Mikołaj Melanowicz – Sakagami Hiroshi nie żyje. Pisarz pokolenia japońskich  intymistów 坂上弘の逝去

0
142

    Sakagami Hiroshi dziesięć lat pełnił funkcję prezesa zarządu Nihon Kindai Bungakukan, instytucji , której nazwa tłumaczona jest jako Muzeum Japońskiej Literatury Współczesnej. To muzeum znajduje się w Komabie, należącej do tokijskiej dzielnicy Shibuya. Właśnie w Komabie spędziłem pierwsze dwa lata w Japonii, mieszkając w akademiku dla obcokrajowców. Wtedy nic nie wiedziałem, że niedaleko, w pobliżu jednego z kampusów Uniwersytetu Tokijskiego planowano również zbudować stałą siedzibę dla  instytucji, która stała się repozytorium japońskiej literatury współczesnej, tzn. ostatnich stu pięćdziesięciu lat jej rozwoju.

   Aby zrozumieć, jaką rolę pełni to „muzeum” w Komabie, należy wspomnieć, że w Japonii istnieje ponad 700 literackich muzeów, a ściślej domów pamięci o literatach i ich dziełach. Odgrywają one dużą rolę w edukacji literackiej nie tylko młodzieży. Takie muzea często powstawały w domach rodzinnych pisarza, przekazywanych  lokalnym samorządom w celu wzbogacania zabytków kultury, którymi starano się zainteresować również turystów z całego kraju. 

   Wzorcowym przykładem takiego indywidualnego muzeum może być Shayōkan (Muzeum Zmierzchu), tak nazwanego od tytułu powieści Zmierzch (Shayō, 1947) Dazaia Osamu. Muzeum to założono w 1998 roku w domu rodzinnym pisarza w miasteczku Kanagi, położonym na równinie Tsugaru w północnej Japonii. Jego dom rodzinny zbudowano w 1907 roku w stylu mieszanym japońsko-europejskim w okresie, gdy ojciec pisarza był bogatym ziemianinem i senatorem. Gdy jego rodzina straciła na znaczeniu, okazały dom przeszedł w ręce innych właścicieli i był wykorzystywany jako hotel. W latach 90. XX wieku miasto wykupiło ten dom i założyło w nim Muzeum Literatury Dazaia Osamu, nadając mu nazwę Shayōkan w nawiązaniu do tytułu jego powieści i do zmierzchu rodu Tsushima (Dazai to pseudonim literacki). W tym domu przywrócono stan z okresu dzieciństwa pisarza. Dzięki temu można w nim obejrzeć nie tylko pokoje mieszkalne, kuchenne, spiżarnie, kantor bankowy, lecz także wiele pierwodruków i przekładów dzieł Dazaia. Shayōkan stał się perłą turystyczną, ponieważ do miasteczka Kanagi przyjeżdżają czytelnicy powieści i opowiadań tego kultowego pisarza.

   Większość „domów pamięci” ma skromniejszy charakter i cieszy się mniejszą liczbą odwiedzających, ale zawsze jest powodem do dumy lokalnych władz i przypominania twórcy, którego dzieła kiedyś były czytane.

    Nie są to jednak tylko miejsca zbiorów pożółkłych kartek rękopisów, bibliotek czy przedmiotów używanych przez współtwórców literatury japońskiej, może dziś już zapomnianych. Kan 館w nazwach tych muzeów, poświęconych twórcom kultury (nie tylko literackiej), nie oznacza ani „muzeum” (jap. hatsubutsukan), ani „biblioteki” (toshokan), chociaż w językach europejskich nazywamy te „domy pamięci” muzeami. Kan oznacza po prostu „duży budynek”, rezydencję etc.) typu „muzeum”, „skarbnicy”, „ambasady” etc.

 Natomiast Nihon Kindai Bungakukan ( Museum of  Modern Japanese Literature) w Komabie powstało z inicjatywy pisarza Takamiego Juna, który ostatnie lata swego życia i swą prywatną bibliotekę poświęcił utworzeniu centrum, w którym można by było gromadzić materiały świadczące o aktywności literatów w okresie modernizacji Japonii od lat sześćdziesiątych XIX wieku, tzn. od ery Meiji. Dzięki aktywności wielu literatów i uczonych w 1962 roku powołano komitet przygotowawczy, który zajął się  tworzeniem warunków dla gromadzenia pamiątek i dokumentów obrazujących życie i twórczość pisarzy XX wieku. Najpierw utworzono bibliotekę planowanego muzeum literatury w oddziale Biblioteki Parlamentarnej w Ueno. Natomiast specjalny gmach  zbudowano w Komabie, a Muzeum Współczesnej Literatury Japońskiej utworzono w 1967 roku. Od tego czasu gromadzone są w nim książki, czasopisma,, pamiętniki i rękopisy, listy i pamiątki ważne dla  zrozumienia osobowości pisarza. W tym ośrodku znajdują się kolekcje związane z większością najwybitniejszych pisarzy końca XIX i XX wieku (np. Higuchi Ichiyō, Yosano Tekkan i Akiko, Ishikawa Takuboku, Tanizaki Jun’ichirō, Nagai Kafū, Nakazato Kaizan i dziesiątków innych literatów, którzy mają jeden lub kilka „domów pamięci”  – muzeów w  stronach rodzinnych lub miejscowościach opisanych w powieści.To znaczy, że głównym zadaniem muzeum w Komabie jest przechowywanie materiałów, jak również udostępnianie zbiorów badaczom literatury, i organizowanie odczytów, wystaw, jak również wielu innych form prezentacji osiągnięć literatów oraz badan. Jednym z największych osiągnięć z ubiegłych lat  (1977-1978) było opracowanie  „Wielkiego słownika współczesnej literatury japońskiej” wydanego w sześciu dużych tomach przez wydawnictwo Kōdansha.

   Notatnik z Komaby

  Jak bogata jest to działalność można się zorientować, czytając felietony pt.  Kōmaba nōto (Notatnik z Komaby), publikowane na pierwszej stronie biuletynu „Nihon Kindai Bungakukan” przez Sakagamiego Hiroshiego.

   W 302 numerze z dnia 15 lipca 2021 Sakagami opublikował sześćdziesiąty – i ostatni – odcinek tego cyklu  pt. Kyōkasho no naka no bungaku. Kyōshitsu no soto no bungaku (Literatura w podręcznikach. Literatura poza salą wykładową).  

   Teraz jest taki okres, w którym w Muzeum Japońskiej Literatury Współczesnej wyróżniają się sylwetki młodych ludzi, zwłaszcza licealistów. Wielu z nich w mundurkach szkolnych spieszy na wystawę. A to dlatego, że od końca czerwca do września, to znaczy w okresie obejmującym letnie wakacje, znajduje się tutaj wystawa na temat literatury w podręcznikach i poza klasą, przedstawiająca powieści. Przychodzą również w grupach, ponieważ są szkoły, które przyprowadzają uczniów w ramach zajęć szkolnych lub obejrzenie tej wystawy zalecają jako zadanie na wakacje. I jesteśmy im za to wdzięczni. Cieszę się, że są nauczyciele, którzy  uczniom zalecają tę wystawę.” – napisał jako prezes zarządu (rijichō) Sakagami w biuletynie, który otrzymałem we wrześniu.

    W poprzednim „Notatniku z Komaby” nt. „Podręczników i współczesnej literatury” Sakagami cytuje Kawabatę Yasunariego, pierwszego honorowego prezesa, który zwrócił uwagę również na inspirującą funkcję tej instytucji, zachęcającą młodych do tworzenia literatury przyszłości. I dalej pisał o seminariach i wystawach organizowanych dla uczniów, np. poświęconych takim utworom jak Rashōmon (Brama Demonów)Akutagawy czy Maihime (Tancerka) Moriego Ōgaia. Przypomina też  wystawę nt. Sedna rzeczy Natsume Sōsekiego i jego epoki, prezentującą wyniki studiów na temat tej powieści.

Ulotka informująca o wystawie poświęconej powieści Sedno rzeczy Natsume Sōsekiego w Muzeum Japońskiej Literatury Współczesnej

   W 58 odcinku pt. „Kawabata Yasunari kinenshitsu (Salon Pamięci Kawabaty Yasunariego) wyjaśnia decyzję zarządu dotyczącą przygotowania w 2022 roku wystawy z okazji 50-lecia śmierci Kawabaty, pierwszego prezesa honorowego, i 60-lecia powstania Muzeum Japońskiej Literatury Współczesnej. Przypomina też wcześniejsze wystawy i inne imprezy poświęcone sztuce i życiu tego cenionego nadal pisarza. Wspomina też wystawę zorganizowaną w Paryżu w 2014 roku w Ośrodku Kultury Japońskiej (NIhon Bunka Kaikan).

 Wcześniej, w 57 odcinku Sakagami wyjaśnił rolę muzeum literatury w okresie pandemii, m.in. tłumacząc, dlaczego zrezygnowano z tak popularnych latem cykli jak wykłady na temat literatury (Natsu no bungaku kyōshitsu), czy „biblioteki głosu” pisarzy.

I tak czytając „Notatki z Komaby” moglibyśmy poznać znaczenie edukacyjne i po części badawcze tego niestandardowego muzeum literackiego. Oraz działalność tego muzeum, które dzięki pomysłowości i aktywności prezesa w okresie ostatniej dekady wyrosło na jeden z ważniejszych ośrodków kulturalnych w Tokio. Pełniło ono także rolę przewodnią dla setek rozproszonych po kraju muzeów indywidualnych pisarzy i poetów. Te żmudne obowiązki Sakagami pełnił niemal do zakończenia swej ostatniej kadencji. Zmarł w jednym ze szpitali w prefekturze Chiba 16 sierpnia 2021 roku. 

 Krotka biografia

Hiroshiego poznałem gdy jeszcze pracował w Ricoh, tzn. w jednej z największych japońskich korporacji informatycznych. Dzięki Hiroshiemu uzyskałem pierwszy mój procesor tekstowy, dla mnie był to efektywny poprzednik komputera do pisania i opracowywania tekstów.

Ale wróćmy do początku. Sakagami Hiroshi  urodził się 13 lutego 1936 w dzielnicy Akasaka w Tokio, gdzie jego ojciec pracował w banku. W 1942 roku rozpoczął naukę w szkole narodowej (to nazwa szkoły podstawowej w okresie wojny) w Akasace, a od 1943 roku – w  mieście Kumamoto na Kiusiu w związku ze zmianą miejsca pracy ojca. Natomiast do szkoły średniej uczęszczał w Kagoshimie, aby wrócić do Tokio i od 1951 roku rozpocząć naukę w liceum w dzielnicy Hibiya.  W 1954 roku rozpoczął studia na wydziale filozofii Uniwersytetu Keiō. Sześć lat później został zatrudniony  w firmie o nazwie  Riken Kōgaku, tzn. w obecnej Ricoh.

 W czasie studiów opublikował opowiadanie Musuko to koibito (Syn i kochanka) na łamach miesięcznika „Mita Bungaku” („Literatura w Mita), czyli w dzielnicy, w której znajduje się Uniwersytet Keiō. Opowiadanie to kandydowało do Nagrody Akutagawy w 1955 roku. Rok później otrzymał nagrodę dla młodych  wydawnictwa Chūōkoronsha. W związku z równoczesną pracą w Ricoh nazywano go  sarariiman sakka, tzn „pisarz na pensji w firmie”.

 Po opublikowaniu kilku powieści i opowiadań w 1977 roku razem z  pisarzami Gotō Meisei, Takai Yūichi, Furui Yoshikichi zakłada czasopismo „Buntai” („Styl”) i zostaje zaliczony do pokolenia pisarzy intymistów (naikō no sedai, nazywanych też pokoleniem introwertyków.

  W 1995 roku w październiku Sakagami zrezygnował z pracy w korporacji Ricoh, pozostając tam doradcą. W tym też czasie przyjął propozycję kierowania firmą Keiō tsūshin (Komunikacja Keiō), która staje się Towarzystwem Wydawniczym Uniwersytetu Keiō, a od 2007 roku został jej dyrektorem.

Sakagami Hiroshi w wydawnictwie Keiō Gijukudaigaku, fot. M.Melanowicz  (?2007 r.)

    W latach 2006-2010 pełnił funkcję przewodniczącego zarządu  Nihon Bungeika Kyōkai (Towarzystwo Literatów Japońskich). W 2008 roku wybrano go do Nihon Geijutsuin (Japońska Akademia Sztuki) i  członkiem  Rady (Hyōgiin) Uniwersytetu Keiō.  Od 2011 roku pełnił już swą ostatnią funkcję przewodniczącego zarządu  (rijichō)  Muzeum Japońskiej Literatury Współczesnej.

W  kwietniu 2004 odznaczony został Medalem z Purpurowa Baretką (Shiju hosso).

W listopadzie 2019  roku otrzymał również wysokie odznaczenie, tzn. Order Wschodzącego Słońca (Kyokujitsushō).  

Pismo odręczne Sakagamiego, fot. M.Melanowicz

 Książki Sakagamiego na mojej półce

       We wrześniu tego roku otrzymałem z Tokio sierpniowy biuletyn, w którym już nie znalazłem Notatnika z  Komaby. Zamiast oczekiwanego notatnika pojawił się tekst Nakajimy Kunihiko jako prezesa, który zawiadamiał o śmierci Sakagamiego i jego zasługach jako byłego prezesa. Pod wpływem tej bolesnej wiadomości zacząłem przeglądać książki utraconego tokijskiego przyjaciela. Są to m.in. następujące powieści:

Kojin (Zmarły, 1979), z autografem autora z dnia 27 listopada 1982 r.

Hajime no ai (Miłość na początku, 1980), z autografem autora z 28 września 1981 r.

Keita no sentaku (Wybór Keity, 1998)

Chikakute tōi tabi (Bliska, odległa podróż, 2002)

Jak również zbiory opowiadań:

Aru aki no dekigoto (Wydarzenie pewnej jesieni, 1974)

Biwa no kisetsu (Pora loquatu / nieśplika japońskiego, 1977)

Hyakunichi no nochi (Sto dni później, 1999).

Den’en fūkei (Wiejski krajobraz, 2008)

   Sakagami Hiroshii, Sto dni później

              w tłumaczeniu  Estery Żeromskiej, „Literatura na Świecie” (8(157) 1984

   Cechy pisarstwa Sakagamiego dobrze ilustruje opowiadanie Sto dni później, w którym zwyczajny bohater w życiu codziennym w charakterystyczny sposób reaguje na zachowania bliższych i dalszych znajomych. Nie ocenia i nie potępia ich, ale pod ich wpływem poddaje wiwisekcji własne zachowanie. Tak jest w poniższym cytacie.

   „ Od pogrzebu nie opuszczało mnie uczucie popełnienia czegoś niedobrego. Leżało mi to na sercu. Czułem się mocno znużony jakby żyjąc na uboczu, z dala od ludzi, trzymając się wyłącznie własnych zasad.  Prowadzę tchórzliwe życie; w skrytości ducha współczuję człowiekowi potępionemu przez społeczeństwo. Możliwe, że kiedyś ściągnę tym na siebie pogardę podobną do tej, którą niespodziewanie okazano temu kierowcy. Poczułem zmieszanie, kiedy się nad tym zastanowiłem. Nie mogę już uwolnić się od tych myśli. Mam w sobie pustkę – mamrotałem pod nosem.

    Żyję w społeczeństwie uporządkowanym, o ściśle  określonym systemie wartości dobra i zła, ale logicznie rzecz biorąc, nie może to być dla mnie usprawiedliwieniem.        

                                                           Tłumaczenie Estery Żeromskiej

   W twórczości dość bogatej, jak na pisarza, który znaczną część życia poświęcił pracy zarobkowej w firmie informatycznej, oraz działalności redakcyjnej („Mita Bungaku”) i  kierowniczej w związkach i instytucjach literackich, są również powieści o bogatszej strukturze fabularnej. Wymienia się około 30 książek – jego powieści i zbiorów opowiadań –  opublikowanych między 1960 a 2003 rokiem. Są wśród nich i takie, w których protagonista reprezentuje ważne zjawiska pojawiające się w społeczeństwie powojennym, jak np. sekt religijnych (bohater powieści Keita no sentaku decyduje się wstąpić do sekty religijnej w górach), albo pokolenie przywiązujące dużą wagę do uprawiania medytacji zgodnie z zasadami filozofii zen przez przedsiębiorców – twórców cudu gospodarczego w latach sześćdziesiątych XX wieku w Japonii.

  Ale w większości powieści Sakagami udowodnił, że praca w firmie lub korporacji może być atrakcyjnym tematem twórczości literackiej. Można tak twierdzić, zwłaszcza dlatego, że  pisarz nie ograniczał się do opisu powtarzalnych czynności członka pracowniczej wspólnoty, lecz przede wszystkim koncentrował się na ich stanach ducha, często ukształtowanego m.in. przez pamięć wojny, zwłaszcza bombardowań przeżywanych w dzieciństwie. Ta pamięć rzuca cień na jego zalęknioną psychikę. O tej i innych cechach twórczości Sakagamiego jako przedstawiciela pokolenia intymistów (nazywałem ich także introwertykami, tłumacząc nazwę japońską naikō no sedai) pisał Furuya Kenzō w studium pt. „Naikō no sedai” ron (Rozważania o „pokoleniu introwertyków, 1998), w której analizuje twórczość dziesięciu przedstawicieli japońskich intymistów. I tę cenną książkę, opublikowaną przez wydawnictwo Uniwersytetu Keiō, otrzymałem od Hiroshiego,

   Uczestnictwo w  The International Writing Program w Iowa

   Sakagami Hiroshi uczestniczył w atrakcyjnym dla literatów międzynarodowym programie pisarskim (prawdopodobnie w 1976 r.)  Tam spotkał Wacława Sadkowskiego, którego często wspominał podczas spotkań ze mną w Tokio z dużą sympatia, a nawet troską. Na przykład pewnej mroźnej zimy w latach osiemdziesiątych wręczył mi paczkę z bielizną zimową, żebym zawiózł Wackowi, myśląc – raczej słusznie – że w latach osiemdziesiątych XX w. w Polsce było zimno i ubogo.

   Pisząc to wspomnienie o wiernym i niezapomnianym Przyjacielu z Tokio, o Hiroshim, który zawsze miał dla  mnie czas w Tokio, zajrzałem na stronę internetową Uniwersytetu Iowa. I tam również znalazłem informację o śmierci 16 sierpnia 2021 Sakagamiego, uczestnika Programu dla Pisarzy. To dowodzi, że organizatorzy tego programu nie zapominają o uczestnikach spotkań w Iowa, których od 1967 roku było ponad 1500 z  ponad 150 krajów – jak informują gospodarze tej internetowej strony.

                                                                     (14.10.2021)

Reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Proszę wprowadź nazwisko