Karol Czejarek
Hans Hellmut Kirst,
Hans Hellmut Kirsta urodził się 5 grudnia 1914 r. w Osterode w Prusach Wschodnich, dziś Ostróda). To jeden z najbardziej znanych pisarzy niemieckich po roku 1945. Chciałbym go przypomnieć szanownym PT Czytelnikom. Nikt inny, tak jak on, nie ujawnił tajemnic III Rzeszy. Opisał system zagłady i odsłonił mechanizmy nazistowskiej władzy! W powieściach, m.in. „Fabryka oficerów”, „Noc generałów”, „Noc długich noży”, „08/15 w Partii”, ukazał prawdziwe oblicze nazizmu, wojny i III Rzeszy – złowrogie wspomnienie świata.
Pisarz pojawił się w latach 50. ubiegłego stulecia i pozostanie w literaturze jako autor psychologiczno-historycznych powieści dotyczących przede wszystkim dziejów Niemiec lat 1933-1945. Napisał również wiele powieści kryminalnych, w których przedstawia obraz pierwszych lat powojennych Niemiec. Warto także zapoznać się z jego książką o charakterze autobiograficznym pt. „Pies i jego pan”.
W Polsce, gdy tylko ukazał się jego pierwszy przekład, a była to trylogia „08/15” (powieści: „W koszarach”, „Na wojnie” i „Walczy do końca”) uzyskał od razu niezwykłą popularność. Do tej „trylogii” dołączyłem w swoim przekładzie dwie powieści „08/15 w partii” i „08/15 dzisiaj”, które Kirst napisał później. Warto – moim zdaniem – wznowić najcelniejsze powieści pisarza, przypominające okrutny hitleryzm, o którym zapomnieć nie wolno! Tym bardziej, że systemy autorytarne, które prowadzą do łamania praw człowieka i dopuszczają się zbrodni, nie zniknęły wraz z klęską III Rzeszy.
Kirst, niewątpliwie „przedwojenny” zwolennik Hitlera, próbując po wojnie odnaleźć się w nowej rzeczywistości, rozlicza się swoim pisarstwem z brunatnej przeszłości. Czyni z części swej twórczości coś w rodzaju „rachunku sumienia” i dokumentuje „literacko” zjawisko nazizmu. (Choć w powieściach „niewojennych”, jak np. „Rozwiedzeni przez śmierć”, czy „08/15 dzisiaj”, echa nazizmu pobrzmiewają dalej groźnie).
Według oficjalnego życiorysu Kirst pochodził z rodziny (ze strony matki) rzemieślniczo-kupieckiej, przybyłej do Prus z Holandii; ze strony ojca – chłopsko-urzędniczej z okolic regionu salzburskiego. Ojciec jego był policjantem i z racji swego zawodu często zmieniał adresy zamieszkania, stąd i młody Kirst kontynuował naukę w wielu szkołach podstawowych w różnych małomiasteczkowych środowiskach byłych Prus Wschodnich, by wreszcie wylądować w Gimnazjum Cesarza Wilhelma, a potem w Wyższej Szkole Handlowej we wspomnianym już Osterode (Ostróda), gdzie się urodził. Owocem tego pobytu w Prusach Wschodnich jest cykl powieści o tematyce „mazurskiej”.
Od 1 kwietnia 1933 roku, niemal do końca kwietnia 1945 roku, a więc dokładnie przez 12 lat – Kirst był zawodowym żołnierzem, głównie w artylerii. Od 1935 roku był podoficerem, najpierw w 1937 zostaje wachmistrzem, potem w 1938 starszym sierżantem. Do 1939 roku służył w Królewcu. Od 1 września tegoż roku bierze aktywny udział w napaści na Polskę, następnie w wojnach przeciwko Francji i Rosji. W roku 1943 jest już podporucznikiem, rok później porucznikiem. W latach 1943-45 zostaje nauczycielem historii wojskowości w jednej ze szkół przeciwlotniczych, będąc jednocześnie dowódcą miejscowej artylerii przeciwlotniczej. (Z wojny przeciwko Polsce, zrodziło się interesujące sprawozdanie w formie opowieści o pewnej baterii „wielkoniemieckiego” Wehrmachtu, którą pisarz zatytułował „Mane, tekel `39.” (wydanej w moim przekładzie w r. 1993 przez wydawnictwo Interart oraz wznowionej w roku w r. 2011 przez Wydawnictwo Bellona pt. „Heil Herr Hauptmeister! Wojna z Polską”.
W okresie 1945-46 Kirst przez 9 miesięcy znajduje się w amerykańskim obozie dla internowanych w Garmisch. Po zwolnieniu (nie udowodniono mu żadnych czynów zbrodniczych), chwyta się różnych prac: sprząta ulice, jest ogrodnikiem. Potem w Schongau (Bawaria) zostaje pisarzem w urzędzie gminnym. Już wtedy, albo dopiero wtedy (Kirst miał już wówczas 32 lata!), powstają jego pierwsze notatki późniejszej trylogii, a w zasadzie pięcioksięgu „08/15”.
Debiutem książkowym Kirsta, przełożonym od razu na siedem języków, jest wydana w 1950 roku powieść pt. „Nazywaliśmy go Galgenstrick” (w Polsce ukazała się w przekładzie Franciszka M. Julkowskiego)
W roku 1954 Kirst, po ukazaniu się trylogii „08/15” (w doskonałym przekładzie Jacka Fruehlinga), jest już pisarzem światowym, także popularnym w Polsce. Wokół tego cyklu powieściowego w Niemczech (i nie tylko w Niemczech) rozwinęły się gwałtowne spory. Chwalono i ganiono „trylogię”, do której – jak już wspomniałem – autor dopisał później jeszcze dwie bardzo znaczące powieści – najpierw „08/15 Dzisiaj” (w 1963r.) oraz „08/15 w partii” (1978). W tej pierwszej akcja rozgrywa się dwadzieścia lat po wojnie, w drugiej zaś bohaterami są szeregowi członkowie partii (NSDAP), która buduje nowy ład. Wszystko dzieje się wiosną 1933 roku – w małym miasteczku w Prusach Wschodnich (ale podobnie wyglądało to wówczas w całych Niemczech), grupa szturmowa SA wprowadza terror, przemoc i gwałt. Ludzie zostają wciągnięci w tryby brunatnej władzy.
Sukcesy międzynarodowe odnosi Kirst także innymi powieściami, takimi jak: „Powojenni zwycięzcy”, „Przeznaczenie”, „Ostatnią kartą jest śmierć”. W sumie lista powieści Kirsta jest długa, każda następna książka tłumaczona była od razu poza granicami RFN (także na język polski), choćby wspomnieć jeszcze „Rok 1945 – koniec”, „Godzina grabarzy”, „Kamraci” czy „Życie toczy się dalej”. Łącznie Kirst napisał ponad 50 powieści. (W latach 90. ub. wieku jego „Dzieła zebrane” ukazały się pod moją redakcją w warszawskim wydawnictwie „Interart”). Część z nich wznowiona została w latach 2000-2001 przez Wydawnictwo „Libros” (Świat Książki), należące do Grupy Bertelsmanna.
Szczytowym osiągnięciem Kirsta jest niewątpliwie książka „Noc długich noży”. Jest to opowieść o tym, jak Hitler ostatecznie rozprawił się ze swoimi politycznymi przeciwnikami, stając się niepodzielnym dyktatorem. Książka odsłania metody, jakimi udało mu się ogłupić i uwieść, a w konsekwencji zniszczyć i unicestwić własny naród. „Noc długich noży” jest powieścią o fanatykach realizujących jego politykę, o ludziach wierzących w tysiącletnią Rzeszę, dokonujących dla urzeczywistnienia tego celu najokrutniejszych zbrodni. Powieść odsłania kulisy holokaustu, obozów śmierci i mechanizmy, które doprowadziły do II wojny światowej. Kto odważył się przeciwstawić megalomańskiej ideologii – ponosił śmierć. Ze śmierci Kirst uczynił w tej powieści pośmiewisko. Podobną rangę mają w jego twórczości powieści: „Noc generałów”, „Fabryka oficerów” i „Rok 1945 – Koniec” (polskie wydanie tej powieści ukazało się w dwóch tomach: „Ratuj się kto może” i „Chaos upadku”).
Pisarz zmarł 23 lutego 1989 roku w Bremie.
Mnie osobiście Kirst wciąż na nowo elektryzuje prawdą o nazizmie. Wciąż odkrywam w nim coś nowego. Nikt jak on nie obnażył bardziej Niemców i nie oddał jak on realiów tamtych ponurych czasów. Jest pisarzem, który nie tylko utrwalił obraz III Rzeszy, ale odsłonił mechanizmy (nie tylko nazistowskiej), a każdej totalitarnej władzy!
——————–
Karol Czejarek, ur. 11. sierpnia 1939 r. w Berlinie, germanista i niemcoznawca (filologia niemiecka na Uniwersytecie Poznańskim), doktor nauk humanistycznych (w zakresie literaturoznawstwa), profesor nadzwyczajny w Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku; tłumacz literacki i przysięgły języka niemieckiego. Przełożył m.in. prozę Hansa Hellmuta Kirsta (także redaktor jego „Dzieł zebranych”), Georga Heyma, Güntera Kunerta, Hansa Walldorfa, Heinera Müllera, Güntera de Bruyna, Ursuli Hörig, Christy Grasmayer. Autor monografii o Annie Seghers; książki: ”Nazizm, wojna i III Rzesza w powieściach Hansa Hellmuta Kirsta”, antologii utworów o tematyce wojennej pt „Sonata wiosenna”; gramatyki niemieckiej (wspólnie z Joanną Słocińską), spolszczenia (wspólnie z synem Hubertem) Collins German Grammar i Collins German Verb; współautor książki „Polen – Land und Leute”.
