W sierpniu 2020 roku minęła Dwudziesta Rocznica Pożegnania Wojciecha Zukrowskiego (ur.14 kwietnia 1916 roku w Krakowie, zm. 26 sierpnia 2000 roku w Warszawie). Wspominając Autora opowiadań Z kraju milczenia, Opowiadań z Dalekiego Wschodu i powieści Kamienne tablice, postanowiłem przedstawić Jego sylwetkę utrwaloną i jakże żywą na zdjęciach wykonanych podczas 52 Kongresu Międzynarodowego P.E.N. Klubu w Seulu (28 sierpnia – 2 września 1988 roku). Ten kongres wciąż pamiętam, ponieważ Koreańczycy zorganizowali go z niespotykaną chyba gdzie indziej starannością, można powiedzieć – rownież z przepychem. Mogłem w nim uczestniczyć dzięki zaproszeniu Goniego Banga, prezesa Stowarzyszneia Tłumaczy Korei, który należal do zespołu organizacyjnego tego kongresu.
W ciągu tych kilku dni mieliśmy więc wiele okazji, żeby docenić bogactwo i wielkość kultury tego kraju, jak również nadzwyczajną gościnność mieszkańców wielkiej metropolii, jaką stała się.stolica Korei Południowej.Wojciech w tym międzynarodowym i koreańskim środowisku czuł się doskonale, zwlaszcza że mógł porównywać wspomnienia z innych krajów azjatyckich, które poznawał i opisywał w trudnych warunkach jako korespondent w Wietnamie, Laosie i Chinach, jak też jako radca Ambasady Polskiej w Indiach. Tym razem przebywał w mieście, w którym nie zachowal się najmniejszy ślad zniszczeń z okresu wojny 1950-1953. Mógł również obserwować ostatnie przygotowania do Letnich Igrzysk Olimpijskich (XXIV), które rozpoczynały się dwa tygodnie później (17.09-2.10.1988). Wraz z uczestnikami Kongresu zwiedzał nie tylko Changdeok – rezydencję wladców koreańskich, lecz przede wszystkim nowe obiekty sportowe, w tym rownież Stadion Olimpijski.
Seul – dziś blisko dziesięciomilionowa metropolia, imponująca nowoczesną architekturą, jak i zabytkami, mimo wielkich zniszczeń w okresie wojny koreańskiej. Jeszcze pięć lat przed Kongresem P.E.N. – w roku 1983, z wieżowca w dzielnicy Yoido obserwowałem ćwiczenia wojskowe prowadzone od lat na wypadek ataku wojsk Korei Północnej. Wówczas, wraz z ogłoszeniem alarmu, pustoszały ulice miasta, aby umożliwić ruchy wojsk. Gasły też światła, więc poczucie zagrożenia wojną znów wracało. Jednak po kilku latach próbowano umożliwić Korei Północnej (KRLD) współudział w organizacji igrzysk olimpijskich. Rok wcześniej miałem nawet okazję oglądać przygotowania w Pjongjangu, gdy uczestnikom konferencji koreanistycznej pokazywano m.in. świeżo zbudowane mieszkania dla zagranicznych sportowców. Ale do ugody nie doszło.
Warto wspomnieć, że w latach osiemdziesiątych XX wieku, lecąc do Republiki Korei, lądowałem na Międzynarodowym Lotnisku Kimpo (nowa nazwa Seul-Gimpo), zbudowanym w 1957 roku na miejscu lotniska wojskowego, wykorzystywanego przez Japończyków od1939 do 1945 roku. Chociaż uruchomiono nowe międzynarodowe lotnisko w mieście portowym Inczon (Incheon), połączonym koleją ekspresową z Seulem, Kimpo nadal pozostało czynne jako port krajowy, obsługujący również kilka połączeń z Japonia i Chinami.
Od lewej: Wojciech Żukrowski, Anna Lilova, Zygmunt Stoberski w hotelu Sheraton Walker Hill, Seul (Archiwum M. Melanowicza).Anna Lilova z Sofii, przewodnicząca Międzynarodowej Federacji Tłumaczy (FIT) w latach 1981-1990. Zygmunt Stoberski (1916-2006), eseista, krytyk literacki, autor Historii literatury litewskiej, redaktor w „Literaturze na Świecie”, przewodniczący Międzynarodowej Organizacji Unifikacji Neologizmów Terminologicznych (MOUNT). W nazwie hotelu jest nazwisko generała Waltona Walkera (1889-zm.23.XII.1950), który zginął w wypadku samochodowym w pobliżu Seulu na początku wojny koreańskiej.
Podczas Kongresu P.E.N. Klubu każdy z nas – Wojciech, Zygmunt i Mikołaj – miał wiele własnych zajęć. Na przykład, ja uczestniczyłem w sekcji merytorycznej, poświęconej literaturze koreańskiej, więc najczęściej spotykaliśmy się podczas bankietów w hotelu Sheraton Walker Hill: na zaproszenie Dr Chung Han-Mo, Ministra Kultury i Informacji (28 sierpnia), pana Kim Yon Nai, prezydenta Metropolii Seulu (1 września), pana Suh Ki-Wona, przewodniczącego Fundacji Koreańskiej Kultury i Sztuki (lunch, 2 września) i Francisa Kinga, prezesa Międzynarodowego Centrum P.E.N Klubu. Nie pamiętam, czy do Polski wracałem tym samym samolotem z Wojciechem i Zygmuntem.
Od lewej: Wojciech Żukrowski, Han Musuk, Mikołaj Melanowicz. Anna Lilova podczas przyjęcia wydanego przez Dr Chung Han-Mo, Ministra Kultury I Informacji w Mugunghwa Grand Ballroom, Sheraton Walker Hill, 28.08.1988 r. Han Musuk (1918-1993) – pisarka, autorka powieści pt. Poszukując Boga (pol. wyd. 1993 w tłumaczeniu Haliny Ogarek-Czoj, oryg. Mannam [Spotkanie], 1983).
Dopiero dziesięć lat później otrzymałem list od Wojciecha, wysłany na adres warszawski, podczas gdy ja przebywałem w Japonii, w mieście Sendai, na Żeńskiej Uczelni Miyagi Gakuen. List odnalazłem z dużym opóźnieniem i nie zdążyłem odpowiedzieć Autorowi. Z poczuciem winy publikuję ten fragment listu, w którym Wojciech Żukrowski pisze o swym samopoczuciu w ostatnich, niesprzyjających mu latach twórczości.
(Warszawa, 10.09.2020)
Końcowy fragment listu z dnia 2 czerwca 1998 roku Wojciecha Żukrowskiego do autora (archiwum M. Melanowicza)