Stanisław Grabowski
Kalendarium Niepodległości (16)
15 sierpnia 1918
W Płocku poświęcono Świątynię Miłosierdzia i Miłości – katedrę mariawicką, z inicjatywy Marii Franciszki Kozłowskiej wybudowaną w latach 1911–1914. Katedra mariawicka początkowo nosiła nazwę Nieustającej Adoracji Ubłagania. Od 15 sierpnia 1918 nazywa się Świątynią Miłosierdzia i Miłości – w myśl słów, które tego dnia podczas porannej mszy miała usłyszeć w duszy bł. Maria Franciszka. Mariawici nazywają ją potocznie Świątynią lub Katedrą, bowiem jest to jedyna mariawicka katedra w całej Polsce i najważniejsza świątynia Kościoła Starokatolickiego Mariawitów.
___________________________
W Brzeźnie, pow. Sieradz, urodziła się Alicja Sobieraj, znana również jako Alicja Sobieraj-Staszewska, aktorka teatralna i filmowa (np. Doktor Ewa, Ziemia Obiecana, Gorączka, Jan Serce, Rodzina Połanieckich). Karierę artystyczną rozpoczęła w Centralnym Domu Żołnierza w Lublinie w 1944. Występowała m.in. w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze, Teatrze Ziemi Łódzkiej i Teatrze Powszechnym w Łodzi. Związana była też z dubbingiem. Od 1979 na emeryturze. Zmarła w 1987.
16 sierpnia 1918
Skoncentrowano oddziały polskie na Syberii w Bugurusłaniu. Organizacja wojska opierała się na wzorach II Brygady Legionów, gdyż wśród żołnierzy znalazło się 23 oficerów i 70 szeregowych tej brygady. Zgodnie z umową broń i umundurowanie dostarczyli Czesi.
17 sierpnia 1918
Doktor Zieliński tłumaczy mi, że istotna influenza nie jest nowym na różne gamy przeziębieniem, ale groźną infekcyjną chorobą nawiedzającą Europę co lat trzydzieści – często śmiertelną, a zawsze atakującą u ludzi organ najsłabszy. Influenza nawiedza nas w tym roku. Wybuchła wiosną w Hiszpanii, stąd hiszpańską chorobą ją mianują, ciągnie od zachodu na wschód i w niektórych miastach tyle naraz ofiar czyni, że życie staje, nie chodzą ni poczty, ni tramwaje, nieczynne są teatry. Doktor Zieliński mówi, że nie tylko zło moralne rozpętało się na świecie, lecz drogą sprzyjających warunków wszelkie mikroby wzmogły się na siłach, zaś odporność ludzka maleje. Mrą ludzie jak bezbronne muchy. Aż straszno. (Maria Lubomirska)
18 sierpnia 1918
[…] Ostry szpon pokazała też zaborcom Dzielnica Wielkopolska. To ci sokoli, którzy nie zostali wcieleni przymusowo do wojska i ci którzy z niego powrócili, zorganizowali kolejny zlot w Poznaniu, którego patriotyczna wymowa była zapowiedzią Powstania Wielkopolskiego. Jego lont zapłonął w dniu przyjazdu do Poznania największego w dziejach dyplomacji ambasadora sprawy polskiej – Ignacego J. Paderewskiego. […] II wojna światowa włączyła Sokołów w tragiczne dzieje polskich patriotów. Część z nich z gen. Arciszewskim, w długim szlaku bojowym dotarła do Anglii i tam pozostała tworząc nowe gniazda sokole. Władze PRL zlikwidowały niepożądaną politycznie organizacją SOKÓŁ. Odrodził się on dopiero w 1989 roku, ale to już inna historia… Tworząc ją zachowajmy w serdecznej pamięci: Tych, co w Powstania Śląskie z pieśnią sokolą szli / I tych, co w Wielkopolsce nie żałowali krwi / Druhów z francuskiej ziemi, amerykańskich gniazd / Chłopców z Błękitnej Armii, Sokołów z polskich miast / Dzielnych Obrońców Lwowa, strzegących wschodnich wrót / I tych, przez których męstwo stał się nad Wisłą cud! (Alicja i Zbigniew Okorscy)
20 sierpnia 1918
Sytuacja przedstawia się bardzo niewyraźnie. Kot wróciwszy w sobotę z Warszawy i Piotrkowa przywiózł takie wiadomości: Polacy postawili Niemcom szereg żądań: 1) nietknięte granice na zachodzie; 2) za południową Suwalszczyznę – Grodzieńskie: 3) linia Bugu; 4) Wisła i kolej do Gdańska; 5) wojsko do dwudziestu tysięcy, a potem rocznik (siedemdziesiąt tysięcy); 6) król (Karol Stefan); 7) podobno administracja. Te warunki przyjęli Niemcy jeszcze przed wyjazdem Radziwiłła do kwatery, wyjąwszy podobno co do króla. Twierdzą w Warszawie, że Radziwiłł dobił targu z Niemcami, którzy oświadczyli to Austriakom. Ci atoli obronili równorzędność austro-polskiego rozwiązania z kandydaturą Karola Stefana. Autorem tego zdaje się być w wielkiej części Ronikier, którego ulubionym kandydatem jest Karol Stefan i który prowadzi w Berlinie rokowania [z] von dem Busschem. (Jan Dąbrowski)
__________________________
W dalszym ciągu deszcze. Klęska zbożowa i kartoflana. Wszystko to może ułatwić zaburzenia społeczne, które niewątpliwie nastąpią. Nienawiść ludzi ku sobie olbrzymia. Niemcy uniemożliwiają akcję dobroczynną na szeroką skalę. Przemysł wciąż niedostępny, wszystkie płody i towary zarekwirowane. (Stanisław Karpiński)
_________________________
W Zborówku urodziła się Wanda Kamińska, taterniczka, pionierka wspinania kobiecego, członkini honorowa Klubu Wysokogórskiego w Warszawie i Polskiego Związku Alpinizmu. Od 1932 mieszkała w Zakopanem, gdzie do grupy taterników wprowadził ją Wawrzyniec Żuławski. W styczniu 1936 roku przyjęto ją do Koła Zakopiańskiego Klubu Wysokogórskiego, a członkostwo zwyczajne uzyskała 7 listopada 1945. W sumie miała w dorobku ponad 20 nowych dróg i wariantów w Tatrach, wspinała się do około 1980..W ostatnich latach życia mieszkała w Warszawie. Zmarła w maju 2013.
21 sierpnia 1918
Zdziś mówi: przede wszystkim trzeba powstać i brać od Niemca, choćby przegrywającego ten Wschód, który jedynie w porozumieniu z nim otrzymać można drogą uznania zachodnich granic państwa. To nic nie przeszkodzi dać Koalicji nam Księstwo Poznańskie, jeżeli będzie miała możność i będzie w tym widziała swój interes polegający na osłabieniu Niemiec. Moim zdaniem Zdziś niedostatecznie zdaje sobie sprawę że JEŻELI zachodzi konieczność zrzeczenia się naszej narodowej kolebki, to jest to konieczność STRASZNA, pierwszy rząd polski jakby sankcjonował bezprawie, pierwszy rząd polski porzuca smutnemu ich losowi najzacniejszych naszych synów i tak niemal ich zdradza. TO NIEMOŻLIWE! Wszak są na niebie znaki, że kruszy się pruska potęga. Zdzisia o tym upewniam z głębi instynktu i przekonania. (Maria Lubomirska)
_______________________
Urodził się w Tworkowicach Stanisław Karolkiewicz, ps. „Szczęsny”, „Rylski”, „Christowski” – żołnierz Uderzeniowych Batalionów Kadrowych [obszernie o UBK np. w Życie i śmierć dla Polski K. Krajewskiego – St.G.] i Armii Krajowej, działacz WiN-u. Brał udział w kampanii wrześniowej. Od jesieni 1939 działał na Podlasiu w antysowieckiej partyzantce, w Brygadzie Śmierci Strzelców Kresowych. Ujęty przez NKWD zwolnienie uzyskał w czerwcu 1941 po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej. Uczestniczył w wielu akcjach zbrojnych przeciwko Niemcom. W 1946 wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie skazano go na karę 13 lat więzienia. Zwolniony w 1955 został dyrektorem finansowym Centrali Przemysłowo-Handlowej „Veritas”-„INCO” (później ZGG „INCO”). W latach 1995–2005 prezes Zarządu Okręgu ŚZŻAK Nowogródek z siedzibą w Warszawie. W 1996 p.o. prezesa Zarządu Głównego ŚZŻAK, później wybrano go prezesem. Od 2001 przewodniczący Federacji Stowarzyszeń Weteranów Walk o Niepodległość RP. 3 maja 2006 prezydent RP Lech Kaczyński nadał mu stopień generała brygady. Zmarł w 2009 w Warszawie.
23 sierpnia 1918
W Warszawie urodziła się Maria Turlejska, z d. Zieleńczyk (ojciec Turlejskiej był bratem matki Krzysztofa Kamila Baczyńskiego), polska socjolog, historyk, działaczka komunistyczna i publicystka. Jako historyk specjalizowała się w dziejach najnowszych Europy. Przeciwnicy Marii Turlejskiej wypominają jej działalność w czasach stalinowskich, współpracę z tzw. „informacją” – tajnymi służbami w tamtym okresie. Nie brak też osób podkreślających jej udział – po 1980 – w odkłamywaniu historii Polski i w demaskowaniu systemu, w którym należała do jego elity. Zmiana perspektywy politycznej, która dokonała się u niej około sześćdziesiątego roku życia, była wynikiem głębokiego przekonania, że należy dokonać wszystkiego, żeby następne pokolenia nie wzięły przykładu z jej postawy i nie poszły w jej ślady. Opublikowała m.in.: Zapis pierwszej dekady, Spór o Polskę, Te pokolenia żałobami czarne… skazani na śmierć i ich sędziowie. Zmarła w 2004.
______________________
W Sanoku urodził się Zdzisław Aleksander Peszkowski, zmarł w 2007; polski prezbiter katolicki, doktor filozofii, kapelan Jana Pawła II, podchorąży kawalerii WP II RP, rotmistrz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, kapelan „Rodzin Katyńskich” i Pomordowanych na Wschodzie. Należał do tych nielicznych wojskowych, którzy nie zginęli w Katyniu, Miednoje czy Charkowie. Opuścił Rosję po traktacie Sikorski-Majski. W 1954 przyjął święcenia kapłańskie. 26 stycznia 2006 Sejm RP przez aklamację przyjął uchwałę popierającą kandydaturę ks. Peszkowskiego do pokojowej Nagrody Nobla: Ksiądz Prałat Peszkowski przez lata prowadził w Polsce i na forum międzynarodowym niezwykle owocną akcję na rzecz zachowania pamięci i uświadomienia opinii międzynarodowej faktu zbrodni katyńskiej, jako bezprecedensowego mordu popełnionego przez Związek Radziecki na internowanych polskich oficerach. (…) Jednocześnie Ksiądz Prałat – były więzień sowiecki i niedoszła ofiara Katynia od lat działa w duchu przebaczenia i pojednania polsko-rosyjskiego. – głosiła sejmowa uchwała. Spośród filmów dokumentalnych o ks. Paszkowskim zdecydowanie się wyróżnia film Józefa Gębskiego pt. Pan ksiądz. „Opowiada historię człowieka, który jako jeden z nielicznych uniknął egzekucji, a później stał się ogromnym orędownikiem przywrócenia prawdy o zbrodni katyńskiej. W dokumencie znalazła się wzruszająca scena, kiedy po zakończeniu ekshumacji nadzorujący ją prokurator rosyjski zapragnął symbolicznie odkupić winy swojego narodu przez przyjęcie komunii św. od ks. Paszkowskiego”. (Adam Ważyński)
24 sierpnia 1918
W Bagatelce k. Wrześni urodził się Maciej Wiewiórowski, najmłodszy syn nadleśniczego Władysława Wiewiórowskiego, uczestnika powstania wielkopolskiego (zginął w 1919 w walce z Niemcami). Studia rozpoczął w 1936, które przerwała wojna. 19 września 1939 pod Iłżą dostał się do niewoli niemieckiej, z której uciekł następnego dnia. Wstąpił do Armii Krajowej. 21 lutego 1941 aresztowano go pod zarzutem sabotażu. Po zwolnieniu z więzienia w 1943 ukończył tajną szkołę podchorążych i pełnił obowiązki oficera łączności AK. Od marca 1944 ścigany przez władze okupacyjne, przebywał w oddziale partyzanckim „Wilk”. Brał udział w licznych akcjach zbrojnych. Po wojnie ukończył studia i rozpoczął karierę naukową. Polski chemik, założyciel i wieloletni dyrektor Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu. Profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, prorektor tej uczelni ds. nauki (1968–1972), członek rzeczywisty PAN. Pionier rozwoju nowoczesnej chemii organicznej i bioorganicznej, opartej na technikach spektroskopowych i chromatograficznych. W 2001 odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Odrodzenia Polski. Zmarł w 2005.
__________________________
Po bitwie pod Kaniowem nawiązano kontakt z gen. Michaiłem Aleksiejewem, dowódcą rosyjskiej Armii Ochotniczej walczącej przeciw bolszewikom na północnym Kaukazie. Rosyjski dowódca wyraził zgodę na utworzenie u boku Armii Ochotniczej Oddziału Polskiego pod dowództwem płk. Franciszka Zielińskiego, dowodzącego wcześniej 4 Dywizją Strzelców w szeregach II Korpusu. Początkowo oddział składał się z batalionu strzelców pod dowództwem mjr. Stefana Wyspiańskiego, dywizjonu ułanów dowodzonego przez mjr. Konstantego Plisowskiego i plutonu artylerii polowej.
25 sierpnia 1918
Niemcy w dalszym ciągu cofają się we Francji. Pomimo to obchodzą się z nami jak z dzikusami: chcą nas uszczęśliwić jakimś królem! (Stanisław Karpiński)
__________________________
„Berliner Tageblatt” opublikował tajną notę Jana Kantego Steczkowskiego [od 4 kwietnia 1918 premier rządu powołanego przez Radę Regencyjną – St.G.], którą ten wystosował 29 kwietnia 1918 do Państw Centralnych o konieczności budowy państwa w granicach Królestwa Polskiego. W nocie godził się na granicę z Ukraińską Republiką Ludową „odpowiadającą strategicznym koniecznościom”, na utratę czterech północnych powiatów guberni suwalskiej w zamian za rekompensatę na wschód od linii rzek Narew–Biebrza, deklarował zawarcie przymierza wojskowego i traktatu handlowego z Państwami Centralnymi, zapewniającego wolną żeglugę na Wiśle i dostęp w ten sposób Polski do morza. Ujawnienie treści noty wywołało oburzenie w społeczeństwie polskim. 5 września 1918 Steczkowski podał się do dymisji. Do powołania 23 października 1918 rządu Józefa Świeżyńskiego kierował resortem skarbu.
_________________________
W Berlinie urodziła się Zofia Rapp Kochańska, z domu Konieczka, primo voto Rapp, secundo voto Kochańska, tertio voto Ścibor-Rylska, pseudonim „Marie Springer”, wywiadowczyni Komendy Głównej Armii Krajowej. Dzięki zdobytym przez nią planom, samoloty RAF mogły dokonać precyzyjnego nalotu na fabrykę akumulatorów dla łodzi podwodnych w Hamburgu. Udało się jej ustalić miejsce pobytu pancernika „Tirpitz”, bliźniaka okrętu „Bismarck”, ukrywającego się w jednym z norweskich fiordów. „Tirpitz” został zatopiony przez Brytyjczyków. Aresztowało ją gestapo wraz z mężem 1 listopada 1943 we Lwowie, będącą w ósmym miesiącu ciąży. Uciekła ze szpitala dzięki pomocy personelu medycznego i innych osób. 4 stycznia 1944 w Warszawie urodziła syna Macieja. Jej mąż Jan Kochański, oficer KG AK, cichociemny, więziony był na Pawiaku,16 lutego 1944 roku wykonano na nim egzekucję. W powstaniu warszawskim działała w służbie sanitarnej. Po wojnie poznała weterana powstania kpt. Zbigniewa Ścibora-Rylskiego. Nie mieli wspólnych dzieci, razem wychowywali syna Zofii. W 1991 poświęcono jej film Marie Springer – to ja! Zmarła w 1999 w Warszawie. Pochowana została na Starych Powązkach w rodzinnym grobie gen. Zbigniewa Ścibora-Rylskiego. Obecnie grobowiec wymaga pilnego remontu na który nie stać generała, dlatego z inicjatywą jego odrestaurowania wyszła Fundacja Pamięci o Bohaterach Powstania Warszawskiego, istniejąca od 2017. Renowację wyceniono na przeszło 70 tys. złotych. Rafał Szczepański, prezes Fundacji tłumaczy, że to sprawa priorytetowa. „Nie możemy zapomnieć o bohaterce, zwłaszcza w stulecie odzyskania niepodległości”. Więcej informacji na stronie: Polakpomaga.pl.
26 sierpnia 1918
Sytuacja wyjaśniła się znacznie podczas pobytu Radziwiłła (od przedwczoraj). Już w piątek 23 sierpnia, przed jego przyjazdem, przyszły z Warszawy listy z doniesieniami, że Radziwiłł zobowiązań wobec Niemców nie zaciągnął. Radziwiłł […] nie sądził, że jazda do Kwatery tyczyć będzie zasadniczo rozstrzygnięcia sprawy polskiej, sądził, że chodzi o integralność Królestwa. Tymczasem wytoczono rzeczy zasadnicze. Stwierdził, że ani wobec cesarza niemieckiego, ani wobec nikogo innego żadnych w ogóle kandydatur nie wymieniał i żadnych zobowiązań w żadnym kierunku nie zaciągał. Wilhelm [Wilhelm II Hohenzollern, cesarz niemiecki i król pruski – St. G.], wziąwszy na bok Ronikiera (który to potem opowiadał Radziwiłłowi), pytał go jacy kandydaci byli wymienieni w Polsce na tron. Ronikier wymienił (także i cesarza Karola), wtedy cesarz Wilhelm odpowiedział, że najlepszy byłby Karol Stefan. Na tym koniec. (Jan Dąbrowski)
________________________
Zakończenie działań bojowych 1 Pułku Strzelców Polskich we Francji. Pułk przemieszcza się do Saint Tanche, gdzie wraz z pułkami 2, 3 i 9 przekształcony zostaje w dywizję, którą przydzielono do francuskiej VIII Armii walczącej w Szampanii.
27 sierpnia 1918
W Świątnikach Górnych urodził się Marian Dziewoński, architekt, zm. w 1979.
W 1949 ukończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, był kierownikiem zespołu i generalnym projektantem planu zespołu miast i osiedli GOP. Od 1962 wykładał projektowanie regionalne na Studium Podyplomowym Politechniki Krakowskiej, a trzy lata później na Oddziale Architektury Politechniki Śląskiej. Prowadził prace badawcze dotyczące tzw. problemów węzłowych dotyczących zagospodarowania nieużytków poprzemysłowych i przeobrażeń przestrzennych w obszarach przemysłowych i zdegradowanych.
28 sierpnia 1918
Wielki Sejm Wychodźstwa Polskiego w Detroit, w obecności m.in. Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego, przyjmuje projekt powołania 100-tysięcznej armii złożonej z polskich emigrantów.
29 sierpnia 1918
Rada Komisarzy Ludowych, wypowiadając wcześniejsze traktaty podpisane przez rząd carski, anuluje także traktaty rozbiorowe Polski. Ziemie polskie znajdowały się w tym czasie w całości pod okupacją niemiecko-austriacką.
_________________________
W ostatnich gazetach niemieckich, które czytałem, znajdowały się niepojące artykuły w sprawie polskiej. Według tychże Polacy niby się zgadzają na „Anlehnung an des Deutsche Reich” [Oparcie o Rzeszę Niemiecką – St. G.], zarzucając Austrię, z zupełnym oparciem się o Niemcy pod względem wojskowym [!], celnym [!] i w ogóle gospodarczym, ba, nawet Polacy zgadzają się niby na pewne korekty graniczne, to jest niektóre „narodowo, jak i gospodarczo nieznaczne” pasy ziemi mają być do Prus przyłączone! Skąd te wiadomości? A jeżeli prawdziwe, to jak ci panowie aktywiści śmieją tak ważne poczynać kroki, o których wiedzą, że ogromna część narodu się na to nie zgadza. (Józef Iwicki, Listy…)
_________________________
W Lublinie urodził się Czesław Michniak, pisarz, dziennikarz. Ukończył Wydział Prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. W okresie okupacji w Armii Krajowej. W 1943 został wywieziony na roboty przymusowe do III Rzeszy. W latach 1945–1978 dziennikarz prasy kieleckiej, a następnie poznańskiej. Zajmował się głównie sportem, a po wyjeździe w 1952 do Poznania „ni stąd ni zowąd – objawił swoje literackie, pisarskie talenty” (Jolanta Kępa). W dorobku m.in.: Drewniane skrzydła, Opowiadania poznańskie, Piknik pod gilotyną, Błagam towarzysza o litość, Mgła, Śmierć prezesa, Czeska odyseja, HIVek moja miłość. Zmarł w 2012 w Poznaniu.
30 sierpnia 1918
Brazylijski minister spraw zagranicznych Nilo Pecancha pozwolił Polskiemu Komitetowi Centralnemu Polaków w Brazylii wydawać poświadczenia o narodowości polskiej i werbować Polaków do wojska. Polski Komitet Centralny działał od grudnia 1917, a jego głównym zadaniem było pełnienie roli reprezentanta brazylijskiej Polonii w kontaktach z władzami Brazylii. Komitet zajmował się prowadzeniem działalności politycznej i propagandowej, w tym akcji rekrutacyjnej do polskiej Błękitnej Armii i działał na rzecz uznania niepodległości Polski przez rząd Brazylii. Działania rekrutacyjne zakończyły się zwerbowaniem jedynie ponad 100 ochotników do polskiego wojska, natomiast starania o uznanie niepodległości Polski zostały zakończone sukcesem (kwiecień 1919).
