Niedawno w cyklu biblioteki Poezji dzisiaj ukazały się jako tomy XXVI i XXVII dwie ciekawe publikacje. To analizy wybranych utworów dwóch polskich poetek zamieszkałych w Wielkiej Brytanii, Anny Marii Mickiewicz i Marty Brassart, pióra Adama Siemieńczyka, aktywnego społecznie polskiego literata, także zamieszkałego na Wyspach Brytyjskich. Autor książek pochodzi z okolic Białegostoku, jest przedsiębiorcą i od wielu lat należy do naszej brytyjskiej diaspory. Obecnie mieszka w Newcastle i jest działaczem kulturalnym polskiej społeczności w Anglii – autorem, krytykiem i animatorem życia literackiego. Jego nową inicjatywą promocyjną są medale im. Barbary Jurkowskiej, których pierwsza edycja została niedawno wręczona w Warszawie grupie osób zasłużonych dla krzewienia literatury polskiej w świecie.
Jednym z wartościowych i oryginalnych aspektów wszechstronnej działalności literackiej Siemieńczyka są „kreatywne analizy wierszy”, jak sam autor nazwał prace opublikowane we wskazanych książkach. Nie jest dla nikogo nowością, że popularnych i przystępnych dla czytelników prac publicystycznych, przybliżających „od kuchni” tworzoną obecnie literaturę, ukazuje się jak na lekarstwo. Większość książek to twórczość własna lub przekłady, a naukowe publikacje literaturoznawców nie znajdują przecież odbiorców poza wąskim kręgiem specjalistów. Dlatego należy zwrócić uwagę na pionierskie w znacznym stopniu publikacje Siemieńczyka, które prezentują świeże i oryginalne podejście do analizy strukturalnej utworu literackiego, dalekie od schematów i dogmatów stworzonych przez akademickich filologów.
Obydwie książki zawierają zbliżone, niemal identyczne pod względem przyjętej metody i praktyki, analizy strukturalne wybranych utworów. Adam Siemieńczyk poddaje teksty drobiazgowemu rozbiorowi według własnej metody, odbiegającej zasadniczo od akademickich kanonów literaturoznawczych. Koncentruje się głównie na semantyce, pomijając zupełnie cechy gatunkowe utworów wynikające z ich struktury formalnej. Wychodzi od analizy semantycznej pierwszego i ostatniego wersu oraz wyróżnia słowa kluczowe na podstawie własnych kryteriów, odmiennych od słów-kluczy przyjętych przez semiotykę według kryterium frekwencji. Następnie dokonuje analizy semantycznej zawartości całego utworu drogą konfrontacji tekstu z elementami narracji języka naturalnego. Kolejnym elementem analizy jest czytanie wiersza wspak, od ostatniego do pierwszego wersu.
Każdą analizę wieńczą dwa elementy: definicja poezji i poziom wolności. W obu przypadkach elementy te nie są zdefiniowane bezpośrednio, wskazówką do ich zrozumienia jest treść odnośnych akapitów. Ciekawostką wartą szczególnej uwagi w kontekście rozwoju liryki i jej percepcji społecznej w XXI wieku jest właśnie owa definicja poezji, która w przypadku Siemieńczyka nie odnosi się, bynajmniej, do cech gatunkowych utworu. Dla tego analityka definicja poezji to istota rzeczy, kluczowy element przekazu. Może on dotyczyć każdego dzieła sztuki, a w przypadku literatury, każdego gatunku. Analizie wg metody Siemieńczyka można swobodnie poddać powieść, esej lub scenariusz, niczego nie zmieniając w szczegółach przyjętej praktyki, a definicja poezji w przypadku każdego rodzaju dzieła zachowa swą istotę i ważność.
Adam Siemieńczyk postrzega zatem poezję nie jako dziedzinę sztuki, lecz jako esencję przekazu dzieła, niezależnie od tworzywa i środków, którymi się posługuje. Dlatego zupełnie nie zajmuje go aspekt formalny dzieła literackiego, ani jego przynależność gatunkowa. Nie rozróżnia poezji w znaczeniu liryki spośród innych rodzajów wypowiedzi literackiej. Poezja, według jego domyślnej, niesformalizowanej definicji, jest obecna w każdym dziele bez względu na jego cechy gatunkowe. Jest to podejście znamienne dla naszych czasów, w których znakomita większość autorów, wydawców i czytelników przestała odróżniać poezję od innych rodzajów literatury na podstawie tychże cech gatunkowych, a za kryterium przynależności dzieła do poezji przyjmuje rozmiar utworu oraz jego zapis graficzny.
Jak wspomniałem, dzięki świeżemu i nieakademickiemu podejściu metodycznemu, Siemieńczyk przybliża kuchnię literacką przeciętnemu czytelnikowi, nienawykłemu do uczonej, filologicznej analizy. Dodatkową atrakcją jego opracowań jest dialog z autorkami analizowanych utworów, przeplatany z własnymi spostrzeżeniami w sposób lekki i przystępny. Dzięki tym nowatorskim metodom czytelnik, któremu zwykle w lekturze umyka wiele ciekawych zjawisk towarzyszących tworzeniu dzieła literackiego, otrzymuje możliwość zatrzymania się nad tekstem i dostrzeżenia w procesie twórczym i jego końcowym wyniku elementów istotnych i wyróżniających utwór literacki jako dzieło sztuki.
Polecam miłośnikom literatury pięknej analizy kreatywne wierszy pióra naszego brytyjskiego rodaka, bowiem to lektura osobliwa i pociągająca świeżością spojrzenia na utwór pisany. Wydawcy, czyli oficynie IBiS, winszuję zaś pomysłowości i wyobraźni, bowiem tego rodzaju publikacji brakuje, a z pewnością przyczyniają się do ułatwienia czytelnikom obcowania z niszowymi i mniej popularnymi gatunkami literatury. Adam Siemieńczyk jest odważnym pionierem nowej publicystyki literackiej, życzę mu zatem jak najwięcej czytelników oraz nowych pomysłów promocyjnych.
Paweł Krupka
Adam Siemieńczyk, Poezja pod lupą, IBiS, Warszawa 2021, s. 70, ISSN: 0150-8938.
—
Adam Siemieńczyk, Nasze koty umierają po drodze, IBiS, Warszawa 2021, s. 98, ISSN: 1508-9398.
