Rozmowy Ireny Kaczmarczyk o poezji, literaturze, filozofii, medycynie, piosenkach, kabarecie, nieuchwytnym genius loci legendarnej młodopolskiej kawiarni, ale także na planie szerszym o dziedzictwie materialnym i niematerialnym Krakowa są wielogłosowe. To rozmowy rozwidlone, palimpsestowe, gęste od odniesień, a także historia Krakowa. Wśród rozmówców są ludzie, którzy o to miejsce się otarli, którzy z Krakowem są związani przez większość życia i tych, co do niego wracają z dalekiej zagranicy. Irena Kaczmarczyk z serdecznością i autentyczną ciekawością otwiera swych interlokutorów, podsuwa wspomnienia i tropy, wiąże rozmowy swoich gości, także ze sobą nawzajem. Powstaje doskonale utkany gobelin przyczyn i skutków, zapis olśnień i obraz „ostatniego świata na obłoku”.
Rozmowy toczą się w Jamie Michalika, legendarnej kawiarni Krakowa, szmaragdowej piramidzie, wśród secesyjnych mebli z zielonymi obiciami, witraży, odrzwi i ram w kształcie konarów, doświetlonych mosiężnymi kinkietami i lampami w kolorowych abażurach. W hermetycznej komnacie doświetlonej kryształową lampą z koroną, autorka i rozmówczyni wyciąga z opowieści swoich gości rozmaite barwne historie. Zaprasza do wspólnego magicznego królestwa. Choć ponad wiek temu Jama była miejscem tętniącym życiem, miejscem kształtowania się nowoczesnych idei i matecznikiem młodopolskiej bohemy dziś jest zaledwie miejscem odwiedzanym przez szkolne wycieczki i paru latarników dawnej literackiej przeszłości. A przecież było to miejsce paradoksów, kabaretowej zgrywy, centrum kulturalne Krakowa, miejsce słynnych satyrycznych szopek i balów, żartów Boyów i Witkiewiczów, Modrzejewskiej, Podkowińskiego, Żeleńskiego, Kisielewskiego czy Mehoffera. Gdzieś pod ścianami musiał stać Wyspiański wpatrując się w popisy kolegów po piórze.
Choć i obecnie w Jamie Michalika odbywają się wieczory autorskie, biesiady literackie i koncerty muzyki kameralnej – miejsce jest raczej zastygłym w bursztynie pięknym owadem, unieruchomionym w swojej sławie i w swoim upadku. To wygasły wulkan, ukryty gdzieś pomiędzy tanimi pamiątkami i restauracjami fast food przy sturystyfikowanej Floriańskiej. Jest miejscem z dawnego świata, miejscem nostalgii i tęsknoty do czasu, w którym w kawiarniach powstawała największa literatura i teatr naszego miasta. Ale jednak Kaczmarczyk udaje się wyzwolić ducha tego miejsca. Opowieść o Jamie jest tylko koniecznym kontekstem, aby wychodzić szeroko i daleko do miejsc, które są poniekąd emanacją michalikowej atmosfery: Piwnicy pod Baranami, Zwisu, Camelota… Udaje jej się wskrzesić atmosferę rozpalającej rozmowy, wynikającej z eterycznej atmosfery, pełnej odległych skojarzeń. Wspólnie ze swoimi rozmówcami, „podkarmia wenę”, podsyca wyobraźnię, skłania do wynurzeń. W tym sensie iskrą błyskotliwej riposty podpala wygasłe wulkany, pokazując, że tli się w nich nie tylko legenda, ale także to, że miejsce ma swoich wyznawców i stróżów: Józef Baran, Monique Bronner, Andrzej Dębkowski, Bogdan Dmowski, Agnieszka Grochowicz, Ignacy Fiut, Halina Anilah, Bolesław Faron, Piotr Laidler, Waldemar Hładki, Jadwiga Malina, Andrzej Sikorowski, Agnieszka Staniszewska-Mól, i in. To jak rozniecanie żaru w wygasłych murach, które były świadkami największych porywów młodopolskiej egzaltacji, wśród secesyjnych dzieł, autolitografii, malowideł ściennych autorstwa różnych artystów, rysunków Karola Frycza i karykatur Kazimierza Sichulskiego. Kaczmarczyk dotyka właściwych strun, prowokuje do wynurzeń, refleksów i wspomnień – poprzez filtr własnych przeżyć zaprasza do zmierzenia się z duchem miejsca – i szerzej – z Krakowem.
I nagle okazuje się, że Jama Michalika żyje w tych opowieściach. Miała dla wielu rozmówców Kaczmarczyk znaczenie formujące, zadecydowała o wyborze miasta jako miejsca do życia, miała wpływ na wybór drogi poetyckiej, teatralnej, czy poszukiwania własnej osobnej drogi muzycznych bardów. Wszyscy są w tych opowieściach z duchami Jamy Michalika – w czułym kontakcie. Książkę przeczytać można po kolei, partiami, naprzemiennie, albo w całości. Otrzymujemy głos inteligenckiego Krakowa, w którym ciągłość i zaplatanie się tworzy opowieść gobelinową, a zaklęta w bursztynie tajemnica Jamy Michalika uwalnia się w czułej rozmowie.
Irena Kaczmarczyk, Z Jamy Michalika. Rozmowy, Kraków 2024, ss.295, ISBN 978-83- 966065-5-6
Kopenhaga/Warszawa, 2 VI 2024
Robert Piaskowski
Irena Kaczmarczyk, ur. W 1949 r.-krakowska poetka, publicystka kulturalna, animatorka kultury, językoznawczyni, bibliotekarka, podróżniczka, miłośniczka Krakowa; magister filologii polskiej UJ, absolwentka Międzywydziałowego Studium Bibliotekoznawstwa i Informacji naukowej UJ, badaczka Pracowni Onomastycznej PAN, pracownica Biblioteki Jagiellońskiej i XXIX LO im. K. Kieślowskiego w Krakowie.
Poetka od ponad pięciu dekad związana z Krakowem, który ukochała. Znana i rozpoznawalna(biogram w Encyklopedii Osobistości Rzeczpospolitej Polskiej 2019), autorka 13. tomów poezji -w tym jednego „absolutnie krakowskiego”, pt.: KANONICZA 14, wielokrotnie nagradzana i wyróżniana za swoją twórczość. Jej wiersze ukazały się w przekładach na języki: francuski, niemiecki, czeski, rosyjski, włoski, emitowane były na antenie Radia Kraków po ukazaniu się każdego z 13. tomików, zamieszczane są w antologiach, almanachach, mediach społecznościowych, na łamach czasopism elektronicznych w Polsce i za granicą. Sięgają po nie wokaliści, muzycy, kompozytorzy. Pokolenia „kieślowszczaków” XXIX LO im. K. Kieślowskiego śpiewały szkolny hymn autorstwa I. Kaczmarczyk i z jej inspiracji kultywowały wiedzę o wybitnym twórcy kina.
Zanurzona w kulturalnej aktywności Krakowa poetka twórczo uczestniczy w artystycznych wydarzeniach organizowanych przez KBF. W 2021 r. za szczególne zasługi dla Krakowa została uhonorowana przez prezydenta Miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego odznaczeniem HONORIS GRATIA.
Kreatywność Ireny Kaczmarczyk i nieustanne poszukiwanie inspiracji zaowocowały trzema projektami literackimi, nad którymi poetka już rozpoczęła pracę.
