Wacław Holewiński
Machulscy
Rodzina. Aktorsko-reżyserska. Jan, mąż i ojciec. Gwiazda sceny, ale też filmu. Rektor łódzkiej filmówki. Halina, żona i matka. Przede wszystkim szefowa Teatru Ochoty, a jeszcze bardziej działającego przy nim Ogniska. I wreszcie Juliusz. Scenarzysta, reżyser, w małym zakresie aktor. Syn tamtej dwójki.
Rodzice dawno nie żyją. Są legendą. Czy po latach da się o nich powiedzieć coś odkrywczego? Da się. Na przykład, że Halina próbowała zwiać z komunistycznej Polski porwanym samolotem. Zamiast na Zachód trafiła do pierdla. Albo tłumaczenie, czym był „halinizm”. Kilkadziesiąt relacji kilkorga wychowanków Ogniska (ci najsławniejsi to Piotr Adamczyk, Katarzyna Figura, Edyta Jungowska, Krzysztof Ibisz, Wojciech Faruga). Więzi, które ich spajają to jej dzieło. Często także ich zawód.
Odkrywcze są fragmenty „Dziennika” Jana. Jego sposób przeżywania zawodu. Ale także uczuć. Relacje z synem. Zwłaszcza na linii reżyser-aktor. No i… zawodu, który sprawił Juliuszowi. Rodzinnego zawodu.
A syn, reżyser Vabanku (1981), Seksmisji (1983), Kingsajzu (1987), Deja vu (1990), Kilera (1997), kilkunastu innych filmów, które stały się kultowe dla polskiego kina? Tak, tam też znajdziemy rzeczy mało znane. Zabrakło mi, tak, na to czekałem, poważnego spojrzenia na Szwadron (1992), film w moim odczuciu niedoceniony, a bardzo wart oglądania.
Stanowili niezwykłą rodzinę. Wydawałoby się poukładaną, jednoznaczną. A przecież, nawet wśród wychowanków, przyjaciół, niekoniecznie jednoznaczną.
Anna Bimer – Świat Machulskich. Biografia rodzinna, Rebis, Poznań 2024, str. 327.
Zbigniew Zbikowski
Do wnętrza
Matka mówi „Ojciec zdradza matkę”. Ojciec mówi: „Ojciec nie zdradza matki”. Dziewczynka nie staje po żadnej ze stron.
To początek jednej z licznych cząstek może noweli, może mikropowieści Dotyk palestyńskiej pisarki Adanii Shibli, który mógłby posłużyć za pars pro toto całego utworu. Jego bohaterka, dziewczynka bez imienia, żyje w świecie, którego nikt jej nie objaśnia. Świat dorosłych, którzy wiedzą i rozumieją co się dzieje, dociera do niej poprzez strzepy rozmów, poprzez sceny, których jest niemym świadkiem, a czasem nieświadomym niczego uczestnikiem. Jest jak kamera, która rejestruje przypadkowe obrazy, z pozoru bez ładu i składu, nie mówiące nic samemu urządzeniu, które samo z siebie nie staje po żadnej ze stron, w końcu jest ono jedynie magazynem impulsów i wypowiadanych racji, ale mogą wiele powiedzieć odczytującemu je obserwatorowi-czytelnikowi. Powoli więc z ciągu wypowiedzi i obrazów wplecionych w życie mieszkańców palestyńskiego obozu, wyłania się rodzinna tragedia związana z masakrą w Sabrze i Szatili. Czytelnik ją odczytuje, dziewczynka zaś zapada się coraz głębiej we własnym duchowym wnętrzu, odnajdując samotny azyl w literaturze. To też jakby obraz pisarza pochłaniającego całe życie ogrom scen i słów, które układają się w postrzępione, niedokończone fabuły i – jeśli nie znajdują ujścia – skazujące go na izolację. W końcu któż wie więcej o samotności pisarzy niż sami pisarze?
Adania Shibli, choć po londyńskim doktoracie wykłada na uniwersytecie Nottingham i na innych uczelniach, włada biegle niemieckim i kilkoma innymi językami, pisze tylko po arabsku. Angielski przekład jej powieści Drobny szczegół przyniósł jej nominację do Nagrody Bookera i nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Księgarzy (2021), a także – dwa lata później – nagrodę LiBeraturpreis (nagroda dla twórców z Afryki, Azji, Ameryki Południowej i świata arabskiego) za przekład niemiecki, ale z powodu wybuchu kolejnej wojny między Izraelem a Hamasem, uroczystość wręczenia tej ostatniej odwołano, co wywołało liczne protesty pisarzy, m.in. kilkorga literackich noblistów. I tak po raz kolejny polityka i wojna wkroczyły na pole literackie, gdzie, owszem, różne postawy i racje powinny się ścierać, lecz na kartach książek, a nie w bezpośredniej konfrontacji między twórcami i ich protektorami.
Adania Shibli ze swoim Dotykiem, choć to opowieść w wymiarze meta uniwersalistyczna, chce czy nie, także wkracza na to pole, w końcu bowiem konkret, z którego wyrasta fabuła, to jedno z najbardziej bolesnych miejsc tego świata.
Adania Shibli, Dotyk, Wydawnictwo Drzazgi, 2024, s. 96, ISBN:978-83-972710-0-5
