Zbiór „Niebiańska glina” znanego ukraińskiego poety Stanisława Nowyckiego to propozycja wybranych wierszy przetłumaczonych przeze mnie na język polski. Tom składa się z różnych utworów poety wybranych z jego zbiorów poetyckich. Ale podstawą tomu jest filozoficzna myśl o poetyckich koordynatach serca, takich jak Ukraina – stepowa ekumena poetycka, miejsce urodzenia, rzeki dzieciństwa, poetyckie emocje, miłość, obecność we współczesności i wojna. Jako tłumacz poezji Stanisława Nowyckiego interesowałem się jego ruczajami literackimi, z których twórca pił wodę poznania i czerpał z nich inspirację. Mój dyskurs przekładowy nie ingeruje jednak w istotę twórczości poety i nie moderuje jego laboratorium twórczego. Do przekładu dla polskiego czytelnika wybrałem jaskrawe wiersze, które mówią o Stanisławie Nowyckim jako autorze tekstów lirycznych oraz innowatorskich w literaturze ukraińskiej XXI wieku. Książka ukazuje zatem portret twórcy, który urodził się między Bohem i Dunajem na południu Ukrainy i, jak sam przyznaje, sakralizował ukraiński step, bo to jego rodzinna ziemia.
urodziłem się
między Bohem a Dunajem
w stepach gdzie mgła całuje
każdy kwiat
tam gdzie słońce
ogrzewa kiście winogronu
na polu
tam gdzie słyszałem pieśni
kobiet wracających
z pola
urodziłem się
między Bohem a Dunajem
Te słowa poety nie są łatwe do przyjęcia, ponieważ Ukraina pogrążona jest w wojnie, a literatura ukraińska wkroczyła na drogę walki o niepodległość. Jest to ofiara poety złożona na ołtarzu ojczyzny, co ostatecznie widać w wielu utworach tomu „Niebiańska glina”.
i zobaczę cerkiew
zobaczę wielkie pole
w którym się nie schować
od obecności człowieka
tylko obok cerkwi
ukrytej pod Welonem dnia
możesz się schować
ze względu na niebiańską modlitwę
ze względu na modlitwę życia
zobaczę obczyznę
w nieskończoności życia
w nieskończoności ludzkiej
duszy
Książka powstała w oparciu o trudne, choć poetyckie emocje serca. Wiersze poety zanurzone są w refleksyjnych obrazach i osobistych historiach. Autor poszerza własną przestrzeń literacką o doświadczenia ukraińskiego pokolenia czasów wojny. Odwołuje się także do przeszłości kozackiej, by własnym językiem opowiedzieć o stepowej wolności narodu ukraińskiego. Większość wierszy autor stworzył w czasie inwazji Federacji Rosyjskiej na ukraińskie terytorium, dlatego w tomie są obecne także wątki wojenne. Autor stara się sakralizować każdy dzień i każdą noc językiem tych emocji, które psychologia twórczości nazywa szeptem serca i naturą duszy.
szukam w każdej
obcej twarzy
twojej obecności
odgaduję twoje spojrzenie
w cudzych oczach
i wydaje się
że mogę je znaleźć
ale złudzenie przywiodło
mnie do twojego istnienia
i twojej miłości
jako obce poczucie wszechświata
jako uczucie
twojego serca
Wyrażając swoje osobiste zdanie, Stanisław Nowycki odsyła nas do źródeł literackich i co jest zrozumiałe pisze o uniwersalnej wartości poezji. W literaturze ukraińskiej dyskurs ten jest bezwarunkowym osiągnięciem autora w nieznanej mu epoce, która nadchodzi w XXI wieku. Choć – nie boję się tego powiedzieć, jest to wciąż prywatna myśl poety skierowana ku toposowi alegorycznemu. Uwidacznia się to zwłaszcza w białych wierszach jego tomików poetyckich „Frontalne szkło” (2022), „Przed milczenie” (2022) i „Z modlitewnika jesieni” (2024). To właśnie z tych trzech tomach poetyckich powstały moje przekłady na język polski o wymownym i alegorycznym tytule wyrażonym poprzez metaforę „Niebiańska glina”. Alegoria w „Niebiańskiej glinie” oznacza ucieleśnienie dwuwymiarowego obrazu poezji. Dla przykładu, autor pisze o toposie stepu, ale tak naprawdę ma na myśli ziemię ukraińską z jej proroczymi oznakami mitu i rzeczywistości.
myślisz że zostaniesz zapamiętany
między naszym życiem a wiecznością
tylko rzeka
i płyniesz w czółnie od jednego
brzegu do drugiego
z nadzieją że ktoś cię
spotka
ale nie ma nikogo
tylko wyimaginowana pustka
określiła twoje życie
na ziemi
i patrzysz jak odpływa
obce czółno na drugi brzeg
Warto zwrócić uwagę na fakt, że w twórczości Stanisława Nowyckiego obrazy alegoryczne mitu ucieleśniają się głównie w koncepcjach filozoficznych i abstrakcyjnych. Można je odkryć analitycznie, ponieważ mają symbole wielowartościowości.
znowu rozmawiasz sam ze sobą
patrząc na biały oddech
starych akacji
które rosną tutaj dawno
ale słyszę jak one rozmawiają
między sobą
oni są dziwne
nie mają złych wiadomości
dla nich ziemia jest domem
który one czują
tak samo
jak i ja czuję
biały oddech starych akacji
którze znowu rozmawiają
za moim oknem
W tomie „Niebiańska glina” można odczuć nasycone metafory i skojarzeniowe obrazy. Mimo wojny i jej ruin, autor zachowuje równowagę poetycką, która jest podstawą jego natchnienia. Pisząc o istnieniu, poeta nie zapomina, że życie ciągle poddane jest przemijaniu. To, co było ważne wczoraj, dzisiaj jest już historią. Twórcza idea poety przepełniona jest myśleniem filozoficznym i nadzieją na nowe wschody i zachody słońca, nowe dni i noce. Dlatego też zbiór zawiera wiele motywów panteistycznych, odpowiadających na złożone pytania naszej epoki, będąc jednocześnie osobistym wyrazem serca poety.
milczenie jak biały śnieg
co spada z drzew
ktoś przeszedł drogę
i zakłócił spokój
śnieg zniknie z drzew
gdy ktoś podejdzie do
białych gałązek
i zacznie zdmuchiwać śnieg
biała cisza zniknie
i już nie będzie możliwe
by ją zobaczyć
za moim oknem
ale ja nadal widzę te białe
drzewa zimy
choć wiatr zwiewa śnieg
z tych drzew
Dodatkowej refleksji wymagają nieprzypadkowe wiersze Stanisława Nowyckiego. W ich treści zawarte są emocje poety i jego przywiązanie do poezji. Język narracji, podłoże emocjonalne, gesty, mimika łączy w dyskursie twórczym autora „Niebiańskiej gliny” nić pamięci, kłębek Ariadny, jak kołatanie serca poprzez czas i paleniska poezji, rozłożone niczym ogniska.
Lublin, lipiec 2024
© Tadeusz Karabowicz
© Pisarze.pl
