Kończy się rok obchodów polskiego romantyzmu . Utwory klasyków tamtej epoki i współczesna twórczość romantyczna prezentowane są w całej Polsce, jak również w mediach polonijnych. Tego rodzaju tematykę znajdujemy w Dwutygodniku „PISARZE”, w publikowanej poezji, prozie, publicystyce. Przykładem tego są akcenty romantyczne w poezji red. Bohdana Wrocławskiego . Romantyzm – okres w historii kultury, literatury i innych sztuk zapoczątkowany w XVIII wieku, jako europejski nurt ideowy, charakteryzujący się w utworach literackich, w muzyce, malarstwie, w ludzkich postawach – przewagą idealizmu nad pragmatyzmem, eksponowaniem uczuciowości, afirmacją przyrody, odwołaniem do fantastyki, do motywów kultury ludowej i średniowiecznej. Intuicja i indywidualizm, poczucie geniuszu, wyjątkowa nobilitacja artystów, osób obdarzonych talentem. Romantyczne utwory o miłości, zwłaszcza tej nieszczęśliwej, o przeżyciach religijnych, zachwyt pięknem przyrody bądź baśniowe kreacje twórcze. Pesymizm i bunt współgrają z pełnymi nadziei przesłaniami tamtej epoki. W moim przekonaniu romantyzm w poezji i innych sztukach był i nadal jest istotnym aspektem patriotyzmu, zwłaszcza w wierszach poświęconych ojczyźnie.
Z historii literatury wynika, że epoka polskiego romantyzmu pojawiła się przed Powstaniem Listopadowym. W tamtych okresie, dramatycznym w dziejach naszej ojczyzny, romantyzm w utworach Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i następnie również Kamila Cypriana Norwida oraz wielu innych twórców ( także późniejszych) był sposobem wyrażania uczuć, poglądów, zarazem sposobem walki, protestem przeciwko zastanej rzeczywistości. Artyści romantycy, zwykle zaliczani do irracjonalnych fantastów i pesymistów, w gruncie rzeczy słowami poezji i prozy, muzyką, obrazem – wyrażając miłość do ojczyzny, tęsknotę za wolną Polską, zachęcali rodaków do odważnych czynów, do działań narodowowyzwoleńczych, do walki o lepszą przyszłość. ”Dziady” i „Oda młodości” Mickiewicza, „Kordian” i ”Oda do wolności” Słowackiego, „Nie –boska komedia” Krasińskiego, „Bema pamięci żałobny rapsod” Norwida, „Etiuda rewolucyjna” Chopina, opery Moniuszki, malarskie dzieła Michałowskiego, Matejki, Grottgera , cykl powieści historycznych Kraszewskiego, to tylko niektóre przykłady .
Sejm RP, rok 2022 ustanowił Rokiem Polskiego Romantyzmu z okazji dwusetnej rocznicy wydania tomu „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza, wydarzenia, od którego datuje się epoka polskiego romantyzmu. Zatem rok 2022, to czas popularyzacji twórczości wybitnych romantyków, zasłużonych swoimi dziełami dla polskiej kultury i udziałem w zachowaniu polskiej tożsamości w trudnych czasach naszego narodu. Dawno temu, jeszcze w moich latach licealnych, zainspirowana twórczością polskich romantyków napisałam wiersz „Ojczyzna”. Nad tą Ziemią pochyleni. /Tą Macierzą posplatani, /odbierali ją swym katom rodacy. /Wieki całe zniewoleni,/ cierpieniami życie mierząc,/ wciąż podnoszą ją ku światu/ Polacy.
Romantyzm wciąż obecny w literaturze i sztuce. Mam na myśli utwory patriotyczne, poezję o miłości , przyrodzie i inną twórczość z cechami romantyzmu , która wciąż powstaje. Jego akcenty pojawiały się w formalnie mu przeciwstawnej epoce pozytywizmu np. u Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza, Adama Asnyka, Marii Konopnickiej – autorki „Roty” . Ideały romantyzmu także w okresie Młodej Polski m.in. w twórczości Stefana Żeromskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Stanisława Przybyszewskiego, nastrojowość u Leopolda Staffa i Kazimierza Przerwy-Tetmajera. W dwudziestoleciu międzywojennym i także w późniejszych okresach literackich pojawiają się motywy romantyzmu np. u Jana Lechonia, Juliana Tuwima , Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Mirona Białoszewskiego, Czesława Miłosza, Stanisława Barańczaka, Ryszarda Krynickiego, Adama Zagajewskiego , Jarosława Marka Rymkiewicza, Stanisława Grochowiaka. Ironiczny romantyzm w poezji Zbigniewa Herberta, w sztukach Tadeusza Różewicza i Sławomira Mrożka. Trudno nie zauważyć powiewu romantyzmu w twórczości Bolesława Leśmiana czy Józefa Czechowicza. W kanonie poezji romantycznej o miłości mieszczą się wiersze Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Haliny Poświatowskiej i wielu innych twórców. Motywy romantyczne występują w utworach Urszuli Kozioł ( szczególnie bliska nam jest „Inwokacja” – „Biłgoraju, pajdo kraju. . .”) jak również u innych autorów związanych z moim miastem, na przykład we współczesnej twórczości Biłgorajskiej Plejady Literackiej.
Romantyzm, różne jego odmiany z motywem nostalgii cechuje twórczość Polaków powstała na emigracji. Począwszy od klasyków romantyzmu, czyli od Mickiewicza, Słowackiego , Krasińskiego, Norwida i innych autorów emigracyjnych w kolejnych epokach aż po czasy współczesne. Przykładem są niektóre utwory Aleksandra Wata, Kazimierza Wierzyńskiego, Witolda Gombrowicza, Adama Czerniawskiego, Józefa Łobodowskiego , Wacława Iwaniuka , Stanisława Barańczaka, Bogdana Czaykowskiego . Nie sposób wymienić wszystkich. Na pewno na uwagę zasługuje poezja i proza Leokadii Komaiszko, Polki rodem z Litwy, która od wielu lat mieszka w Belgii i tam utworzyła polonijne „Listy z daleka”. Rok Polskiego Romantyzmu zajmuje znaczące miejsce w kolejnych numerach tego pisma, w poezji i publicystyce.
„Narodowi, który utracił swój byt państwowy, romantyzm ofiarował rozległy, niepodległy i niezależny krąg ducha, lecz nie poprzestał na tym. Zbudował bowiem również wizję przyszłości: człowieka, Polski, ludzkości i wskazał drogi, które do niej prowadzą” – cytat z „Gorączki romantycznej” prof. Marii Janion, znawczyni polskiego i europejskiego patriotyzmu. Prof. Janion podkreśla ważny wpływ romantyzmu na kształt naszej tożsamości narodowej, na system wartości i zachowań.
Prof. Magdalena Rabizo-Birek, w naukowej rozprawie „Romantyczni i nowocześni” pisze o motywach romantyzmu na podstawie analizy twórczości Marcina Świetlickiego, Wojciecha Wencla, Jacka Podsiadły, Tomasza Różyckiego, Jarosława Marka Rymkiewicza, Ewy Lipskiej, Adama Czerniawskiego, Bogdana Czaykowskiego . Badaczka zwraca uwagę na obecność wątków i motywów o genealogii romantycznej we współczesnej literaturze polskiej szeroko pojętej jako :poezja, proza, esej, publicystyka. W ten kontekst m.in. wpisują się nastroje artystyczne nawiązujące do epoki romantyzmu w prozie „Opowieści galicyjskie” Andrzeja Stasiuka z 1995r. jak również „Prawiek i inne czasy ” powieść Olgi Tokarczuk wydana w 1996r. Za przykład recepcji dziejów polskiego romantyzmu uważana jest powieść fantastyczna Krzysztofa Piskorskiego „Czterdzieści i cztery” , rok wydania 2016. Współczesny Romantyzm, jego cechy znajdujemy także w twórczości wielu innych współczesnych literatów.
„Zauważamy różne i zmieniające się przy tym formy obecności romantyzmu we współczesności. Można wręcz mówić o różnych romantyzmach”- uważa prof. Arkadiusz Bagłajewski, autor książki „Obecność romantyzmu” poświęconej literaturze polskiej po 1989 r.
W obecnych realiach romantyzm dostrzegany w ludzkich postawach moim zdaniem raczej jako neoromantyzm, bliższy racjonalizmowi. Kontynuacja romantycznego dziedzictwa występuje nie tylko w poezji, literaturze, w postaci romantycznych reminiscencji w muzyce i innych sztukach, ale również przywiązanie do ojczyzny poprzez pozytywistyczne działania Polaków na jej rzecz – co w sumie składa się na współczesny patriotyzm. Duma z tego co polskie, zarazem poszanowanie godnych tego innych narodów – pełen romantyzmu święty Jan Paweł II w taki sposób wypowiadał się o patriotyzmie, jednocześnie krytykując nacjonalizm i szowinizm. Romantyzm naszych czasów przejawia się w poszanowaniu tradycji , w kolorytach tzw. Małych Ojczyzn, w obchodach świąt religijnych, narodowych i lokalnych, troską o przyrodę, ekologię itd. Wg filozofki prof. Agaty Bielik- Robson „Romantyzm jest zarazem wcieleniem życia i ogłady, spontaniczności i refleksji, żywiołowości i ładu. W tej kategorii mieści się romantyzm codzienności, Polacy są romantykami ( na pewno bardzo wielu) nawet jeśli nie każdy to sobie uświadamia.
Rok Polskiego Romantyzmu, to czas refleksji nad tym na licznych spotkaniach, mityngach, wieczornicach organizowanych w bibliotekach ,szkołach, w ośrodkach kultury itd. Tak się dzieje także w moim mieście, m.in. kilkakrotnie inicjatorami i uczestnikami takich wydarzeń byli twórcy z Biłgorajskiej Plejady Literackiej, działającej przy Biłgorajskim Centrum Kultury. Jedno z naszych otwartych spotkań niedawno odbywało się w sali BCK , w ramach programu miejskich obchodów Święta Niepodległości. Na początek wykład o romantyzmie wygłosiła prowadząca spotkanie Dorota Balicka. Część tego wieczoru poświęcono poezji klasyków epoki romantyzmu, przybliżono również ciekawostki i mniej znane fakty z ich życia. Następnie autorzy z Plejady i inni biłgorajscy literaci czytali swoje romantyczne utwory : Ewa Bordzań, Iwona Startek, Halina Ewa Olszewska, Sławomir Niemiec, Jan Szulc, Maria Gęborys, Barbara Malczenko i Feliks Kuna. Treść opowiadania o romantycznej miłości pt. „Biłgorajanka”, autorstwa Antoniego Wieniarskiego przybliżył Andrzej Czacharowski. Muzyka i taniec dopełniły artyzmu tej wieczornicy. Sławomir Niemiec, romantyczną muzykę ludową grał na instrumencie Biłgorajska Suka. Pięknym tańcem baletowym do muzyki Chopina zachwyciła młoda Ukrainka Maria Hiliazova, która obecnie jest uczennicą jednej z biłgorajskich szkół. Ze łzami mówiła o dramacie wojny w Ukrainie, przyznając jak ważne jest dla niej pojęcie romantyzmu.
Halina Ewa Olszewska
