), „Shinchō”.
Grudzień
M/T joshō shōgai no chizu no kigō (Symbol/znak mapy życia – wstęp do powieści M/T), „Herumesu”, początek druku w odcinkach.
Kaba ni kamareru Pogryziony przez hipopotama). Powieść złożona z pięciu opowiadań. „Bungei Shunjū.
1986
Styczeń
Kaabuko kyoryūchi no „amai kusa” (Słodka trawa w miejscu zamieszkania nad jeziorem za zakrętem), „Shinchō”.
Marzec
Sengo bungaku kara konnichi no kyūkyō made (Od literatury powojennej do trudnej sytuacji dzisiaj), „Sekai”. Artykuł napisany na podstawie referatu wygłoszonego podczas sympozjum zorganizowanego przez Uniwersytet Rikkyō i Uniwersytet Chicago.
Na łamach „Hermesu” ogłasza kolejne rozdziały powieści M/T to mori no fushigi no monogatari (M/T – Matriarchat i Trickster i opowieść o dziwach lasu)
Wrzesień
Sengo bungaku kara atarashii bunka no riron o tsūkashite (Od literatury powojennej do przejścia przez nowe teorie kultury). Wykład na Uniwersytecie Cornell , „Sekai”.
Październik
Powieść M/T to mori no fushigi no monogatari ( Opowieść o M/T[matriarchat/trickster i o dziwach lasu), Iwanami Shoten.
Grudzień
Kakumei josei (Kobiety rewolucji), „Herumesu”, szkic scenariusza dramatu. Druk w odcinkach.
1987
Styczeń
Posutosengo sedai to seigi (Pokolenie następujące po zakończeniu powojnia i sprawiedliwość), „Sekai” [„postsengo” zaczyna się od 1970 r., zob.Yoshimi Shunya]
Luty
Peresutoroika o susumeru Gorubachofu to Wozunesensukii ra bungakusha no yobikake ni yoru Mosukuwa de no heiwa entaku kaigi ni shusseki (Udział w konferencji pokojowej okrągłego stolu w Moskwie na zawołanie Wozniesienskiego i innych literatów oraz Gorbaczowa przeprowadzjacego pierestrojkę).
Maj
Udzial w sympozjum w Paryżu nt. francuskich przekładów literatury japońskiej.
Wrzesien
„Meian” no kōzō oyobi Watanabe Kazuo konnichisei (Struktura Światła i mroku [Sōsekiego] oraz aktualność Watanabe Kazuo), „Herumesu”.
Październik
Powieść Natsukashii toshi e no tegami (Listy do drogich lat), Kōdansha.
1988
Styczeń
Saigo no shōsetsu (Ostatnia powieść) – zbiór esejów, „Shinchō”.
Atarashii bungaku no tame ni (Dla nowej literatury), Iwanami Shoten – zbiór artykułów krytyki literackiej.
Maj
Saigo no shōsetsu (Ostatnia powieśc),, Kōdansha.
Wrzesień
Powieść Kirupu no gundan (Korpus wojsk Kilpa), Iwanami Shoten.
Październik
Wyklady na Uniwersytecie Leuven w Belgii.
Yume no shishō (Mistrz marzeń), „Gunzō”.
W tym roku wydawnictwo Shinchōsha wydało na kasecie wyklady pt. Jidai to shōsetsu. Shinkō o motanai mono no inori (Epoka i powieść. Modlitwa dla nie mających wiary)
1989
Styczeń
Jinsei no shinseki (Krewni życia), „Shinchō”.
Marzec
Matcho no nikkeijin – Macho – Amerykanin pochodzenia japońskiego),”Bungakkai”
Kwiecień
Hajimete josei o shujinkō ni sueta chōhen (Poowieść, w której po raz pierwszy kobieta jest głównym bohaterem): Jinsei no shinseki, Shinchōsha ( w 1990 roku otrzymała nagrodę imienia Itō Seia).
Lipiec
Saikai, aruiwa rasutopiisu (Ponowne spotkanie, albo ostatnia część),”Herumesu”, w odcinkach.
Październik
Udział w sympozjum zorganizowanym w Moskwie przez redaktora naczelnego Ajtmatowa „Zarubieżnoj Litieratury”.
W Brukseli odbiera nagrodę literacką Festiwalu Sztuki Europalia..
Grudzień
Afurika e, kochira no shūen kara (Do Afryki, z tutejszej prowincji), „Gunzō”.
24.05.22
