Suzuki Sadami był moim najbliższym współpracownikiem w czasie pobytu w Kioto (1990-1991). Wówczas pracował na stanowisku docenta, a obecnie jest już profesorem emerytowanym, który na stronie internetowej do swego nazwiska dodaje hp, czyli honorowy profesor. Spotykałem go również na kilku konferencjach międzynarodowych, również w Polsce, statnio w 2013 roku, a co najważniejsze najchętniej wybierałem jego artykuły i książki spośród licznych publikacji Nichibunken, czyli Międzynarodowego Centrum Badań nad Kulturą Japonii. I o tych kilku czytanych dawniej jego książkach będzie mowa w dalszej części tego eseju.
Należy jednak najpierw – przynajmniej w skrócie – wyjaśnić jakie miejsce zajmuje Międzynarodowe Centrum Badań nad Kulturą Japonii, nazywane też Międzynarodowym Centrum Badań Japonistycznych (International Research Center for Japanese Studies), w strukturze nauki w Japonii, czy może raczej w organizacji badań naukowych – ich powiązań lub segmentacji. Centrum działa od 1987 roku, a od 1992 roku prowadzi też studia doktoranckie. Z jego nazwy wynika, że zajmuje się badaniem kultury japońskiej, a wiec należy do dziedziny humanistyki.
Czytając programy badawcze tej instytucji, ale także z własnego doświadczenia wiem, że Centrum od początku swej działalności kieruje się dwoma podstawowymi zasadami, a mianowicie interdyscyplinarnością (gakusai) i zespołowością badań (kyōdō kenkyū), w których biorą udział również japoniści zagraniczni. Najogólniej mówiąc, Nichibunken należy do instytucji zajmujących się badaniami humanistycznymi, a więc należy do korporacji oficjalnie nazywanej Ningen Bunka Kenkyū Kikō (National Humanity Institutes Corporation, albo National Institute for the Humanities), czyli instytucji badawczych humanistyki, tak określanych od czasu reformy w 2003 roku jako państwowe korporacje badawcze, których zasoby i aparatura dostępne są również dla wszystkich uczelni japońskich.
Podział zadań w ramach korporacji badań humanistycznych
W związku z dyskusją nad organizacją nauki polskiej ( m.in. rolą PAN) może warto wspomnieć dla zainteresowanych, że korporacja państwowych instytucji międzyuczelnianych humanistyki obejmuje sześć ośrodków badawczych.
1. Międzynarodowe Centrum Badań nad Kulturą Japonii (Kokusai Nihon Bunka Kenkyū Sentaa), którego japońska nazwa przekładana jest jako International Research Center for Japanese Studies. Centrum powstało w 1987 roku z siedzibą w Kioto.
2. Państwowy Instytut Języka Japońskiego i Lingwistyki (Kokuritsu Kokugo Kenkyūsho / National Institute for Japanese Languages and Linguistics). Instytut założono w 1948 roku. Obecnie znajduje się w mieści Tachikawa należącym do Metropolii Tokijskiej.
3. Państwowy Instytut Literatury Japońskiej (Kokubungaku Kenkyū Shiryōkan, National Institute of Japanese Literature) w Tachikawie wTokio, zalozony w 1972 roku na bazie Akt Dawnych (Kobunsho od 1947 r.) w Yutakachō, w tokijskiej dzielnicy Shinagawa.
4. Państwowe Muzeum Historii Japonii (Kokuritsu Rekishi Minzoku Hakubutsukan, National Museum of Japanese History) w mieście Sakura w prefekturze Chiba, założone w 1966 roku w stulecie obchodów Meiji na terenie dawnego zamku klanu Sakura. Od 2004 roku jest instytucją wspólnego użytkowania uczelni japońskich.
5. Państwowe Muzeum Etnologiczne (Kokuritsu Minzokugaku Hakubutsukan, National Museum of Ethnology) założone w 1977 roku w Senri Banpaku Kōen miasta Suita w prefekturze Osaka.
6. Instytut Badań nad Człowiekiem i Środowiskiem Ziemi (Sōgō Chikyū Kankyōgaku Kenkyūsho / Research Institute for Humanity and Nature) z siedibą w Kioto, działa od 2001 roku.
Należy jeszcze wspomnieć o muzeum teatralnym, zarządzanym przez Uniwersytet Waseda, które zyskało również status instytucji wspólnego użytkowania uczelni japońskich od 2009 roku. Powstało w 1928 roku. Dziś nosi nazwę Waseda Daigaku Tsubouchi Hakase Kinen Engeki Hakubutsukan (The Tsubouchi Memorial Theatre Museum), które nie tylko gromadzi materiały, ale podobnie jak wszystkie wymienione ośrodki, niezależnie od nazwy (centrum, instytut, muzeum) prowadzi również badania naukowe, w tym konkretnym muzeum – nad teatrem japońskim i światowym. Światowym.
SUZUKI Sadami – literaturoznawca, organizator badań interdyscyplinarnych
Suzuki Sadami (ur.1947) skończył studia romanistyczne na Uniwersytecie Tokijskim (1972 r.). opublikował rozprawę krytyczno-literacką pt. Ten’i suru tamashii Kajii Motojirō ( Kajii Motojirō – przemieszczenie ducha, 1977). Napisał kilka powieści. Wykładał na Uniwersytecie Tōyō (1985), a następnie został zatrudniony jako docent (1989) w Międzynarodowym Centrum Badań nad Kulturą Japonii, gdzie uzyskał tytuł profesora (1996 r.) i pracował do 2013 roku. Opublikował ponad 30 książek . Ponadto wziął udział w licznych pracach zbiorowych jako współautor i redaktor. Pisząc na temat literatury, podejmował próby przewartościowania utrwalonej w podręcznikach pozycji dziel i ich autorów. Z ogromnego dorobku profesora omówię tylko kilka książek, mając nadzieję, że dostarczę Czytelnikom mniej znane informacje na temat kilku waznych problemów i twórców współczesnej literatury japońskiej.
Ekspresja współczesnego miasta
W obszernym zbiorze esejów[1] Suzuki Sadami przedstawia kulturowe uwarunkowania japońskiej literatury i sztuki lat 1920., zwanych okresem modernizmu. Żywym językiem rekonstruuje scenerię rodzącej się kultury masowej po I wojnie światowej, a zwłaszcza po wielkim trzęsieniu ziemi w 1923 roku. Cechy tej epoki utrwaliły się w charakterystycznym słownictwie zapożyczonym z Europy wraz z realiami. Uroki XIX-wiecznego Edo są zastępowane tanią kulturą amerykańską, nad czym ubolewał zresztą Tanizaki Jun’ichirō, pisząc o Tokio odbudowanym po trzęsieniu ziemi. Wówczas powstały osiedla na wzór małych miasteczek amerykańskich, a także pojawiły się ‘kafue’, czyli café, salony piękności (biyōin), modan garu (modern girl) w krzykliwych strojach i o prowokującym zachowaniu. To właśnie wtedy kobiety wychodzą z domów, by zapełnić fabryki tekstylne, usługiwać w kawiarniach, pracować w salonach piękności.
Wtedy tez ukazuje się czasopismo „Seitō” („Niebieskie Pończochy”), organ ruchu feministycznego. Po raz pierwszy zaczyna się mówić o „kontroli urodzeń” w związku z wizytą w Japonii zwolenniczki planowania rodziny Margaret Sanger (1897-1966). Wtedy jeszcze władze nie zezwoliły na publikację informacji o ‘ruchu kontroli urodzeń’.
W tym też czasie głośna też stała się powieść „Czerwona miłość” (Akai koi) Aleksandry Kołłonaj, radzieckiej dyplomatki i feministki, która wypowiadała się również na tematy seksualne, a znana również była z wniosku zgłoszonego na Międzynarodowej Konferencji Socjalistów (1910) o ustanowienie święta kobiet 8 marca. W Japonii zakłócanie naturalnego porządku narodzin wciąż uważano za niemoralne, chociaż od 1927 roku na łamach pism dla kobiet nieśmiało wyjaśniano metodę Ogino. Powstały więc warunki kształtowania się świadomości społecznej kobiet. „Dopiero od tego czasu nastały czasy kobiet po raz pierwszy od okresu Heian” – sugeruje Suzuki. Zwłaszcza tzw. modan garu (modern girl) fascynuje artystów, m.in. Tanizakiego, którego bohaterka Naomi wywołała modę na naomizm, czyli przewrotne, wręcz perwersyjne, piękne uwodzicielki.
Poeci (Hagiwara Sakutarō) opisywali zafascynowanie miastem i wielkomiejskimi rozrywkami (kino, mosty, koleje, światła, kawiarnie). W scenerii europeizowanego miasta poruszali się bohaterowie powieści detektywistycznej (Edogawa Ranpo), a także innych form literatury masowej (taishū bungaku).
Zbiór esejów kończy się rozdziałem o złudzeniach pisarza Kajii Motojirō (1901-1932) , należącego do nurtu znerwicowanych, histerycznych i chorowitych literatów okresu Taishō (1912-1926). Suzuki rozważa też problem rozpadu osobowości twórców żyjących w anonimowym tłumie (podaje tu również przykład pisarza Makino Shin’ichi, 1896-1936).
Książka pt. Ekspresja nowoczesnego miasta…) Suzukiego – tak jak inne jego dzieła – uświadamia czytelnikom wagę socjologicznych uwarunkowań literatury i sztuki okresu Taishō. Odsłania też niedoceniane karty kultury masowej tego okresu, zwłaszcza roli czasopisma „Shinseinen” („Nowa Młodzież”) i języka powieści detektywistycznych.
Przewartościowanie poglądów na literaturę
Książka pt. „Ideologia współczesnej literatury japońskiej”(1992) [2]zapowiadała serię wydawniczą, w której znalazłyby się prace podejmujące próbę przewartościowania poglądów na literaturę XX wieku w Japonii.. Składa się na nią sześć artykułów publikowanych w czasopismach w latach 1990-1992, dobrze ilustrujących niekonwencjonalną postawę badacza. Doświadczenia krytyczne i przemyślenia formułuje Suzuki w końcowym artykule pt. Geijutsu katsudō honshitsuron (O istocie działalności artystycznej).
Suzuki Sadami w 1994 r. podczas dyskusji nt. literatury japońskiej z autorem
(„Dokusho Shinbun” – „Gazeta Czytelnika”,), archiwum Mikołaja Melanowicza
W trzech artykułach zajmuje się krytyczną oceną trzech prac krytycznych , a mianowicie Shishōsetsuron (Teoria powieści o sobie, 1935) Kobayashiego Hideo (1902-1983), Nihon kindai bungaku no kigen ( Pochodzenie japońskiej literatury współczesnej, 1980) Karataniego Kōjina (ur.1941), oraz Itō Sei no Shōsetsu no hōhō (Metodyka powieści Itō Seia, 1990) Sone Hiroyoshiego. Szczególnie krytycznie wypowiada się on na temat książki Karataniego (1940-2016), pisząc o pułapkach teorii pochodzenia literatury.
Interesujący jest również jest esej o Nomie Hiroshim (1915-1991) pt. Noma Hiroshi no kisei (Miejsce Nomy Hiroshiego). Suzuki twierdzi, że Noma jest pisarzem reprezentatywnym dla literatury powojennej (sengo bungaku), czy wręcz jest jej największym twórcą . Zajmuje się tu głównie powieścią Kurai e (Ciemny obraz, 1946), i przemianami w filozofii pisarza . Zwraca uwagę na fakt związku Nomy z nurtem tzw. literatury ciała (nikutai no bungaku), modnym w latach pięćdziesiątych. W wypadku Nomy początek myślenia o ‘ciele’ (nikutai) sięga polowy lat trzydziestych. Noma bowiem przyjmując technikę ‘strumienia świadomości’, dodał ‘filozofię ciała’, ponieważ ciało – według niego – określa świadomość, a pisarz stara się ten złożony proces wyrazić w powieści. W ostatnich scenach „Ciemnego obrazu” Suzuki dostrzega też ‘filozofię życia” (seimei no shisō). ‘Życie’ wiąże się tu z pojęciem energii wypełniającej wszechświat. Jest ono jednak zagrożone przez wojnę, natomiast nasyca się intensywnością dzięki miłości. To pojęcie ‘życia’ jest bardzo ważne dla rozumowania Suzukiego, który wręcz uważa, że jest ono decydujące dla zrozumienia pisarstwa okresu Taishō i wczesnego Shōwa (1926-1989), poczynając od Ogawy Mimei’a (1882-1961) czy Hayamy Yoshiki (1894-1945).
Suzuki prowadził nawet seminarium na temat seimeishugi, co tutaj należałoby przełożyć raczej jako „filozofię życia” aniżeli „witalizm”. Słowo seimei często występuje w tekstach literackich tego okresu, jest też przedmiotem licznych interpretacji. Nic więc dziwnego, że krytyk Suzuki poświęca mu tyle energii i czasu. Z dotychczasowych jego publikacji wynika, że praca ta nie jest syzyfowa.(zanotowane w „JAPONICA” Nr 2, 19940.
Rozważania o pojęciu „litertura”
W książce na temat rozumienia „literatury”[3] Suzuki Sadami zajmuje się wyjaśnieniem znaczeń pojęcia ‘literatura’ w XIX i XX wieku w Japonii. Rozważania rozpoczyna stwierdzeniem, że Man’yōshū (Zbiór dziesięciu tysięcy liści, VIII w.)i Genji monogatari (Opowieść o księciu Genjim, 1008) stały się literaturą dopiero w okresie Meiji, to znaczy w końcu XIX w. Do tego czasu były to ‘pieśni’ (uta) lub opowieści (monogatari). Wcześniej terminem bungaku (dziś ‘literatura’) posługiwano się na określenie urzędu zarządzającego dokumentami, a od XVII wieku tak nazywano nauczycieli konfucjanizmu w szkołach książęcych. W rezultacie ‘literaturą’ było przede wszystkim piśmiennictwo konfucjańskie. Nawet badacze piśmiennictwa rodzimego w okresie Edo nie posługiwali się terminem bungaku, pisząc o Man’yōshū czy Genji monogatari. Na określenie wspomnianych dzieł używano terminu fumi lub bun w znaczeniu ‘pism’ (piśmiennictwa). Naukę wywiedzioną z badań nad własną klasyką i mające zastąpić konfucjanizm, nazywano kokugaku (nauki narodowe) w odróżnieniu od sinologiczje, tzn. kangaku (nauka chińska).
Tak więc do czasów Meiji (1868-1912) w Japonii nie było pojęcia ‘literatury’ w dzisiejszym rozumieniu tego terminu. Warto wspomnieć, że opowieści fikcyjne, późniejsze shōsetsu (powieść) buddyści pogardliwie nazywali kyōgen kigo (nieracjonalne, zręcznie przyozdobione słowa, opowiadania).
W XX wieku bungaku również w Japonii oznacza „sztuke opartą na języku” (gengo ni yoru hyōgen sareru geijutsu sakuhin, czyli utwory artystyczne, których środkiem wyrazu jest język. ‘Artystyczny’ oznacza tutaj taki sposób ekspresji myśli i uczuć, który wzrusza czytelnika.
Możemy wiec twierdzić, że termin bungaku ukształtował się w II połowie XIX wieku pod wpływem europejskim. Od tego czasu, po kilkudziesięciu latach, gdy już termin bungaku zyskał akceptację społeczną, krytycy spostrzegli, że kategoria literatury obejmuje wiele odmian pisarstwa.
Najpierw w latach dwudziestych XX wieku w Japonii zwrócono uwagę na potrzebę odróżnienia twórczości ambitnej, w której pisarze posługiwali się nowym językiem, od bardzo poczytnej prozy popularnej. W krytyce zaczęto stosować terminy „literatura czysta” (junbungaku) i „literatura masowa” (taishū bungaku). Jednak granice między obu gatunkami były niejasne. W opozycji do twórczości „masowej” rozwijało się pisarstwo zwane shishōsetsu, inaczej watakushi shōsetsu (powieść, opowiadanie o sobie). Część krytyków uznała ten gatunek prozatorski za najbardziej reprezentatywną odmianę „literatury czystej”. Taką legendę specyficzną dla Japonii „powieści o sobie” wielu krytyków podtrzymuje do dzisiaj. To prawda, że wśród japońskich shishōsetsu są ambitne dziela,, zawierające refleksję na sobą i światem, wyrażone nowym językiem, jednak większość z nich składa się z banalnych zapisów codziennych zdarzeń z bliskiego otoczenia autora. Suzuki wyjaśnia, że od lat sześćdziesiątych XX wieku pojęcie „literatura czysta” przestało być jednoznaczne. Dala temu wyraz publiczna dyskusja w sprawie „zmiany jakości literatury czystej”, zainicjowana w 1961 roku przez krytyka Hirano Kena (1907-1978)..
Suzuki wiele uwagi poświęca różnym odmianom prozy popularnej, rozwijającej się bujnie od lat dwudziestych XX wieku wraz ze wzrostem znaczenia społeczeństwa miejskiego. Wyjaśnia źródła współczesnego pojęcia taishū (masy, masowe). Przypomina, że w buddyzmie te same znaki wymawiano daisū lub daishū. Oznaczały one wtedy „mnogość mnichów”. Na oznaczenie „mas” w okresie Meiji posługiwano się raczej wyrazem gunshū (tłum). W okresieTaishō funkcjonowało dzisiejsze minshū (lud). Wraz z wydaniem w 1927 roku „Zbioru literatury masowej” (Taishū bungaku zenshū) przyjął się termin taishū bungaku, to znaczy ‘literatura masowa’.
W Japonii podstawowy zrąb „literatury masowej” stanowią jidai shōsetsu („powieści o epokach”), czyli powieść historyczna, której bohaterowie działają w głównie w epoce Edo (XVII-XIX w.). Duże znaczenie na rynku księgarskim ma również powieść detektywistyczna, czyli tantei shōsetsu. Funkcjonuje jeszcze termin gendai mono („rzeczy współczesne”), który obejmuje głównie tzw. powieści rodzinne, traktujące o sprawach współczesnych. Nazywano je też tsūzoku shōsetsu (powieści pospolite).
Do taishū bungaku zalicza się również tzw. „powieść naukową” (kagaku shōsetsu), znana dzis pod nazwą science fiction, w skrócie SF.. W tym rozumieniu określenie taishū shōsetsu funkcjonuje jako przeciwstawienie do terminu junbungaku.
Romanista, tłumacz i krytyk Kuwabara Takeo (1904-1988) w Bungaku nyūmon (Wstęp do literatury,1950) twierdził, że tzw. prawdziwą literaturę (czyli ‘czystą’) stanowią te utwory, które „tworzą wartość” (kachi sōzōteki na sakuhin). Inne utwory zaliczył do produkcji odtwórczej (saiseisanteki na sakuhin), których nie bierze się pod uwagę w historii literatury, zazwyczaj pisanej na bazie dziel i twórców zaliczonych do kategorii pierwszej. Nie jest to słuszne – twierdził Kuwabara, a za nim – Suzuki Sadami.
Stanowisko Kuwabary ma jeszcze inne istotne znaczenie dla zrozumienia i opisu twórczości (lub odtwórczości) literackiej. W gatunkach zaliczanych do „literatury masowej” pozwala dostrzec również utwory spełniające warunki przyporządkowania do pierwszej kategorii pisarstwa. Nie każde bowiem SF jest dziełem masowym. Wystarczy przytoczyć tu wzorczość Stanisława Lema, tłumaczonego również na japoński, albo niektóre utwory Abe Kōbō. Z powieścią historyczną jest podobnie. Jedne utwory mogą być rzeczywiście „masowe”, popularne, a inne są doskonałym przykładem „tworzenia wartości”.
Suzuki Sadami studia nad literaturą japońską i pracę krytyka rozpoczął w 1977 roku, zajmując się twórczością Kajii Motojirō (1901-1932). Wtedy to nie mógł znaleźć odpowiedniego miejsca dla twórczości Kajiiego w historii literatury japońskiej XX wieku. Wydane podręczniki i inne kompendia okazały się nieprzydatne. Z biegiem lat umocnił się w przekonaniu o potrzebie napisania od nowa historii literatury XIX i XX wieku. Przekonał się, że zachodzi potrzeba przewartościowania utrwalonej w podręcznikach, słownikach i w świadomości czytelników konstrukcji zwanej „historią literatury japońskiej’, a przedstawiona książka Nihon bungaku o kangaeru jest wstępem do takiego przedsięwzięcia, którego rezultat został przełożony na angielski pt. The Concept of ‘Literature’ in Japan.[4]
Witalizm – temat interdyscyplinarny
Najlepszym przykładem badań interdyscyplinarnych i zespołowych, którymi często kierował Suzuki, jest książka pt. Taishō seimeishugi[5] składająca się z 25 artykułów, dwu dyskusji i kalendarium osobowo-faktograficznego „witalizmu” w Japonii. Napisało je 27 specjalistów z zakresu literaturoznawstwa, religioznawstwa, filozofii, socjologii i antropologii. Autorzy podjęli się próby udokumentowania tezy o dużym znaczeniu witalizmu i biologizmu – po japońsku seimeishugi – w literaturze okresu Taishō (1912-1926). Słowo seimei (życie, siły żywotne) pojawia się zarówno w prozie, jak i w poezji, a także w krytyce literackiej tego okresu.
Suzuki Sadami do dyskusji nad problemem seimeishugi zaprosił specjalistów, którzy w ciągu kilka lat wygłaszali referaty i komunikaty podczas spotkań w wydawnictwie Kawade (w niektórych dyskusjach brałem udział). W książce opublikowano również dyskusje: „Witalizm Taishō i współczesność” oraz „Dokąd zmierza witalizm w latach osiemdziesiątych?”.
Rozumienie terminu Taishō seimeishugi Suzuki wyjaśnia w rozdziale wstępnym. Następnie referuje stan badań nad tytułowym problemem. Z kolei Nakamura Yūjirō (1925-2017) pisze o witalizmie w filozofii, a religioznawca Yamaori Tetsuo (ur.1931), który interesował się poglądami Japończyków na ducha, dusze i śmierci pisze o poglądach na życie.
W dwudziestu następnych artykułach omawiane są problemy szczegółowe, jak na przykład Kōno Kensuke (ur.1956) wypowiada się na temat pojęcia „life”, pisanego często znakami seimei (życie)przez poetę Kitamurę Tōkoku (1868-1894), oraz inochi (życie), zapisanego tymi samymi znakami przez Shimazakiego Tōsona (1872-1943)..
O poglądach na „życie” Natsume Sōsekiego (1867-1916) pisze Ishizaki Hitoshi (ur.1941), autor prac o Sōsekim. Natomiast o częstym posługiwaniu się słowem ‘życie’ (seimei) przez Murō Saiseia (1889-1962) pisze Takeuchi Kiyomi (ur.1942). Trzecia część książki poświęcona jest refleksji nad witalizmem w latach osiemdziesiątych.
Zatem Taishō seimeishugi jest rezultatem kilkuletniej pracy zmierzającej do rozpoznania i oceny zjawiska szczególnego zainteresowania się problemem „życia” (seimei, inochi, sei) w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku, a w szczególności w latach 1910-1923. Wówczas w krytyce literackiej, w filozofii, w prozie artystycznej i poezji, w programach ruchów społecznych i religijnych zapanowała swoista moda na słowa oznaczające „życie”. Można wiec to pojęcie – w kilku odmianach słownikowych – uznać za kluczową kategorię w myśli tego okresu. Łączy się ono z ważnym wtedy „kulturyzmem” (bunkashugi) oraz z oświatą i ogładą zwaną kyōyōshugi. W tym też czasie modne były słowa oznaczające ‘jednostkę’ lub ‘indywidualność’ i ‘ego’ (jiga, jiko). Służyły one głównie wyrażaniu poczucia ‘wyzwolenia indywidualności’ jako przedłużenie koncepcji ‘przebudzenia się indywidualności’ (jiga no mezame) z przełomu wieków XIX i XX, gdy pod wpływem teorii ewolucji przywiązywano dużą wagę do ‘wolności osiągania korzyści’ (rigai tsuikyū no jiyū), a także do ‘rywalizacji o przeżycie’ (seizon kyōsō). Poszukiwanie istoty życia oznaczało też pragnienie przezwyciężenia owej ‘wolności do osiągania korzyści’ i walki o przeżycie. Wtedy to pojęciem uniwersalnym, pozwalającym wyjść poza ‘rywalizującą jednostkę’ stało się ‘życie’ (seimei). W ten sposób z czasem seimei stało się uniwersalną koncepcją, podstawową dla twórców kultury – twierdzi Suzuki Sadami.
Dla kształtowania się japońskiej koncepcji ‘życia’ duże znaczenie miały dzieła Ernesta Haeckla i jego witalistyczny monizm, a ponadto dzieła Artura Schopenhauera, Friedricha Nietzschego i Henri Bergsona, a spośród pisarzy – Lwa Tołstoja, Henrika Ibsena, Mauricego Maeterlincka i Augusta Strindberga.
Suzuki Sadami bierze również pod uwagę rolę myśli uniwersalistycznej i pragmatycznej Williama Jamesa i jego naukę o ‘doświadczeniu’. Zwraca również uwagę na myśl liberalnego feminizmu Ellen Key, zwolenniczki wolnej miłości, znanej w Japonii z jej książek, m.in. Stulecia dziecka. Omawia też pokrótce rolę japońskiego feminizmu i rosyjskiego anarchizmu Piotra Kropotkina.
W kręgach japońskich poetów i pisarzy pojęcie ‘życia’ pojawiało się nader często w krótkich wierszach Yosano Akiko (1878-1942), w twórczości grupy „Białej Brzozy”, w Poezji Szkoły Ludu (Minshushi ha) i w esejach i pieśniach dla dzieci Kitahary Hakushū (1885-1942), w esejach o poezji tanka i haiku Kawahigashiego Hekigoto (1873-1937) lub Ozakiego Hōsaia (1885-1926). Poeta Hagiwara Sakutarō (1886-1942) również często pisał o ‘życiu w ścisłym związku z utratą sił żywotnych (seimeiryoku).
Źródła dużego zainteresowania istotą życia Suzuki widzi w buncie przeciw rozwojowi cywilizacji technicznej. Towarzyszyła mu tendencja do opiewania pierwotnej siły witalnej. Jak wiadomo, rozwojowi cywilizacji technicznej w Japonii sprzyjały wojny, a w rezultacie następowało wyczerpanie fizyczne i psychiczne mieszkańców miast.. Wielu młodych Japończyków buntowało się przeciw systemowi politycznemu. Lękając się bezpośrednich wystąpień przeciw politykom kierowało uwagę ku mistycyzmowi. O tym piszą również Nakamura Yūjirō, Yamaori Tetsuo i romanista Inagaki Naoki (ur.1951).
Mimo że niektóre artykuły są zapisem ustnej wypowiedzi wygłoszonej podczas seminarium, a sądy nie zawsze są udokumentowane, to jednak książka „Witalizm w okresie Taishō” jest niezwykle cennym przyczynkiem do badań nad jednym z podstawowych nurtów w literaturze i myśli XX wieku w Japonii. Pozwala dostrzec znacznie wyraźniej wzajemne powiązania zachodzące między różnymi tendencjami, często traktowanymi jako sobie obce lub opozycyjne. Daje też możliwość spojrzenia na literaturę pierwszego ćwierćwiecza XX wieku jak na burzliwy nurt życia, w którym poczucie samotności i rozczarowania prowokowało do poszukiwania istoty życia, jego sensu i wartości, a także źródeł energii ponadmaterialnej. Nie tylko więc – jak głoszą podręczniki – walka klasowa i poszukiwanie nowego języka wyróżniało okres Taishō (1912-1926) od ‘heroicznej’ epoki Meiji (1868-1912)..
[1] Modantoshi no hyōgen. Jiko – gensō – josei (Ekspresja współczesnego miasta. Ego – fantazja – kobieta), Hakuchisha, Kioto 1992, str.311)
[2] Suzuki Sadami (red.), Gendai nihon bungaku no shisō . The Ideology of Contemporary Japanese Literary Thought. Kaitai to saihen no sutorateji (Strategia dekonstrukcji I ponownej kompozycji) Gogatsu Shodo, Tokio 1992
[3] Suzuki Sadami, Nihon no ‘bungaku’ o kangaeru (Rozważania o japońskiej ‘literaturze’), Kadokawa Shoten, Tokio 1994 (str.290)
[4] Suzuki Sadami, The Concept of ‘Literature’, translated by Royall Tyler, Nichibunken, International Research Center for Japanese Studies, Kyoto 2006 (str. 428)
[5] SuzukiSadami (red.), Taishō seimeishugi (Witalizm w okresie Taoshō), Kawade Shobō Shinsha, Tokio 1995 (str. 297)
