U progu lat osiemdziesiątych XX wieku w powieści Dōjidai geemu (Gry synchroniczne, 1979) Ōe wraca do przeszłości, podobnie jak to uczynił w Futbolu ery Man’en, lecz tym razem uwagę czytelnika kieruje w stronę mitycznej epoki, znanej z najstarszych kronik (Kojiki, Nihongi). A mianowicie narrator tej powieści, Tsuyuki, przebywający w stolicy Meksyku, opowiada długą historię malej krainy ukrytej w górach, od jej narodzin do upadku, od czasów mitycznych do współczesnych. Przedstawia obraz chat, uprawy roli i świąt religijnych. Pragnie bowiem rozszyfrować znaki przeszłości. O postępie swych poszukiwań informuje swą młodszą siostrę Tsuyumi w wysyłanych do niej długich listach.
Imiona dwojaczków, brata Tsuyuki i siostry Tsuyumi, nawiązują końcówkami, tzn. ki (czytane również gi) i mi do mitu teogenicznego o bóstwach-stworzycielach Izanaki i Izanami, zawartego w kronice Kojiki (Księga dawnych wydarzeń, 712). Tsuyumi w tej powieści przypomina szamankę. W kierowanej do niej sześciu listach z Meksyku narrator opowiada historię wioski rodzinnej na Sikoku, położonej w głębi gór, wioski stanowiącej wspólnotę niezależną od centrum kraju i walczącą o swą niezależność. Tę walkę prowadzi również w okresie, gdy powstało nowoczesne państwo japońskie w XIX wieku. Podejmuje nawet zbrojny opór w okresie wojny japońsko-chińskiej. Ale rezultat tej walki z państwem jest przesądzony.
Powieść „Gry symultaniczne” jest swoistą księgą Genesis, w której chronologiczny wątek, przedstawiający narodziny człowieka i jego wioskę-państwo-mikrokosmos, jest ściśle powiązany ze współczesnością. Dlatego też przeszłość, teraźniejszość i przyszłość istnieją tu w jednej synchronicznej przestrzeni.
W tej czasoprzestrzeni odbywa się „ruch życia”, czyli cyrkulacja narodzin i śmierci. (Zob. Yoshida Sanroku – Dōjidai geemu ni okeru uchūronteki hōhō – Kosmologia w „Grach symultanicznych” i metody awangardowe, w: Ōe Kenzaburō bungaku kaigai no hyōka).
Siostra, do której narrator kieruje swe listy, rozgrzewa jego instynkty i namiętności, sugeruje praprzyczynę poczęcia życia. I dlatego przywołuje na myśl archetyp Izanami, choćby z powodu celowo użytych w imionach końcowych sylab brata i siostry. Wraz z pojawieniem się na kartach powieści „Niszczyciela” (Kowasu hito), w szóstym rozdziale znika też wszelki ślad po owej siostrze, lecz brat nie daje za wygraną i stara się pójść – w swym umyśle i sercu – jej tropem, podobnie jak Izanagi po śmierci swej małżonki Izanami udał się do Krainy Mrocznych Podziemi (Yomi no Kuni) w przywoływanym micie.
Jednak głównym tematem „Gier synchronicznych” nie jest mit. W tej skomplikowanej powieści autora interesuje najbardziej przyszłość kraju i świata. Przyszłość, której złowieszcze oznaki zagrożeń, z niepokojem odkrywa autor w teraźniejszości.
Kobiety słuchające „drzewa deszczowego”
W 1983 roku Ōe otrzymał Nagrodę Yomiuri za Reintsurii o kiku onnatachi (Kobiety słuchające „drzewa deszczowego”, 1982), powieść składającą się z cyklu pięciu opowiadań, związanych wspólnym symbolicznym motywem „drzewa deszczowego”.
„Drzewo deszczowe” wyróżnia się tym od innych drzew, że w liściach zachowuje wodę po nocnym deszczu, a w ciągu dnia staje się deszczową chmura, która przynosi ulgę spragnionej ziemi. Takie drzewo występuje po raz pierwszy w opowiadaniu „Mądre drzewo deszczowe” jako zwykłe drzewo ogrodowe, rosnące przed przytułkiem dla umysłowo chorych na Hawajach. W następnych opowiadaniach stopniowo staje się metaforą, jak również osią fabularną dla wszystkich pięciu opowiadań.
Tytuły opowiadań-rozdziałów tej powieści w tłumaczeniu brzmią następująco:
„Kobiety słuchające drzewa deszczowego”,
„Mężczyzna, który powiesiłby się na drzewie deszczowym”,
„Drzewo deszczowe stojące do góry korzeniami”,
i „Pływający mężczyzna – drzewo deszczowe w wodzie”.
W najdłuższym, ostatnim opowiadaniu narrator wyjaśnia, że powieść „Drzewo deszczowe”, którą pisze, jest długa, więc autor obawia się, że jej nigdy nie skończy. Czuje się zmęczony. Nie wie, czy zdoła przezwyciężyć kryzys, podobnie jak nie potrafił – sugeruje narrator – tego uczynić pisarz kanadyjski Malcolm Lovry [właściwie pisarz brytyjski, który miał również obywatelstwo kanadyjskie]. Dlatego też od rozpoczęcia pracy nad tą powieścią zaczął chodzić na pływalnię, by za pomocą ćwiczeń fizycznych przezwyciężyć nastrój upadku. Złe samopoczucie zaczęło doskwierać mu szczególnie ostro po przekroczeniu progu czterdziestki. A teraz korzystając z sezonowego przeziębienia i zamknięcia się w domu, przejrzał stos kartek pierwszej wersji powieści, znaczną ich część odrzucił, ponieważ postanowił wykroić z tego, co napisał, tylko dłuższe opowiadanie. Mógłby bowiem pisać długo, a mimo to nie potrafiłby odnaleźć utraconego drzewa na dnie basenu. Zresztą tropienie tej metafory było jakby głównym wątkiem pisanej powieści. O spłonięciu drzewa deszczowego wraz z przytułkiem dla umysłowo chorych na Hawajach Ōe pisał w poprzednim opowiadaniu. Teraz już wie, że
„Ogień, który spalił drzewo deszczowe, wkrótce spali cały świat. Uciekajmy, uciekajmy, ale dokąd?”
Powyższym pytaniem Ōe kończy wstęp do opowiadania „Pływający mężczyzna”, wchodzącego w skład tego cyklu opowiadań, które tworzą dość specyficzną formę powieściową.
Przebudź się Nowy Człowieku
Taką samą formę ma kolejne dzieło, a mianowicie Atarashii hito yo mezameyo (Przebudź się Nowy Człowieku, 1983). I w tej powieści typu rensaku shōsetsu, składającej się z siedmiu opowiadań-rozdziałów połączonych motywem z poezji Williama Blake’a, i wątkiem niedorozwiniętego syna, autor poszukuje możliwości odrodzenia się człowieka w epoce kryzysu, czy wręcz katastrofalnego zagrożenia życia człowieka.
Żródła: Ōe Kenzaburō, Dōjidai geemu, , Shinchōsha, Tokio 1979; Rein tsurii o Kiku onnatachi, Shinchōsha, Tokio1982; Atarashii hito yo mezaameyo, Shinchōsha, Tokio 1983; Mikołaj Melanowicz, Literatura japońska. Proza XX wieku, PWN, Warszawa 1995, str.324-328.
Więcej o twórczości Ōe na początku lat 80-tych XX wieku
Oprócz powieści „Giry symultaniczne”, „Kobiety słuchających drzewa deszczowego” i „Przebudź się nowy człowieku” Ōe opublikował kilka innych ważnych dzieł, do których należą zbiory opowiadań Ika ni ki. o korosu ka (Jak zabić drzewo, 1984), Kaba ni kamareru (Pożerany przez hipopotama, 1985) Opublikował również liczne eseje.
1980
Styczeń
Atama no ii „Ame no ki” (Mądra głowa „Drzewa deszczowego”, „Bungakkai”.
Shiki wa warera no dōjidainin ([Masaoka] Shiki – nasz współczesny), „Sekai”.
Luty
Migawari yamahitsuji no hangeki (\Kontratak górskich owiec w przebraniu), „Gunzō”.
Me mushiri ko uchi saiban (Sąd nad „Zrywać pąki zabijać dzieci) , „Shinchō”, druk w odcinkach.
Marzec
Dōjidairon no kokoromi (Próba rozważań chronologicznych), „Sekai”.
Kwiecień
Hōhō o yomu – Ōe Kenzaburō bungei jihyō (Czytam metodę. Recenzje literackie Ōe Kenzaburō), Kōdansha.
Czerwiec
Gendai denkishū (Zbiór współczesnych romansów), Iwanami Shoten.
Wrzesień
Hanronri no mizusaki annainin (Przwodnik [pilot dla statków] nielogiczny), „Sekai”.
Listopad
Ōe Kenzaburō, Dōjidai ronshū (Zbiór artykułów współczesnych Ōe Kenzaburō), 10 tomów w wyborze autora, opatrzonych posłowiem: „Wspominam z myślą o przyszłości”, Iwanami Shoten.
1981
Styczeń
Kakujidai no Nihonjin to aidenteiteii (Japończyk epoki atomowej i jego tożsamość) – wystąpienie podczas sympozjum na temat pokoju, zorganizowanego w Jokohamie przez politologa Sakamoto Yoshikazu (1927-2014) „Sekai”.
Daigaku jidai no tomo Hanawa Yoshihiko o itamu.Uchū no heri no washi (Z bólem żegnam przyjaciela z czasów studiów, orła z uniwersum), „Shinchō”.
Hakuchō no uchū no moderu (Łabędzi model kosmosu), „Bungakkai”.
Luty
„Roshia techō” no shusai Dosutoefusukii shigo hyakunensai (Obchody stulecia śmierci Dostojewskiego, sponsorowane przez „Notatnik Rosyjski”).
Marzec
Baikaisuru shōsetsu (Mediacja powieści), „Nami”.
Kwiecień
Seinen e no Dosutoefusukii (Dostojewski do młodzieży), „Sekai”.
Czerwiec
Kakusherutaaru no shōgaiji (Dzieci niepełnosprawne ze schronu przeciwatomowego), „Sekai”.
Lipiec
Sakka to shite Fuōkunaa o yomu (Czytam Faulknera jako pisarz) – referat wygłoszony na konferencji Japońskiego Towarzystwa Literatury Angielskiej, „Bungakkai”.
Październik
Shiki – bungaku to shōgai o yomu (Czytam o literaturze i życiu Masaoki Shikiego). Referat z okazji otwarcia Muzeum Pamięci Poety Shikiego.
„Yasashisa” o fukanō ni suru mono to tou tame ni (Dla pytających o to, co czyni, że „czułość” jest niemożliwa). Wykład wygłoszony podczas Kongresu Opieki Społecznej nad Dziećmi o Niepełnosprawnych Kończynach.
Listopad
„Ame no ki” o kiku onnatachi (Kobiety słuchające „Drzewa deszczowego”), „Bungakkai”.
Kaku jōkyō no kanaria riron (Toria kanarka w sytuacji atomowej), „Sekai”.
1982
Styczeń
„Ame no ki”no kubitsuriotoko (Mężczyzna, który wiesza się na „Drzewie deszczowym”), „Shinchō”.
Marzec
Sakasama ni tatsu „Ame no ki” (Staje na głowie „Drzewo deszczowe”), „Bungakkai”.
Kwiecień
Hankaku – watakushitachi wa yomiuttaeru (Przeciw atomowi – wołamy), „Iwanami Bukkretto”nr 1.
Maj
Oyogu otoko – mizu no naka no „Ame no ki” (Pływający mężczyzna –„Drzewo deszczowe” w wodzie), „Shinchō”.
Kaku no taika to ‘ningen’ no koe (Wielki pożar atomowy i „głos człowieka”) – zbiór przemówień i wykładów, Iwanami Shoten.
Czerwiec
Hiroshima kara oroshima e (Z Hirosimy do Oirosimy), „Iwanami Bukkretto” nr 4.
Lipiec
Mukō no uta, keiken no uta (Pieśń czysta, pieśń doświadczenia), „Gunzō”.
Powieść „Ame no ki” o kiku onnatachi (Kobiety słuchające „Drzewa deszczowego”), Shinchōsha.
Ta powieść została wyróżniona Nagrodą Literacką Yomiuri w następnym roku.
Wrzesień
Ikari no taiki ni tsumetai eiji ga tachiagatte (W atmosferze gniewu powstało zimne niemowlę), „Shinchō”.
Październik
Hankaku o myōnichi ni tsunagu (Sprzeciw atomowi powiążmy z jutrem), „Sekai”.
Kaku no sengoshi (Historia powojenna atomu), „Bungei Shunjū”.
W tym roku czyta wszystkie utwory Williama Blake’a.
1983
Styczeń
Nomi no yūrei (Duch pchły), „Shinchō”.
Ochiru, ochiru, sakebinagara… (Krzycząc spadam, spadam…), „Bungei Shunjū”.
Luty
Sōzōryoku shinron (Nowa teoria siły wyobraźni), „Tosho”, druk w odcinkach.
Marzec
Tamashii ga hoshi no yō ni okotte, ashihone no tokoro e (Dusze spadają jak gwiazdy, do kości nóg )„Gunzō”.
Kwiecień
Kusari ni tsunagaretaru tamashii o shite (Jak dusze powiązane łańcuchem), „Bungakkai”.
Kobayashi Hideo tsuitō. „Undō” no kategorii (Żegnam z bólem Kobayashiego Hideo: „kategoria „ruchu”), „Shinchō”.
Shōsetsu no takurami, chi no tanoshimi (Plan powieściowy, radość mądrości), „Nami”; artykuł drukowany w odcinkach. Następnie w kwietniu i maju wygłoszony podczas seminarium obywatelskiego /shimin) na temat dzieł Watanabe Kazuo.
Czerwiec
Atarashii hito yo mezameyo (Obudź się nowy człowieku), „Shinchō” – siedem opowiadań na temat współżycia z niepełnosprawnym dzieckiem. Utwór zainspirowany przez poezję Blake’a, Kōdansha.
Listopad
Kaba ni kamareru (Pożarty przez hipopotama), „Bungakkai”.
Jesienią Ōe przebywa na Uniwersytecie Kalifornijskim (Berkeley). Prowadzi wykłady również na innych uczelniach (Stanford, Illinois, Chicago). Otrzymuje specjalną nagrodę za zasługi dla Uniwersytetu Berkeley.
1984
Styczeń
Agesōseji no tabekata (Spośób jedzenia pieczonych kiełbasek), „Sekai”.
Gurūto shima no rentogen gahō (Metoda malowania z rentgena na wyspie Groote), „Shinchō”.
Do maja Ōe korespondował z pisarzem Hottą Yoshie, a później swoje listy wykorzystał w eseju pt. Kakujidai no yūtopia (Utopie epoki atomowej), „Asahi Shinbun”, w odcinkach.
Marzec
Miseru dake no gōmon (Tortury tylko na pokaz), „Gunzō”.
Futatabi jōkyō e (Ponownie odnośnie sytuacji), „Sekai”, w odcinkach.
Kwiecień
Nihon gendai no yumanisuto Watanabe Kazuo o yomu (Czytam dzieła współczesnego humanistę japońskiego Watanabe Kazuo), Iwanami Shoten (zbiór wcześniejszych wykładów).
Maj
Mehiko no ōnukeana (Wielkie tajne przejście w Meksyku), „Bungakkai”.
Mō hitori no Izumi Shikibu ga umareta hi (Dzień narodzin jeszcze jednej Izumi Shikibu), „Umi”.
Nichifutsu bunka samitto. Kokusai shinpojiumu sanka (Szczyt kulturalny Japonii i Francji. Uczestnictwo w międzynarodowym sympozjum).
Kaku jōkyōka ni okeru bungaku. Naze wareware wa kaku ka (Literatura w warunkach atomowych. Dlaczego my piszemy?) – wykład podczas 47 Międzynarodowego Kongresu PENKLUBU w Tokio (w hotelu Keio Plaza w dzielnicy Shinjuku). Wówczas uczestniczyli pisarze Allain Robbe Grillet, Alain Sillitoe, Kurt Vonnegut, William Styron, z którymi Ōe rozmawiał w TV NHK.
Uczestniczyłem w tym kongresie i spotykałem Ōe. Rozmawiałem też m.in. z Styronem na temat Wyboru Zofii, powieści wówczas świeżo wydanej w Polsce.
Czerwiec
Ōinaru imōto no chikara (Siła wielkiej siostry), „Shinchō”.
Sierpień
Kaba ni kamareru Part 2 (Pożarty przez hipopotama. Część 2). Później zmienił tytuł na „Kaba no yūshi” to airashii rabeo (Dzielny wojownik hipopotam i miły Labeo), „Bungakkai”.
Sono yamahitsuji o no ni (Tę górską owcę na pole), „Shinchō”.
Ashita ni hiraku Hayashi Tatsuo (Hayashi Tatsuo otwiera się na jutro [zm. 1984, mistrz dla Ōe], „Tosho”.
Wrzesień
„Tsumi no yurushi” no aogusa („Wybaczenie grzechów” to niedojrzałe trawy),„Gunzō”.
Nie uczestniczy w posiedzeniu jury Nagrody Akutagawy (91), rezygnuje z obowiązków jurora.
Październik
Prowadzi wykłady na Uniwersytecie Teksaskim.
Listopad
Ika ni ki o korosu (Jak zabijać drzewa), „Shinchō”.
Podróż do Chin razem z Inoue Yasushim i Yoshinagą Sayuri.
Grudzień
Został członkiem redakcji czasopisma „Herumesu” (Hermes), wydawanego przez Iwanami Shoten.
„Asama sansō” no torikkusutaa (Szachraj trickster z „ Górskiej wi;;i Asama”, „Hermesu”.
Zbiór opowiadań Ika ni ki o korosu ka (Jak zabijać drzewa), „Bungei Shunjū”. Osiem zawartych w tym tomie opowiadań ma bliski związek z Dōjidai geemu.
(11.05.2022)
