Roman Soroczyński – Pałucka Perła

0
470
Pałac Lubostroń - fot. Jacek Konopka

W czasie swoich podróży po Polsce trafiam w różne ciekawe regiony. Niedawno byłem na Pałukach. Co? Gdzie to jest? – słyszę od swoich znajomych. Jest to region kulturowy w Wielkopolsce, na pograniczu województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego – odpowiadam.

Pałuki są częścią historycznej ziemi kaliskiej i nigdy nie były odrębną jednostką administracji państwowej. Dlatego nigdy w historii nie istniała uzasadniona potrzeba określania stolicy tej ziemi. O randze miast w regionie decydowało wiele czynników, a zwłaszcza zmieniający się podział administracyjny państwa, wpływy obywateli miast w poszczególnych okresach lub ich wielkość. Obecnie o miano głównego miasta Pałuk konkurują: Kcynia, Szubin, Wągrowiec i Żnin. Historia każdej z przywołanych miejscowości jest bardzo ciekawa i zasługuje na oddzielny artykuł. Zresztą, na łamach portalu pisarze.pl pisałem już o Wągrowcu. Warto w tym miejscu wspomnieć, że na Pałukach leży między innymi Gąsawa – miejsce słynnego zjazdu książąt polskich, podczas którego (w 1227 roku) zamordowano Leszka Białego. Tutaj znajdują się również Biskupin ze znanym muzeum archeologicznym oraz Wenecja z muzeum kolejki wąskotorowej. Teraz jednak chciałbym skupić się na miejscu, które w myślach nazwałem Pałucką Perłą. Uważam, że pałac w Lubostroniu w pełni zasługuje na to miano.

Został on wzniesiony dla Fryderyka Skórzewskiego, syna słynnej z piękności, ale i niezwykle mądrej Marianny z Ciecierskich Skórzewskiej. Miejsce wzniesienia pałacu nosiło nazwę Piłatowo. Jednak wszystkie opisy zgodnie podkreślają jego urocze położenie: ,,wystawił gmach w miejscu ustronnem  lecz lubem’’. Stąd nazwa Lubostroń. Budowniczym był znany polski architekt Stanisław Zawadzki. Pałac jest wzorowany na willach, projektowanych przez włoskiego architekta, Andreo Palladia, którego najsłynniejszym dziełem jest Villa Rotonda pod Vicenzą we Włoszech. Wille palladiańskie były budowane na rzucie kwadratu z salą rotundową pośrodku, nakrytą kopułą na wysokim tamburze. Stały się one wzorem dla wielu architektów na całym świecie. Jednym z nich był Dominik Merlini, który zaprojektował warszawską Królikarnię. Pałac w Lubostroniu jest drugim w Polsce, obok Królikarni, przykładem palladianizmu. Tym, co odróżnia Lubostroń od warszawskiego kuzyna, jest znajdująca się na kopule rzeźba Atlasa dźwigającego kulę ziemską – dzieło rzeźbiarza Władysława Marcinkowskiego.

W Lubostroniu od frontu umieszczony jest wielki portyk o ośmiu kolumnach jońskich, ustawionych w dwóch rzędach. Mimo symetrycznie opracowanej elewacji, fasada frontowa jest siedmioosiowa. Na fryzie znajduje się napis: „SIBI AMICITIAE ET POSTERIS MDCCC”, który oznacza „sobie, przyjaciołom i potomnym 1800”. Powyżej można zobaczyć niski trójkątny ogzymsowany przyczółek, mieszczący kartusze z herbami Skórzewskich i Garczyńskich. Nad wejściem umieszczono tablicę z czarnego marmuru z cytatem z „Georgik” Wergilego: „HIC SECURA QUIES ET NESCIA FALLERE VITA”, co oznacza „tutaj bezpiecznie przed niebezpieczeństwami życia”. W sieni znajduje się wejście do rotundy, zwieńczone szczytem, pod którym mieści się napis: „SEMPER RECTE”, oznaczający „zawsze prawo/zawsze godnie”.

Pałac w Lubostroniu jest  jednym z najwspanialszych polskich wnętrz klasycystycznych. Jego głównymi walorami są umiejętnie skomponowane elementy architektury i dekoracji oraz subtelne rozwiązania kolorystyczne. Wnętrze to, mimo niewątpliwego bogactwa, jest monumentalne i surowe w swym charakterze. Odwołuje się do przeszłości narodu. Na uwagę zasługuje dobry artystyczny i techniczny poziom wykonania stiukowych płaskorzeźb stanowiących najistotniejsze akcenty wystroju rotundy. Ich tematyka zaczerpnięta została z historii Wielkopolski i Polski. Na jednej z nich przedstawiono „Klęskę pod Płowcami zadaną zakonowi krzyżackiemu przez dzielnego Łokietka” na drugiej „Zwycięstwo Władysława Jagiełły odniesione nad Krzyżakami pod Koronowem”. Dwie następne płaskorzeźby przedstawiają bardziej pokojową działalność: „Królową  Jadwigę przepisującą prawa Mistrzowi Krzyżaków w Inowrocławiu w roku 1396” i „Mariannę Skórzewską wręczającą królowi pruskiemu, Fryderykowi Wielkiemu, plan budowy kanału noteckiego”. Na posadzce sali umieszczono herb Polski i Litwy. Treść ideowa dekoracji koncentrowała się na stosunkach polsko-niemieckich i miała wykazać równorzędność, a niekiedy i wyższość kulturową Polaków nad Niemcami. Niestety, ze względów konserwatorskich posadzkę pokryto innym tworzywem, które raz w roku jest zdejmowane. Wówczas można zobaczyć podłogę w całej okazałości.

Nic dziwnego zatem, że Lubostroń stał się ostoją myśli patriotycznej i życia narodowego. Gościli tu tacy luminarze nauki i sztuki, jak: Stefan Garczyński, Gustaw Zieliński, ks. Ignacy Polkowski i Erazm Rykaczewski. Istnieją również domniemania, że jednym z gości był Adam Mickiewicz. Jedna z legend głosi, że to właśnie w Lubostroniu Garczyński zainspirował Mickiewicza do napisania Reduty Ordona.

Inna z zasłyszanych przeze mnie opowieści dotyczy Powstania Wielkopolskiego. Otóż, hrabina Maria Skórzewska bardzo intensywnie wspierała powstańców: wyposażyła w sprzęt kompanię ochotników, urządziła na własny koszt lazaret i pralnię dla frontu północnego. W styczniu 1919 roku nakazała podnieść śluzy na Kanale Noteckim i zalać swoje uprawy, by powstrzymać ofensywę niemiecką.

W 1933 roku pałac w Lubostroniu Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej został uznany za zabytek. Niestety, w 1939 roku wyposażony w cenne meble, zbiory malarskie, porcelany, wspaniałe zbiory biblioteczne pałac podzielił los tysięcy polskich pałaców i dworów. W dodatku Niemcy pamiętali udział Marii Skórzewskiej w działaniach powstańczych i dali jej kilka godzin na opuszczenie pałacu, noszącego wówczas nazwę Lettow-Vorbeck. I tak hrabina mogła mówić o szczęściu w porównaniu z losami tysięcy Polek i Polaków: ocaliła życie dzięki koneksjom rodzinnym, między innymi w Watykanie.

Po wojnie pałac w Lubostroniu był siedzibą Funduszu Wczasów Pracowniczych, co -mimo, że nie było najlepszym rozwiązaniem – uchroniło go przed poważną dewastacją. W dodatku w latach sześćdziesiątych obiektem zainteresował się dyrektor Filharmonii Pomorskiej, Andrzej Szwalbe, który postanowił wprowadzić do pałacu muzykę. Już w 1963 roku zaczęto tu organizować koncerty Festiwalu Muzyki Polskiej. W 1976 roku zespół pałacowo-parkowy został przejęty przez Państwowe Gospodarstwo Rolne w Lubostroniu, a rok później zaczęto gruntowną odbudowę i restaurację kompleksu pałacowo – parkowego. Kiedy PGR zbankrutował, pod młotek poszły zastawione w bankach pałacowe meble. Sam pałac uniknął dewastacji tylko dzięki zdecydowanym działaniom miejscowych władz i służb konserwatorskich. 30 kwietnia 1994 roku Wojewoda Bydgoski utworzył w pałacu instytucję kultury pod nazwą Badawczo – Rozwojowe Centrum Rehabilitacji Społecznej, Sztuki i Animacji Kulturalnej Osób Niepełnosprawnych. W 2002 roku nowy (od 1999 roku) organizator – Powiat Żniński – nadaje jej nową nazwę: „Pałac Lubostroń”. W roku 2009 rolę współorganizatora instytucji przejął Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, który 1 stycznia 2013 r. nadaje pałacowi  status wojewódzkiej instytucji kultury. Głównym jej celem  jest trwała ochrona i konserwacja zespołu pałacowo-parkowego, promocja dziedzictwa narodowego oraz upowszechnianie różnych form kultury i sztuki  o szczególnym znaczeniu artystycznym i historycznym.

Nadal w Pałacu Lubostroń króluje muzyka – szczególnie muzyka klasyczna. Koncertowali tu między innymi prof. Katarzyna Popowa – Zydroń, prof. Jerzy Godziszewski, Rafał Blechacz, Vadim Brodski. W pałacowych wnętrzach gościł prof. Krzysztof Penderecki. Instytucja organizuje również warsztaty muzyczne  dla młodych,  utalentowanych artystów oraz festiwal „Muzyka w świetle księżyca”. Jednak nie samą klasyką pałac żyje. Odbywają się tu cykliczne koncerty pałacowe i koncerty edukacyjne z cyklu „Pałac Dzieciom”, koncerty „poLUB… Jazz”, festyny integracyjne „Zielone Serduszko”, festyny „Noc Świętojańska nad Notecią” i koncerty nadzwyczajne z różnych okazji. Co ciekawe, koncerty upamiętniające Powstanie Styczniowe odbywają się w lipcu każdego roku. Dlaczego? Otóż, 8 lipca 1863 roku, w wyniku powstańczych ran, zmarł (w wieku 26 lat) pułkownik Kazimierz Mielęcki – naczelnik sił zbrojnych województwa mazowieckiego i kaliskiego w Powstaniu Styczniowym. Nazajutrz trumnę z jego ciałem umieszczono na katafalku w rotundzie pałacu w Lubostroniu. Uroczystości pogrzebowe zorganizowane 12 lipca w pobliskim Łabiszynie stały się okazją do manifestacji patriotycznej.

Pałac jest również miejscem wielu wernisaży – plastycznych i fotograficznych.  Organizuje również przedsięwzięcia o charakterze promocyjno-rekreacyjnym, popularyzując m.in. tradycje jeździeckie i myśliwskie. 

Skoro mowa o imprezach rekreacyjnych, warto rozejrzeć się po okolicy wyniesionego na wzgórzu pałacu. Na uboczu wzniesiono klasycystyczne budynki stajni i wozowni. Dookoła rozciąga się jeden z najładniejszych parków w Polsce, zaprojektowany przez Oscara Teicherta. Konfiguracja terenu pozwala wybiegać wzrokiem daleko w piękny krajobraz. Niestety, w 2017 roku natura pokazała, kto rządzi światem. W nocy z 2 na 3 sierpnia wichura zniszczyła około 200 drzew, w tym cztery pomnikowe lipy. Pamiętna w wielu regionach Polski burza z 11 na 12 sierpnia 2017 roku dokonała jeszcze większych zniszczeń: uległo jej około 1.400 drzew! Jak byłem w Lubostroniu na początku lipca 2020 roku, Andrzej Budziak – Dyrektor Pałacu Lubostroń niemal ze łzami w oczach opowiadał o tych zniszczeniach. Ale gospodarze nie załamali rąk! Stwierdzili, że oto pojawiła się szansa na przywrócenie pierwotnego ogrodu angielskiego. I właśnie zakończyli nowe nasadzanie drzew! Zatem warto wybrać się do Lubostronia – Perły Pałuk, by obejrzeć piękne wnętrza, a jednocześnie podziwiać efekty pracy ogrodnika, specjalistów i wolontariuszy.

Podczas pisania niniejszego artykułu korzystałem m.in. z opracowania Hanny Chmielnik „Park zabytkowy w Lubostroniu Rezydencji Skórzewskich na Pałukach” (wyd. Eko-Park Sp. z o.o., Bydgoszcz 2013) oraz z materiałów przekazanych przez panią Karolinę Malak z Pałacu Lubostroń.

Roman Soroczyński

04.08.2020 r.

Reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Proszę wprowadź nazwisko