Irena Kaczmarczyk znana krakowska poetka (z Krakowskiego Oddziału Związku Literatów Polskich), recenzentka, autorka tekstów krytyczno-literackich, szkiców i esejów – wydała książkę „Z Jamy Michalika. Rozmowy”, w której na 288 stronach zamieściła wywiady ze znanymi osobami ze świata kultury, nauki i sztuki: prof. Bolesławem Faronem, lekarką i pisarką Haliną Anilah, poetą Józefem Baranem, tłumaczką Monique Bronner, poetą Andrzejem Dębkowskim, miłośnikiem poezji i recytatorem Bogdanem Dmowskim, dziennikarką Dorotą Fischer, filozofem, poetą, krytykiem literackim Ignacym J. Fiutem, wokalistką i aktorką Agnieszką Grochowicz, architektem i artystą malarzem Kazimierzem Hamadą, poetą, lekarzem i animatorem kultury Waldemarem Andrzejem Hładkim, dziennikarką, podróżniczką i fotografką Aliną Kręcisz, biochemikiem Piotrem Marią Laidlerem, poetką i prozaiczką Jadwigą Maliną, nauczycielem i samorządowcem Krzysztofem Nurkowskim, krytykiem literackim Michałem Piętniewiczem, malarką Ewą Preisner, wokalistą, gitarzystą i autorem piosenek Andrzejem Sikorowskim, dyrektorką Biblioteki Kraków Agnieszką Staniszewską-Mól, poetką, kompozytorką, animatorką kultury Alicją Tanew, malarzem i rzeźbiarzem Januszem Jutrzenka-Trzebiatowskim.
Ponad wiek temu Jama Michalika była magiczną kawiarnią tętniącą życiem, w której toczyły się rozmowy młodopolskiej bohemy, powstawały nowe idee, odbywały się występy kabaretów, bale, uczty artystyczne, dyskusje literackie.
Dziś lokal na Floriańskiej nie ma już takiego znaczenia, ale jego kontekst wciąż budzi nostalgię, której poddała się Irena Kaczmarczyk zapraszając właśnie tam swoich Rozmówców, by wśród secesyjnych mebli z zielonymi obiciami, witraży, mosiężnych lamp i kinkietów prowadzić rozmowy o drodze życiowej, artystycznej, naukowej, prowokując do wynurzeń, refleksji i wspomnień swoich interlokutorów – do każdej rozmowy dołączając wspólne zdjęcie na tle wystroju kawiarni.
Kaczmarczyk ze znawstwem zadaje pytania, by wydobyć istotę ich związku z kulturą. Składa się to w sumie na kulturę Krakowa, i choć życie literackie w tym mieście przeniosło się od jakiegoś czasu do Klubu Dziennikarza, w obliczu historii Jamy Michalika, rozmówcy otwierają się jak na spowiedzi, dlatego czytamy tak zadziwiająco głębokie i szczere wypowiedzi.
Przed posłowiem autorka zamieściła wiersz „ W Jamie Michalika” poświęcony Rozmówcom:
Frycz młodopolskim gestem
prosi do stolika
na którym się nie mieszczą słowa
róże i szampan w wiaderku
obserwuje nas Solska
z witraża nad wejściem
Sichulski już gotowy
by zamknąć nas w ramkach
Boy do „Słówek” dopisze
jeszcze jedną strofkę?
wsłuchani w dźwięki walca
„Mirage d’Amour
smakujemy chwile
które przyglądają się sobie
przez wilgotne listki
zachwyconych róż
To wprowadzenie w atmosferę Cukierni Lwowskiej Michalika w Krakowie 7 października 1905 roku, gdy przechrzczono ją na Jamę Michalika i zainaugurowano działalność kabaretu Zielony Balonik.
Był to wzór elitarnej zabawy opartej na satyrze środowiskowej, personalnej, z wykorzystaniem takich chwytów poetyckich, jak trawestacja, pastisz, parodia, karykatura, parafraza. Tu też odbywały się spotkania dziennikarzy, aktorów, urzędników, prawników, lekarzy, studentów, nauczycieli, profesorów, literatów, malarzy, rzeźbiarzy, głosicieli nowych trendów w sztuce.
(Do tradycji Zielonego Balonika w okresie międzywojnia nawiązał kabaret Qui Pro Quo, po wojnie Teatr Satyryków, a właściwą atmosferę udało się przypomnieć najbardziej w Piwnicy pod Baranami).
Jednak nie było zamiarem Ireny Kaczmarczyk opowiadać o tym legendarnym miejscu lecz wspólnie z Rozmówcami przypomnieć o magii tego miejsca. Sprawą zasadniczą są rozmowy o literaturze, sztuce, historii i nauce. Autorka w indywidualny i twórczy sposób stawia pytania wychwytując niepowtarzalność każdej z wymienionych osób.
Dodać trzeba, że interesująca oprawa plastyczna książki jest również autorstwa Ireny Kaczmarczyk, w której leitmotivem jest zielony balonik z obrazu Teresy Kaźmierczak.
Ciekawym pomysłem są też autorskie tytuły przy każdym wywiadzie: Sanktuarium Młodej Polski (Bolesław Faron), Skalpel i pióro (Halina Anilah), Dekalog podkarmiania weny (Józef Baran), Dwa płuca, jedno serce czyli w kręgu dwóch kultur (Monique Bronner), Nie wierzę pisarzowi, który pisze dla czytelnika…(Andrzej Dębkowski), Ja myślę Poezją (Bogdan Dmowski), Mosty niekoniecznie poetyckie (Dorota Fischer), Łatwiej pisać czy krytykować? (Ignacy S.Fiut), Na wyspie Kraków (Agnieszka Grochowicz), Z architektury…w malarstwo (Kazimierz Hamada), Dla literatury podpisałby z diabłem cyrograf (Waldemar Andrzej Hładki), …a czy Witkacy bywał w Jamie Michalika? (Alina Kręcisz), Plus ratio quam vis! (Piotr Maria Laidler), Jak rozkręcać literacki Kraków? (Jadwiga Malina), Z dworu do Jamy – o Karolu Fryczu rodem z Cieszków (Krzysztof Nurkowski), Recepta na dobrą recenzję literacką (Michał Piętniewicz), Przemalowane lata Ewy Preisner), Z Krakowem w butonierce (Andrzej Sikorowski), Odlotowa Biblioteka (Agnieszka Staniszewska-Mól), Płynąć jak rzeka (Alicja Tanew), Chcę uczestniczyć w sztuce nowej (Janusz Jutrzenka Trzebiatowski.
Tak wnikliwą i wszechstronną porcję wiedzy o Rozmówcach otrzymaliśmy dzięki skrupulatnej uwadze Ireny Kaczmarczyk, jako słuchaczki i jej potoczystemu lekkiemu językowi, gdy, jak pisze o książce Dorota Skoczylas:
„ W klimatycznej scenerii Jamy Michalika 21 Artystów – 9 pań i 12 panów uznających równorzędność, a nierzadko prymat sztuki nad osiągnięciami naukowymi i życiową profesją, ujawnia, że wrażliwość „nagiej duszy” ma prawo bytu w każdej epoce, i na pewno w takim miejscu, jak „wyspa Kraków”.
Ludmiła Janusewicz
