Nasz czołowy polihistor Józef Ignacy Kraszewski, choć spędził na Litwie zaledwie trzy lata studiów, zapisał o Litwie liczne tomy powieści, poezji i opracowań historycznych. Niemniej, przez długie lata Litwini wykazywali umiarkowane zainteresowania tymi lituanicami. Jedynie poemat Anafielas ukazał się drukiem jeszcze w XIX stuleciu w 35 lat po pierwszym polskim wydaniu w przekładzie A. J. Vištelisa, opublikowanym jeszcze w dawnej pisowni, wzorowanej na polskich schematach.
Renesans litewskiej historiografii Kraszewskiego rozpoczął się na Litwie dopiero w końcu ubiegłego stulecia wydaniem litewskim Litwy za Witolda w 1994 roku i trwa nadal. W latach 2015-21 wydawnictwo Mintis opublikowało cztery tomy obszernego dzieła Wilno od początków jego do roku 1750. Obecnie, dzięki staraniom Królewskiego Związku Szlachty Litewskiej, ukazała się kolejna ważna dla Litwinów publikacja Historii Litwy, zawierająca wszechstronny opis dziejów, obyczajów, wierzeń itp. Przekładu dzieła dokonał jeden z najpłodniejszych tłumaczy polskiej literatury Kazys Uscila, który przełożył na litewski większość dotąd wydanych utworów Kraszewskiego.
Prezentacja książki odbyła się 7 maja w wileńskim ratuszu dzięki wsparciu Instytutu Polskiego w Wilnie, instytucji szczególnie zasłużonej dla krzewienia wiedzy o Polsce w sąsiednim kraju, która pod względem aktywności promocyjnej od lat bije na głowę placówki większych i bogatszych krajów. Obok tłumacza i redaktorki tomu Ievy Puluikienė edycję przedstawili publiczności dwaj litewscy uczeni, którzy od wielu lat zajmują się sylwetką i dorobkiem Kraszewskiego, historyk Egidijus Aleksandravičius i etnograf Libertas Klimka. Godną oprawę muzyczną uroczystości zapewniła kameralna orkiestra NIKO i pianista Emilis Šarinskas.
Wydanie Historii Litwy Kraszewskiego to nie pierwsza inicjatywa Królewskiego Związku Szlachty Litewskiej na rzecz popularyzacji wśród Litwinów postaci Polaków, szczególnie zasłużonych dla Litwy. Godzi się przypomnieć m. in. imponujący pochód konny i pieszy przez wileńską starówkę zorganizowany przed pięcioma laty dla uczczenia Roku Kościuszkowskiego, a także koncerty w Pałacu Wielkich Książąt Litewskich przypominające twórczość naszych wieszczów, Mickiewicza i Słowackiego. Przywódca litewskiej szlachty Perlis Vaisieta, syn wybitnego aktora Tomasa, sam również znakomity artysta, poświęca wiele uwagi krzewieniu wielonarodowego dziedzictwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a polszczyzna jest nadal wśród litewskiej arystokracji językiem dobrze znanym i praktykowanym, szczególnie w starszych pokoleniach.
Litwa odkrywa swe korzenie opisane w minionych wiekach przez polskojęzycznych piewców i badaczy, a bieżące wydanie dzieła Kraszewskiego jest jednym z licznych przykładów wzrostu zainteresowania ogromnym dziedzictwem litewskim zapisanym w języku sąsiadów, które dzisiejsi Litwini poznają dzięki coraz liczniejszym przekładom. Wydawcy sięgają nie tylko po uznaną klasykę, ale także po skarby polskiej literatury powstałej na Litwie i zapomnianej także w Polsce. W 2019 ukazał się nakładem Litewskiego Instytutu Historii i Etnologii dość obszerny zbiór poezji filarety Jana Czeczota w znakomitym przekładzie Reginy Koženiauskienė, zaś aktorka i autorka sztuki o Słowackim Nida Timinskaitė przełożyła zupełnie zapomniany poemat obyczajowy Ogród botaniczny Faustyna Łopatyńskiego, stanowiący ciekawe źródło wiedzy o wileńskiej elicie towarzyskiej końca XIX wieku, który wciąż czeka na swe litewskie wydanie.
Winszuję wydawcom i tłumaczowi nowej, ważnej edycji uzupełniającej cykl litewskich wydań dzieł Kraszewskiego o tematyce litewskiej, a książce wydanej w pięknej szacie graficznej życzę powodzenia i licznych czytelników.
Paweł Krupka
