Paweł Krupka – Manuscriptum discipuli – ważny epizod dziejów współczesnej Litwy w nowej powieści Tadasa Žvininskisa

0
284

Nakładem oficyny wileńskiego stowarzyszenia kulturalnego Slinktys ukazała się właśnie niezwykle ciekawa powieść. Jej autorem jest wileński pisarz Tadas Žvirinskis, z zawodu farmaceuta, literat wszechstronny, wykwintny sonecista i świetny tłumacz polskiej poezji. Książka, zatytułowana Manuscriptum discipuli, to fikcyjny dziennik wileńskiego studenta farmacji Uniwersytetu Kowieńskiego z lat 1990-1991, czasu kiedy Litwa wybijała się na niepodległość spod jarzma upadającego imperium sowieckiego. Jest oczywiste, że narrator to alter ego autora, który starał się opisać w konwencji fikcji literackiej swe własne doświadczenia ze studiów, odbytych w tym burzliwym dla kraju okresie.

Žvirinskis wybrał formę dziennika, która w gładki i naturalny sposób pozwala odtworzyć atmosferę życia studenckiego w okresie, gdy odradzała się niepodległa Litwa. Wśród trzech sentencji, stanowiących motto książki, znalazło się tradycyjne chińskie przysłowie Obyś żył w ciekawych czasach. Dla litewskich pięćdziesięciolatków wejście w dorosłe życie zbiegło się z odzyskaniem przez kraj niepodległości, nie wolnym od ofiar i dramatycznych wydarzeń. Temu procesowi towarzyszył ferment ideowy i przemiany obyczajowe, ogólnospołeczna refleksja nad losem własnego kraju i narodu oraz otwarcie na świat zewnętrzny. To wszystko powieściopisarz spróbował przedstawić z punktu widzenia przeciętnego młodego inteligenta – świadka i uczestnika tych procesów i przemian. Dziennik, złożony z kilkudziesięciu jedno- lub kilkustronicowych zapisów oznaczonych datami, okazał się wdzięczną i prostą ramą dla obrazów z życia młodego Litwina na początku ostatniej dekady ubiegłego wieku.

Tematem zapisów dziennika są epizody z życia studenta, mieszkającego na stancji poza rodzinnym miastem. Wrażenia z wykładów i egzaminów, spotkania z narzeczoną i z kolegami, zmieszane z wrażeniami z lektur i rozmów oraz z bieżących wydarzeń obserwowanych bezpośrednio lub przez środki przekazu. Z zapisków bohatera-narratora poznajemy świat litewskiej młodzieży epoki. Dowiadujemy się, jak spędzała wolny czas, jakie książki czytała, jakiej muzyki słuchała i jak reagowała na burzliwe zmiany społeczno-polityczne, które dokonywały się wokół nich. Poznajemy studencki żargon, naszpikowany rusycyzmami, a także cytatami z innych języków, m. in z polszczyzny. Poznajemy także wrażliwość ideową, społeczną i estetyczną Litwinów, wychowanych w końcowym okresie radzieckiej okupacji.

Średnie pokolenie polskiej inteligencji znajdzie z pewnością w Manuscriptum discipuli wiele podobieństw do własnych doświadczeń z czasów studenckich. Wprawdzie losy Polski i Litwy ułożyły się w drugiej połowie XX wieku nieco inaczej, elementów wspólnych lub zbliżonych było jednak w ich dziejach tak wiele, że świadomość i wrażliwość tego pokolenia była po obu stronach granicy bardzo podobna. Na kartach dziennika studenckiego odkrywamy, że nasi litewscy sąsiedzi czytali w 1990 roku te same książki, słuchali tej samej muzyki co my, przeżywali też bardzo podobne niepokoje społeczne i dylematy moralne. Dla polskiego pięćdziesięciolatka Manuscriptum discipuli wygląda więc swojsko i naturalnie i z pewnością przywodzi na myśl jego konfrontację z własnymi wspomnieniami czasu wczesnej dorosłości.

Myślę, że jednym z głównych walorów książki Žvirinskisa jest jej naturalizm i dystans wobec własnych doświadczeń. Bardzo trafną ocenę tego aspektu powieści wyraził w tekście prezentujących książkę jeden z jej redaktorów, Justinas Kubilius: (…) autor nie poddaje się pokusie popadania w publicystykę lub retorykę, jego wyrazem jest studencka codzienność, troski i – jakżeby nie – młodzieńcze przygody, głupoty, przyjaźnie i zdrady, miłość i „miłości”. Kluczowe wydarzenia polityczne opisanego okresu, m. in. ogłoszenie przez Radę Najwyższą przemianowaną na Sejm niepodległości 11 marca 1990 roku i mordy dokonane przez armię radziecką na litewskich manifestantach 13 stycznia 1991 roku zostały przedstawione w tle zwykłego studenckiego życia, a reakcje uczuciowe na te wypadki wydają się naturalne i realistyczne, pozbawione patosu i stylizacji.

Mając powyższe na względzie, pozwalam sobie wyrazić opinię, że Manuscriptum discipuli to książka z różnych względów atrakcyjna dla polskich czytelników, która powinna znaleźć polskiego wydawcę. Za pośrednictwem Pisarzy.pl rozpuszczam więc wici wśród tych, którzy interesują się w Polsce promocją literatury litewskiej. Fabularny dziennik studenta litewskiej uczelni, przedstawiający życie codzienne na tle ważnych przemian i wydarzeń, z pewnością spotka się w Polsce z niemałym zainteresowaniem. Przede wszystkim w pokoleniu autora, ale nie tylko. Popularność najnowszej historii, udokumentowana zainteresowaniem dla literatury faktu, dotyczącej Polski i jej sąsiadów oraz fabularyzowanych dokumentów dobitnie na to wskazuje.

Paweł Krupka

Tadas Žvirinskis, Manuscriptum discipuli, Slinktys, Wilno 2021, s. 196, ISBN 978-609-8286-05-2

Reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Proszę wprowadź nazwisko