Andrzej Molasy
Za króla Olbrachta powstały piękne księgi rękopiśmienne
Jan Olbracht jest Polakom znany jako ten król, za którego panowania „wyginęła szlachta”, co jest niezgodne z prawdą, a tylko nieliczni wiedzą, że zasłużył się wielce dla polskiej kultury jako fundator kilku bogato iluminowanych ksiąg liturgicznych. Są one zaliczane do najpiękniejszych rękopisów wykonanych w Polsce.
Fundacje książkowe Jana Olbrachta są w pewnym sensie związane z powstaniem powiedzenia o „wyginięciu szlachty” w czasie jego panowania. Po klęsce wyprawy czarnomorskiej w 1497 r., której jest ono śladem, król, marzący o rozgromieniu zagrażających Polsce i chrześcijańskiej Europie muzułmańskich Turków, stracił sens życia. Załamał się psychicznie i fizycznie, popadł w rozpustę i zachorował. Fundacje książkowe były formą ekspiacji za grzechy, prośbą do Boga o wyzdrowienie i opiekę. Ponieważ darczyńca był monarchą, to miały one też charakter polityczny. Królewskie dary dodawały splendoru najważniejszym sanktuariom jagiellońskiej Polski. Program ikonograficzny dekoracji malarskiej ofiarowanych im ksiąg liturgicznych akcentował suwerenność polskiego króla. Prezentował Jana Olbrachta jako sprawiedliwego monarchę („łac. „rex iustus”), który wzoruje się na biblijnych władcach idealnych (Dawid, Salomon, Cyrus). Fundacje książkowe Jana Olbrachta zostały wpisane przez dwór królewski w obchody roku jubileuszowego 1500, kiedy pojawiła się nadzieja na zorganizowanie antytureckiej krucjaty z królem Polski na czele.
