Stanisław Grabowski
Kalendarium Niepodległości (15)
1 sierpnia 1918
Trwają prace nad epicką sagą rodzinną przygotowywaną przez TVP na stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości. Pilotażowy odcinek pt. Grzechy młodości telewizja pokazała 15 lipca 2018. Losy trzech sióstr Biernackich ukazane są na tle historii Polski, począwszy od wybuchu I wojny światowej. Dziewczyny m.in. zakładają w Krakowie tygodnik „Iskra” (sic!). Jego pierwszy numer ukazuje się 11 listopada 1918. Reżyserem serialu historycznego pt. Drogi wolności [to tytuł powieściowego cyklu Jean-Paul Sartre’a – St.G.] jest Maciej Migas. Wśród aktorek: Paulina Gałązka, Katarzyna Zawadzka i Julia Rosnowska.
____________________________
Socjalrewolucjonista z Moskwy za pomocą bomby zabija generała Eichhorna w Kijowie. Jest to człowiek stary, ceniony i w czasie wojny zasłużony. Beseler ma być niezmiernie tym mordem przejęty i ze względów dawnej dla Eichhorna przyjaźni, i z tej przyczyny, że podobne antenaty są zaraźliwe. Padł Mirbach w Moskwie, legł naczelny Eichhorn w Kijowie, mogłaby przyjść kolej i na warszawskiego wielkorządcę, od czego broń nas Boże. Nie należę do tych, którzy radują się każdym niemieckim niepowodzeniem. Niechaj ich dalej biją na zachodzie, niech układają nową subtelną stylistykę na użytek komunikatów wojennych po przegranej, lecz inaczej na wschodzie. Tu ich klęska naszą klęską, ich wycofanie się z Ukrainy sygnałem rzezi Polaków. Chłopi na Ukrainie, Podolu i Wołyniu mówią, że złego użyli systemu, niszcząc dwory, a pozostawiając właścicieli przy życiu. Trzeba było działać wręcz przeciwnie. Dziś sterroryzowani przez Niemców chłopi kłaniają się panom w pas, oddają ziemię, pobrane bydło, narzędzia rolnicze itd. Uniżoność ich jest złowroga, nadzieją zemsty podszyta. (Maria Lubomirska)
__________________________
Wysłana na Syberię [z Moskwy – St.G.] misja w składzie: mjr Czuma, kpt. Romuald Wolikowski i por. Edward Dojan-Miszewski ze względów konspiracyjnych nie mogła zatrzymać się w Kazaniu i udała się wprost do Ufy, gdzie weszła w kontakt z Polskim Komitetem Wojennym (PKW). Była to organizacja, która wyłoniła się w połowie lipca 1918 roku w Omsku po zjeździe przedstawicieli większości polskich organizacji politycznych z Syberii i Dalekiego Wschodu. Komitetowi podlegały również tworzące się od końca czerwca 1918 roku polskie oddziały wojskowe. Liczyły one według danych rosyjskich pod koniec lata 1918 roku 770 żołnierzy, w tym uczestniczące w walkach z bolszewikami 207 bagnetów i 4 km. (Jan Paweł Wiśniewski)
_________________________
W Zwoleniu koło Radomia urodził się Klemens Oleksik, pisarz, poeta, autor książek dla dzieci. Zmarł w 1992. W latach 1935–1937 odbywał nowicjat w klasztorze Księży Misjonarzy w Górce Klasztornej. W okresie okupacji działał w tajnym szkolnictwie, a od 1943 żołnierz Batalionów Chłopskich i wydawca gazetki „Podchorążak”. Debiutował, przed wojną, na łamach miesięcznika „Posłaniec Świętej Rodziny”. W latach 1959–1963 był redaktorem czasopisma „Warmia i Mazury”. Opiekował się młodymi poetami. W 1959 otrzymał nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie. Od 13 grudnia 1981 związał się z dwutygodnikiem „Posłaniec Warmiński”. Osiedlenie się pisarza na Warmii i Mazurach poszerzyło tematykę jego twórczości o sprawy dotyczące regionu. Ujęta została ona zarówno w twórczości dla dzieci (np. zbiór baśni Czarownica znad Bełdan), jak i w twórczości dla dorosłych. Tematykę mazurską podjął w powieściach: Cmentarz w lesie i Krzak jałowca. W innych książkach powracał do wspomnień okupacyjnych (Spalony, Krewni mojej matki, Wywołaj mnie z lasu). Nie rezygnował z twórczości poetyckiej o czym świadczyły kolejne zbiory wierszy (Drzewo życia, Pięć poematów, Pył tamtych dróg). Z okazji 50-lecia twórczości, otrzymał papieski medal Benemerenti.
2 sierpnia 1918
Urodził się w Bykowie Feliks Lipman, działacz społeczności żydowskiej, wieloletni prezes Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach oraz wiceprzewodniczący Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP. Był jednym z najbardziej znanych i szanowanych członków społeczności żydowskiej w Polsce. Wielokrotny delegat na Światowy Kongres Żydów. W czasie II wojny światowej żołnierz kampanii wrześniowej i więzień KL Auschwitz-Birkenau. W sierpniu 2002 Feliks Lipman popełnił samobójstwo. Swoją samobójczą decyzję wyjaśnił w liście pożegnalnym.
4 sierpnia 1918
W niedzielę ubiegłą rozpoczął się piąty rok wojny. Strach pomyśleć, że wojna, którą spodziewano się skończyć w ciągu paru miesięcy, przewleka się tak okropnie. W każdą rocznicę jej wybuchu pocieszaliśmy się tym, że za parę miesięcy już będzie pokój. Zwłaszcza w roku ubiegłym, gdy się zaczynał czwarty rok wojny, świat cały, wobec zajść w Rosji, liczył się z tym, że przed końcem roku będzie pokój. Dzisiaj, u progu piątego roku wojny, nie mamy nawet tej nadziei. (z krakowskiego tygodnika „Piast”)
5 sierpnia 1918
We Lwowie zmarł Tadeusz Piotr Dzieduszycki, ur. 27 września 1841, hrabia, poseł do Sejmu Krajowego Galicji IV i V kadencji (1877–1889). Po zakończeniu nauk w Theresianum w Wiedniu powrócił do Galicji. za udział w organizacji obchodów patriotycznych w 1861 znalazł się w więzieniu; ponownie trafił za kratki, pomagając powstańcom styczniowym w 1863. Wpierw prowadził rodzinny majątek, a później wyjechał do Lwowa, obejmując posadę urzędnika bankowego. Na Uniwersytecie Lwowskim ukończył studia prawnicze z tytułem doktora. Pracował w Ministerstwie Skarbu, później w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w Wiedniu, gdzie pełnił obowiązki dyrektora departamentu do spraw Galicji. W 1882 wrócił do kraju, został starostą w Zaleszczykach, od 1900 dziedziczny członek Izby Panów [izba wyższa dwuizbowego parlamentu w Cesarstwie Austriackim – St.G]. Będąc posłem Sejmu Krajowego pracował nad zagadnieniami ekonomicznymi i przemysłowymi Galicji. Z jego inicjatywy powstała m.in. fabryka wagonów i lokomotyw w Sanoku.
6 sierpnia 1918
Zmarł Jan Nepomucen Franke, ur. 4 października 1846 we Lwowie, polski inżynier, profesor Politechniki Lwowskiej. W 1871 został mianowany profesorem zwyczajnym i objął Katedrę Mechaniki i Teorii Maszyn na Politechnice Lwowskiej, którą kierował przez 22 lata. W 1892 na prośbę Michała Bobrzyńskiego objął wydział szkół zawodowych, realnych i przemysłowych w Radzie Szkolnej Krajowej Galicji. Jeden z założycieli Polskiego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie, prezes wydziału głównego 1901–1902 oraz jego członek honorowy. Prezes miejskiego Muzeum Przemysłowego. Od 1876 członek korespondent, a od 1885 czynny członek krakowskiej Akademii Umiejętności. Doctor honoris causa Politechniki Lwowskiej. Krajowy inspektor szkół realnych i przemysłowych, członek Krajowej Komisji Przemysłowej i wielu innych organizacji.
7 sierpnia 1918
Gen. Ferdinand Foch, przewodniczący Rady Wojennej Sprzymierzonych, otrzymuje buławę marszałkowską, jako dowód wdzięczności za dokonanie zwrotu w dziejach I wojny światowej. 5 lutego 1921 w szkole wojskowej w Saint-Cyr Józef Piłsudski odpiął ze swego munduru własny krzyż Virtuti Militari, udekorował nim marszałka Focha i powiedział m.in.: […] …w obecności Wielkiego Wodza, który potrafił odnieść zwycięstwo wśród najtrudniejszych warunków, nie mogę zapomnieć, że jestem żołnierzem. Jako żołnierz podziwiałem i podziwiam olbrzymie dzieło, jakiego dokonałeś, biorąc na swoje barki tak olbrzymią odpowiedzialność. I dlatego dziś z uczuciem głębokiej radości ofiaruję Ci krzyż „Virtuti Militari”, ten krzyż, który jest mi tak drogi, a który nosiłem na swojej piersi, jako Naczelny Wódz Armii Polskiej.
________________________
W Krakowie urodził się Aleksander Tytus Kulisiewicz, zm. w 1982. Po publikacji jego artykułu Heil masło! – Dosyć Adolfa Hitlera w 1940 wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. W obozie podtrzymywał na duchu współtowarzyszy, śpiewając i ucząc ich piosenek. Po 1945 zaczął dokumentować zapamiętane piosenki, np. w szpitalu w Krakowie podyktował pielęgniarce kilkaset utworów w czterech językach. Stał się znany jako interpretator piosenek obozowych. (Śpiewak z piekła)
8 sierpnia 1918
„Dzień 8 sierpnia jest czarnym dniem armii niemieckiej… Rozpoczęła się wielka ofensywa koalicji, końcowa ofensywa [pierwszej] wojny światowej. Przeciwnik nacierał z tym większą energią, im wyraźniej poznawał nasz upadek”. (Erich Ludendorff)
9 sierpnia 1918
Nie ma prawie komunikatu niemieckiego, który by nie osłaniał jakowejś we Francji straty, oddania miasta lub miasteczka, wycofania się z przednich okopów itd. Rozmiarów stałego niepowodzenia i siły natarcia koalicjantów nie jestem w stanie ocenić, lecz słyszę, że tanki i całe floty aeroplanów amerykańskich sieją straszne zniszczenie; pod tym względem Ententa ma materialną przewagę nad Niemcem. Krew się leje strumieniami. Worse than hell – pisze „Times”. Interwencja Ameryki, z początku traktowana przez Niemców jako bluff, staje się dla nich z dniem każdym rzeczywistością groźniejszą. Nie tylko nadmiar amunicji, ale i żołnierz amerykański dopływa do Europy ławą zwartą. Rachuby przeciwne zawiodły w zupełności. Mnie się zdaje, że Niemcy zaczynają się znajdować w bardzo trudnym położeniu. Czy potrafimy to wykorzystać? (Maria Lubomirska)
_______________________
W Kościanie k. Poznania, urodził się Adam Marian Tomaszewski, powieściopisarz, reportażysta. Absolwent gimnazjum im. św. Stanisława Kostki. W czasie wojny walczył w AK, brał udział w powstaniu warszawskim. Później w obozach jenieckich (Sandbostel, Westertimke). Od 1948 w Kanadzie. W 1950 ukończył studia filozoficzne w Ottawie. W latach 1976–1977 redagował „Głos Polski” (Toronto). Drukował w „Wiadomościach”, „Oficynie Poetów”, „Związkowcu”, Dodatku Literackim „Prąd”. Opublikował m.in. Młodość została nad Obrą; Gorzko pachną piołuny, Gdzie jesteś Itako?; Kowboje, apasze, mormoni; Szkunery i wyspy; Chleba naszego powszedniego; Wiosna u Wielkich Jezior i inne. Trzy pierwsze książki poświęcił Kościanowi – miastu swojej młodości, oddając mu z jednej strony hołd, z drugiej malując literacki obraz miasta lat międzywojennych, cenny również jako świadectwo historii. Do Kościana wracał jako emigrant – tam też zmarł, dokładnie w 84 urodziny, 9 sierpnia 2002. Honorowy obywatel miasta od 1997. W 2005 Adam Tomaszewski został patronem kościańskiej biblioteki. Stuletnią rocznicę Jego urodzin władze samorządowe uczciły specjalnym jubileuszem.
11 sierpnia 1918
Wojna stanęła na remis. Jeżeli Niemcy nie zawrą w tym stadium pokoju, to ponieważ szanse ich muszą pogarszać się z każdym miesiącem, po roku, czy wcześniej zresztą, czy później, to kwestia czasu, zaczną staczać się w dół. W Rosji przegrali sprawę przez nieudolność. Mogli odrestaurować Rosję oddając jej Ukrainę i rezygnując z brzeskiego pokoju. Nie zrobili tego, chcieli nas wśród Randstaatów [państwo buforowe – St.G.] udusić, teraz zaś Rosja restauruje się bez nich, a więc przeciw nim. Może podejmą jakieś kroki przeciw temu, ale nie wiem czy to pomoże. […] Dwóch największych naszych wrogów przez długi czas nie będzie mogło tamować naszego rozwoju. Rosja leży, Niemcy będą mocno zahamowane, jak się zdaje. (Jan Dąbrowski)
13/16 sierpnia 1918
Nasz pobyt w Ognolles został nagle i niespodziewanie przerwany. Transportem samochodowym zostaliśmy przewiezieni na pole bitwy. […] Na trzeci dzień rano, gdy jeszcze było przyciemno i mgła gęsta panowała, zdarzył się bardzo znamienny wypadek. Otóż ukazało się nagle naprzeciw jednego kulomiotu trzech Anglików, załoga kulomiotu, tej najstraszliwszej broni, natychmiast poddała się na ten widok. Po czym owi trzej Anglicy cofnęli się zabierając aż pięciu jeńców. W całej kompanii natychmiast rozniosła się wiadomość: Anglicy są już w naszym rowie. Żołnierze słysząc to porzucili wszystko i zaczęli uciekać. Gdy to zobaczyły sąsiednie formacje, do których i myśmy należeli powstała niesłychana panika i zamieszanie. Wszystko rzuciło się do ucieczki. Niemałą miałem znowu biedę, żeby moich facetów zatrzymać w kupie, część, korzystając z gęstej mgły, drapnęła mi jednak. (Józef Iwicki, Listy…)
