Nakładem Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego ukazał się niedawno imponujący, obszerny przegląd greckich sztuk teatralnych powstałych w obecnym stuleciu, zatytułowany Współczesny dramat grecki. Ewa T. Szyler, najbardziej zasłużona obecnie tłumaczka greckiej literatury współczesnej w Polsce, która przez kilka dekad koncentrowała się głównie na powieściach, postanowiła przybliżyć polskim czytelnikom grecką produkcję dramatyczną. W efekcie powstał potężna antologia, zawierająca 13 sztuk siedmiorga autorów należących do różnych pokoleń żyjących twórców. Autorka wyboru opatrzyła każdy z utworów krótkim słowem wstępnym autorstwa wybitnych akademickich znawców greckiego teatru. Całość zaś poprzedza ogólny wstęp tłumaczki oraz dobrze zredagowany szkic na temat dziejów greckiej dramaturgii pióra prof. Grigorisa Joanidisa, jednego z czołowych znawców greckiej teatrologii.
Wśród sztuk zamieszczonych w antologii jedna doczekała się już uproszczonego przedstawienia na polskiej scenie w postaci czytania w warszawskim Teatrze Dramatycznym w 2018 roku. To otwierająca zbiór Kolacja autorstwa Lii Witali, szokująca brutalnym naturalizmem historia gwałtu i morderstwa popełnionego podczas domowego przyjęcia w gronie przyjaciół, która ujawnia najbardziej irracjonalne mechanizmy przemocy i braku kontroli nad odruchami. Pozostałe utwory są zupełnie nowe dla polskiej publiczności, a życzeniem autorki zbioru jest przybliżenie wiedzy o dzisiejszej greckiej dramaturgii i zachęta dla polskich teatrów do zainteresowania się repertuarem pochodzącym z ojczyzny europejskiego dramatu.
Tematyka sztuk i konwencje ich konstrukcji są bardzo zróżnicowane i pokazują różnorodność dzisiejszej greckiej dramaturgii. Obok wątków współczesnych pojawiają się w sztukach odniesienia historyczne. Również pod względem geograficznym grecki teatr oferuje publiczności rozległą gamę od swojskich historii z sąsiedztwa po wątki egzotyczne. Także pod względem warsztatowym utwory charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem. W niektórych mamy do czynienia z wartką akcją, w innym zaś ze statycznymi dialogami. Autorzy prezentują też bardzo różne podejście do języka dialogów, od klasycznego naturalizmu po nowoczesne eksperymenty logiczne i syntaktyczne.
Obok wspomnianej Witali, problemy społeczne i psychologiczne dzisiejszej społeczności prezentują Janis Mawritsakis, w sztuce Martwy punkt, przedstawiającej sceny z codziennego życia młodej wdowy, próbującej poradzić sobie z utratą zmarłego męża i osiadły w Atenach Cypryjczyk Charalambos Janu, który w dziele Pies, który pali, prezentuje natręctwa psychiczne w rodzinnej scenie, na której pojawia się niespodziewania zabłąkany przybysz, dotknięty nałogiem palacza. Poza grecki i europejski krąg kulturowy wychodzi nieżyjąca już popularna aktorka i osobowość telewizyjna Chrisa Spilioti w sztuce Ogień i woda, której akcja toczy się w Iraku, a treść ukazuje konflikt cywilizacyjny w konfrontacji dwójki miejscowych muzułmanów z Europejczykiem. Autorka w dialogach umiejętnie posłużyła się licznymi arabizmami oraz zniekształceniami języka w mowie miejscowych bohaterów. Współczesny, lecz anonimowy charakter mają krótkie, dwuosobowe dialogi zebrane w jednym zbiorze Drzazgi autorstwa Niny Rapi.
Interesujące odniesienia historyczne znajdujemy w dwóch utworach z antologii. Serdeczność Akisa Dimu to dialog Czechowa z bohaterką jego sztuki Wiśniowy sad, Lubow Raniewską. Autor posłużył się w nim błyskotliwą klasyczną techniką teatralną, nawiązując do najlepszych tradycji dramatu sprzed stulecia. Z kolei Andreas Staikos w sztuce Alkestis i słodkie sny, umieścił na wskroś współczesną historię rywalizacji ambitnych młodych kobiet o względy wpływowego mężczyzny na antycznym dworze Tesalii.
Lektura antologii Ewy Szyler przekonuje, że Grecy, podobnie jak przed wiekami, są wciąż mistrzami teatru i potrafią pokazać na scenie każdą ludzką historię w sposób atrakcyjny i zaskakujący widza. Sztuki zamieszczone w zbiorze ujawniają zdolność budowania dramaturgii, błyskotliwości w konstrukcji fabuły i dialogów oraz wrażliwość psychologiczną autorów w pogłębianiu cech postaci i tworzenia napięć scenicznych. Autorka zbioru wykazała się niepospolitą wiedzą o współczesnym greckim teatrze i starannością w wyborze utworów. Podobnie jak w wydanych wcześniej powieściach, również w sztukach teatralnych tłumaczka zaimponowała kunsztem translatorskim, doskonale radząc sobie z licznymi wyzwaniami, jakie stanowią różne style i rejestry wypowiedzi, odcienie dialektalne języka, a także indywidualne, kreatywne jego modyfikacje. Lektura wszystkich zebranych sztuk daje wyobrażenie o tym, jak atrakcyjnie wyglądałyby na scenie w nowej, polskiej odsłonie.
Na wyróżnienie zasługuje także bardzo solidne opracowanie redakcyjne antologii oraz znakomita szata graficzna, utrzymana w greckich barwach narodowych. Autorka zbioru podała bardzo staranne dane o każdym autorze i każdej sztuce, o jej przedstawieniach krajowych i zagranicznych oraz wydaniach książkowych. Podała też potrójną pisownię nazwisk wszystkich autorów: oryginalną w greckim alfabecie, polską wg zasad przyjętych przez Radę Języka Polskiego oraz utrwaloną w międzynarodowym piśmiennictwie posługującym się alfabetem łacińskim. To rzadki i cenny ukłon wobec polskiej normy językowej, a także wobec czytelników zainteresowanych pogłębieniem wiedzy o autorach.
Współczesny dramat grecki to ważna i pod wieloma względami pionierska publikacja, będąca kolejnym milowym krokiem w procesie przybliżania polskim czytelnikom wciąż niedostatecznej wiedzy o kulturze dzisiejszej Grecji. Wyrazy uznania należą się zatem zarówno autorce i tłumaczce antologii Ewie Szyler, jej wydawcy, Instytutowi Teatralnemu im. Zbigniewa Raszewskiego, a także polskim i greckim mecenasom wydania, w szczególności polskiemu Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowemu, greckiemu Ministerstwu Kultury i Sportu, Greckiej Fundacji Kultury oraz wydawnictwu Sokoli. Polecając Państwu tę imponujących rozmiarów publikację, przyłączam się do życzenia autorki, aby jej owocem stało się jak najwięcej przedstawień zamieszczonych w niej dzieł na polskich scenach.
Paweł Krupka
Współczesny dramat grecki, antologia, opr. Ewa T. Szyler, Instytut Teatralny, Warszawa 2023, s. 452, ISBN 978–83–66124–91–2.
