Recenzja książki Kazimierza Brauna (USA) Cyprian Norwid o Fryderyku Chopinie i jego muzyce / Cyprian Norwid on Fryderyk Chopin and his music
Wydana nakładem londyńskiego wydawnictwa Literary Waves Publishing książka Kazimierza Brauna Cyprian Norwid o Fryderyku Chopinie i jego muzyce / Cyprian Norwid on Fryderyk Chopin and his music jest zwartą, rzetelną, i bardzo potrzebną publikacją, ściśle skoncentrowaną na zakreślonej tytułem problematyce, w przystępny sposób prezentującą i komentującą najważniejsze teksty Norwida poświęcone wybitnemu kompozytorowi. Wiemy, że sama przyjaźń obu artystów, poświadczona co prawda wyłącznie słowami Norwida, była czymś znaczącym i rzadkim w świecie twórców. Wysoka ocena wartości muzyki Szopena jest trwałym elementem wykładu estetyki Norwida, zaś poświęcony kompozytorowi Fortepian Szopena jest nie tylko artystycznym hołdem, ale i niekwestionowanym arcydziełem, przez wielu uznawanym za najpiękniejszy utwór polskiej poezji. Dlatego książka ta, swoista antologia Norwidowych wypowiedzi o Chopinie i ich tłumaczeń, z racji swej dwujęzyczności może znacząco przyczynić się do popularyzacji twórczości Norwida w świecie, przynajmniej z kilku powodów.
Po pierwsze, jej autor jest rozpoznawalnym i cenionym reżyserem, wykładowcą, norwidologiem, pisarzem i tłumaczem, funkcjonującym w dwu kręgach językowych. O jego dorobku świadczy choćby przyznana mu w październiku 2023 roku londyńska Nagroda Literacka. Ma w swym dorobku sześć książek o Norwidzie, wystawił jako reżyser większość sztuk Norwida, zaproponował autorską interpretację dramatu Za kulisami, przez dziesięciolecia pamiętał o Norwidzie, wystawiał go i pisał o nim. W Roku Norwidowskim (2021) za swoje zasługi na tym polu otrzymał medal Fundacji Norwidowskiej.
Po drugie, tłumaczenia i komentarze w formie zwartych glos dotyczą najistotniejszych wypowiedzi Norwida o Chopinie: Nekrologu, fragmentów Promethidiona, wspomnieniowego zapisu w Czarnych kwiatach, Fortepianu Szopena wreszcie, który to poemat Kazimierz Braun tłumaczy w formie rymowanej. To najwłaściwszy wybór tekstów, pozwalający w pełni zaprezentować wszystkie najważniejsze aspekty relacji biograficznej i artystycznej Norwida z Chopinem, zapisanej w tekstach literackich.
Po trzecie, w odpowiedni i wystarczający sposób scharakteryzowana jest sytuacja biograficzna obu twórców, podobieństwa i różnice przebiegu ich karier, przedstawione zostają niezbędne informacje o sytuacji historycznej i politycznej Polski w XIX wieku, opisane są zręby Norwida myślenia o sztuce i jej związkach z ludowym podglebiem. Dołączone do tekstów glosy i komentarze w zupełności spełniają tę funkcję.
Po czwarte, dwujęzyczna edycja może istotnie przyczynić się do wzrostu znajomości Norwida poza Polską. Atrakcyjność i rozpoznawalność nazwiska Chopina jest czynnikiem przyciągającym uwagę wielbicieli jego twórczości na całym świecie. Norwid – z racji swej hermetyczności – z dużym trudem przedostaje się do angielskojęzycznego obiegu wiedzy o literaturze i kulturze. Tak więc każda publikacja, która udostępnia wiedzę o wybitnym poecie i polskiej kulturze, zwłaszcza przy tak atrakcyjnej tematyce i doborze bohaterów, jest czymś niezwykle cennym i niosącym wiele dobra.
Szerszej oceny autorskich tłumaczeń – z racji niewystarczających kompetencji językowych – nie podejmę się. Ogólne wrażenie miałem bardzo dobre, także przy angielskojęzycznej wersji Fortepianu Szopena. Jestem świadom, że przekład – w dodatku rymowany – nakłada na jego autora wiele ograniczeń i stwarza dodatkowe trudności. Zatrzymały jednak mą uwagę dwa wersy z przekładu poematu, z jego początkowej części, które w wersji zaproponowanej przez Kazimierza Brauna brzmią:
When life’s end whispers to its own beginning
”I’ll not tear you – no! I’ll give you meaning…”
(w oryginale:
– Gdy życia koniec szepce do początku:
„Nie stargam cię ja – nie! – Ja u-wydatnię!…”)
Przy interpretacji tego fragmentu rodzi się pytanie, do początku czego skierowany jest szept finalnej fazy życia, jakiego obszaru dotyczy, o jaki (czego) początek może tu chodzić. Użyty tu przez tłumacza zwrot „to its own beginning” wskazywałby, że w jego przekonaniu ów szept skierowany jest ku początkowi kończącego się właśnie życia, zwrotnie, a więc jest skierowany w przeszłość. Jeśli zastanowimy się, jaki byłby sens tak zorientowanego stwierdzenia, nie będzie łatwo o klarowną odpowiedź. Wydaje się natomiast, na co wskazują dalsze fragmenty poematu, że ta obietnica wypełnienia sensem i wartością dotyczy czegoś, co będzie w przyszłości, a więc przyszłych losów muzyki Chopina, jej trwania po śmierci kompozytora, nowego i odmiennego początku jej życia i wybrzmiewania. To jedyna uwaga, bardziej interpretacyjna, która nie ma funkcji oceny, a może pobudzić dyskusję i ewentualnie przyczynić sie do jeszcze lepszego kształtu przekładu.
Norwid powoli staje się twórcą coraz szerzej dostępnym angielskojęzycznemu czytelnikowi. Ukazują się nowe przekłady jego wierszy, np. tom Poems wydany w 2011 roku nakładem archipelago books z tłumaczeniami dokonanymi przez Danutę Borchardt we współpracy z Agatą Brajerską-Mazur. Jeśli chodzi o literaturoznawstwo, bardzo ważną rolę z pewnością spełni drukowana od kilku lat kilkutomowa edycja najważniejszych rozpraw o Norwidzie i interpretacji tłumaczonych na język Szekspira On Cyprian Norwid. Studies and Essays, redagowana przez Agatę Brajerską-Mazur oraz Edytę Chlebowską. Za podobnie ważne dokonanie w tym obszarze można uznać opublikowany przekład dramatów Norwida na angielski dokonany w 2021 roku przez Charlesa S. Kraszewskiego (C.K. Norwid, Dramatic Works, Glagoslav Publication). Są to ważne dokonania, jednak specjalistyczne i skierowane głównie do naukowców. Opracowanie Kazimierza Brauna z racji swej dwujęzyczności, przystępności zawartości i sposobowi wykładu stanowi bardzo atrakcyjną pozycję dla szerszej niż polska grupy miłośników kultury i z pewnością pozwoli dzięki nośności nazwiska Chopina zwrócić uwagę na związane z jego osobą dokonania poetyckie Norwida, dodajmy i podkreślmy – osiągnięcia najwyższego artystycznego lotu polskiej literatury, jedne z jej arcydzieł. Wypada pogratulować wydawnictwu Literary Waves Publishing pomysłu i jego atrakcyjnej realizacji.
