Jerzy Stasiewicz – Powrót do ziemi przodków Marii Magdaleny Pocgaj w wierszach z Bambergu

                Z wielkim zaskoczeniem, ale i zaciekawieniem przeczytałem „Wiersze z Bambergu” (lipiec 2019)” Marii Magdaleny Pocgaj, pomieszczone w numerze 14/3/2023 poznańskich „ReWirów”. W Małopolsce – Ziemia Miechowska północno-wschodni styk pińczowszczyzny – gdzie się urodziłem i wychowałem; słowo: Bamber miało odcień pejoratywny i określało rolnika posiadającego w latach siedemdziesiątych (prosperita gierkowska): powyżej dziesięciu hektarów ziemi, (wtedy naprawdę dużo). Piętrowy, ceglany dom, opasany wkoło wąskimi balkonami, z kopertowym dachem pokrytym eternitem, rzadziej ocynkowaną blachą. Murowaną z pustaków żużlowych, jasnych bloczków betonowych chlewnią i wozownią. Odeskowaną dwuwrotową stodołą pod dachówką bądź jak wszystkie zabudowania „falą azbestu”. Ciągnik „Ursus C – 330”, snopowiązałkę, jednoosiowy roztrząsacz obornika, pięć krów do udoju ręcznego, trzy byki na opas, dwie maciory, miot prosiaków, dwadzieścia tuczników, konia i wszelakie ptactwo udomowione. Od drogi metalowy płot w kwiaty i prążki, pomalowany na pstrokate kolory. Gospodarstwo takie ogromem i solidnością zabudowy przytłaczało i wyróżniało się wśród niziutkich, maleńkich, kamiennych bądź drewnianych chatek, stodółek, obórek krytych strzechą. Choć trafiała się papa, blacha i sporadycznie odonowska dachówka.

             W pierwszych dwóch zwrotkach wiersza bez tytułu otwierającego cykl – posiłkującego się cytatami z liryka „Osadnicy”. Pomieszczonego w bamberskiej sadze Przez zmierzchy i świty autorstwa Mai Rausch córki bohaterki tego szkicu – Magdalena snuje pytania, które na zawsze pozostaną bez odpowiedzi. Powracają jednak w snach, zadumie, zamyśleniu. Spacerze po bliskim, a jakże obcym Bambergu. Patrzeniu w widnokrąg, przesuwie chmur.

Czy ten sam wiatr chłodził im czoła
kiedy wyruszali stąd w nieznane
z tobołkami nadziei
wioząc w skrzyniach obłoki na pościel
we włosach pasemka mgły
znad frankońskich łąk

czy tak samo jak nam biły im serca
gdy skrzypiały wozy konie gubiły podkowy
a deszcze goniły ich jak bezpańskie psy

Stara się zrozumieć, znaleźć oparcie, szczątki ukorzenienia nawet duchowe w zdziczałym sadzie, ruinie domostw, studni co dawno wyschła. Niczego jednak tu nie ma. Nawet wiatr świszcze jakoś inaczej.

dzisiaj córkę i mnie oswaja miasto
które dokładnie trzy wieki temu
opuścili nasi przodkowie
kreśląc na czole nieba odwieczne słowa:
„Unser täglich Brot gib uns heute…”

             Maria Magdalena Pocgaj – Bamberka po mieczu z rodu Rauschów. Sięgnąłem do Wikipedii:
„Polacy pochodzenia niemieckiego, potomkowie osadników przybyłych z okolic Bambergu
(Frankonia), którzy w latach 1719-1753 zostali sprowadzeni przez władze Poznania, aby zasiedlić opuszczone wsie, zniszczone wojną północną i będącej jej skutkiem epidemią cholery. Z ideą tą wystąpił najprawdopodobniej biskup Krzysztof Antoni Szembek lub jego poprzednik – Michał Bartłomiej Tarło. Oni to, w czasie pobytu w południowej Frankonii, zauważyli, że pomimo wysoko postawionej kultury rolnej wielu tamtejszych chłopów żyje w ubóstwie. Był to wynik zakazu podziału gospodarstw pomiędzy dzieci. Jedynym warunkiem dla osadników było (zgodnie z nakazem króla, Augusta II Mocnego z 1710 dotyczącego wszystkich cudzoziemców osiedlających się w Polsce) wyznanie rzymskokatolickie. Nowi przybysze uzyskali od miasta bardzo korzystne warunki: gospodarkę czynszową (polskich chłopów obowiązywała w tym czasie pańszczyzna), drewno na budowę domów, ziarno na zasiew i kilkuletnie zwolnienie z czynszu. Te same warunki, kilkanaście lat później, rozszerzono na nielicznych polskich włościan. Szybkiej polonizacji sprzyjała wspólna z rdzennymi mieszkańcami wiara i małżeństwa mieszane. W końcu XIX wieku wśród katolickich mieszkańców wsi należących do miasta Poznania nie było ani jednej osoby deklarującej narodowość niemiecką”. W czasie drugiej wojny światowej nikt z potomków Bambrów nie skalał się podpisaniem volkslisty?! „A kiedy przyszło przekuć lemiesze na miecze, / macierzy, która kiedyś przyjęła ich jak synów, / bronili do ostatniej kropli bamberskiej krwi”.

             Według starożytnych Greków wypełniamy swój los (Ananke), jesteśmy jego wykonawcami i niewolnikami. Żyjemy losem pomazani, posłuszni jego głosowi i nakazom, które tylko los zdolny jest odczytać i pojąć. „(…) budzi się obca codzienność / wchodzimy w nią jak w tkankę / odświeżającą naszą tożsamość / / (…) zniżamy się do szeptu miasta / by w cieniu katedry złapać oddech / i skrócić dystans do przeszłości // potem znowu wyżej niż myśl /(…) / niż sklepik Kathe Wohlfahrt / zatłoczony dziadkami do orzechów / i kukułkami w zegarach // (…) / wiatr strąca z murów drobiny czasu // (…) / z okupacyjnego tornistra / mojej dziewięcioletniej mamy”. Los… Koło pokoleń…Trwałość pamięci tak pięknie zawarta w metaforze drugiej części liryka „Ławeczka”

mosiężna tabliczka z napisem
Gestiftet von Prälat Hans Wich
nie pozwala zapomnieć o jej fundatorze
przetrwa dłużej niż drewno
na którym od lat siadają mrozy deszcze
słońca palące promienie

a czasem człowiek

             Magdalena, jej córka Maja są przesiąknięte trzystuletnim mitem tamtego Bambergu, jego okolic. Tamtej garstki (450-500 osób) wyruszającej na zawołanie Posnanii. To dobrze. Mity – zasadą powracalności, zaspokajają potrzebę zadomowienia. Zadomowienie wyzwala poczucie tożsamości i bezpieczeństwa. Stąd celne, uniwersalne opisy zadomowionych:

 (…)
bawarscy ogrodnicy sprzedają płody ziemi
wraz z okruchami bławatnego nieba
 (…)
kupujemy chwilę wytchnienia
i kolorowe pomidory prosto z pola

wyryta w kamieniu chłopka
z koszem jarzyn i ryb
oferuje srebrną strużkę Trinkwasser
może właśnie w tym miejscu
mój praprapradziad chłodził skronie
nim rozłożył na bruku
przywiezione z sobą towary

             Jednak w kruchej istocie, jaką jest człowiek, istnieje jakiś odłupek trwały – powtarzalny – coś wiecznego. Człowiek jest ogniwem w łańcuchu żywota zapoczątkowanym przez Boga (Adam i Ewa) i rozwijać się będzie aż do ostatniego słowa (człowieka). Czy wtedy zniknie poezja? A nastąpi tylko exodus dusz z?… do?… Zamyśliłem się czytając kolejne wiersze cyklu… siedzę przy ogromnym, bukowym stole Stasiewiczówki z długopisem w ręku nad czystą kartką papieru jakby „w pustej piwiarni Schlenkerla / szklanicą wędzonego napitku” nęcony przez Pocgajową do trącenia się kuflami Aecht Rauchbier. A:

czas kołysze się na lekkim rauszu
w browarnej ciszy przy piecu kaflowym
w kompanii starodawnych drobiazgów
krucyfiks z Chrystusem niespodziewanie łączy
sacrum i profanum codzienności

pewnie któraś z matek
błogosławiła nim syna
wyprawiającego się za chlebem
na niepewny dziki wschód

              Poetka w swej wędrówce ruchomego czasu przemierzając stare trakty Bambergu tamtych dni zastanawia się zwyczajnie, tak po ludzku:

Może i oni zatrzymali się na tym moście
by z obrazkiem Bamberskiej Matki Boskiej
schować za pazuchą widok Alte Rathaus
osadzonego na wysepce w środku rzeki

Katolików zawsze strzeże przy pracy, w domu i w drodze miejscowa: (Bamberska, Piekarska, Zielenicka, Łopatyńska, Częstochowska) Matka Boska. Wymodlona. Święta. Nasza. Widok „jakiegoś” miejsca pozostaje w człowieku na zawsze. Uświadamiamy to sobie dopiero u schyłku życia. Poetka podąża dalej chłonąc wzrokiem: fasady domów. Przy krętej piaszczystej drodze „wynurza się z odmętów zieleni / zamkowa wieża niczym peryskop”. (…) „dawnego benedyktyńskiego klasztoru / bronią zasieki rusztowań”. W pamięci chowa „okoloną winnicami panoramę miasta”. Licząc, że w oczach młodych Bawarczyków odnajdzie twarz przodka i błysk spojrzenia własnych dzieci?!

Jerzy Stasiewicz

Reklama