Barbara Dominiak – Dyskretny urok pani Mors

0
288

Barbara Dominiak


Dyskretny urok Pani Mors.

O nowej książce Agnieszki Moroz “Jak uwieść czytelnika? Jonathan Carroll i Andrzej Sapkowski wobec kulturowych koncepcji śmierci”

 

 

agnieszka moroz jak uwiesc czytelnikaAgnieszka Moroz, autorka wysoko cenionych i nagradzanych tomików poezji, z których pozwolę sobie wymienić niezapomniany “Aneks do gier” czy “Ulicę magików” tym razem zaskakuje naukową pasją. W opublikowanej w 2014 roku monografii pt. “Jak uwieść czytelnika? Jonathan Carroll i Andrzej Sapkowski wobec kulturowych koncepcji śmierci” autorka (notabene aktualnie doktorantka Uniwersytetu Szczecińskiego) pogłębia i  rozbudowuje wątki poruszone w swojej pracy magisterskiej oraz artykule poświęconym obecności słowiańskich wierzeń w powieściach Andrzeja Sapkowskiego.

Wydana w oficynie Pisarze.pl publikacja przedstawia wyniki badań nad fenomenem poczytności książek z kręgu tzw. literatury popularnej, do którego niewątpliwie można zaliczyć powieści Andrzeja Sapkowskiego i Jonathana Carrolla – twórców wielokrotnie stawianych pod pręgierzem krytyki literackiej, która zarzuca im brak ambicji i hołdowanie niewybrednym gustom. Warto przytoczyć tu zacytowaną w książce wypowiedź Sapkowskiego, który atakowany za brak aspiracji artystycznych broni się, stwierdzając: “pisarz w zasadzie nie ma wyjścia. Musi tworzyć literaturę popularną, bo za niepopularną się nie płaci”.

Agnieszka Moroz przeprowadzą wnikliwą analizę stosowanych przez tych autorów technik pisarskich, które przyciągnęły rzesze fanów i zagwarantowały obydwu twórcom sukces komercyjny na niebywałą skalę. Szukając odpowiedzi na pytanie o to, jak napisać bestseller, dokonuje przeglądu ogólnych metod oddziaływania na odbiorców, następnie omawia zmiany, które zaszły w recepcji motywu śmierci na przestrzeni wieków oraz bada zagadnienie nowatorstwa w jego wykorzystaniu i próbuje ustalić przyczyny decydujące o wzmożonym zainteresowaniu tematyką mortualną we współczesnym świecie.

Tym właśnie zagadnieniom poświęcone są trzy rozdziały książki. Swój wywód autorka poparła niezwykle bogatym materiałem naukowym oraz obfitą egzemplifikacją z literatury podmiotu. Interesujące ją zagadnienie omówiła, odnosząc się do sześciu powieści Andrzeja Sapkowskiego i trzech Jonathana Carrolla. Już we wstępie swojej publikacji A. Moroz stwierdza, że autor sagi o Wiedźminie podpatruje i z powodzeniem stosuje chwyty stosowane przez J. Carrolla.

Pierwszy rozdział książki poświęcony został ogólnym zasadom, o jakich muszą pamiętać twórcy, których celem jest stworzenie bestsellerowego dzieła. Przypomina on, jak ważne są odwołania do sztafażu obyczajowego epoki, dające czytelnikowi iluzję uczestniczenia w wykreowanym przez pisarza świecie. Jonathan Carroll – zauważa autorka – szukając inspiracji do swoich powieści, rozgląda się wokół siebie, wypatrując oryginalnych przedmiotów, gestów, szukając cytatów w wierszach. Olśnienia te, co ciekawe, pisarz dokumentuje na wydanym również w postaci książki blogu pt. “Oko dnia”.

A. Moroz przywołuje tezy sformułowane przez znanego francuskiego semiologa, R. Barthesa, który jako istotny czynnik decydujący o czytelniczym zainteresowaniu książką podaje przewidywalność zakończenia fabuły. Przewidywalność ta, paradoksalnie, gwarantuje odbiorcy satysfakcję (można ją nazwać swoistym rodzajem katharsis). Kolejnym wymienionym przez Moroz warunkiem sukcesu pisarstwa jest jego cykliczność. Autorka polemizuje tu z tezą Barthesa, jakoby poczytny utwór musiał wyróżniać się skromną objętością. Według niej teoria ta sprawdza się w odniesieniu do literatury wysokiej, nie znajduje natomiast potwierdzenia w przypadku literatury popularnej. Tu odbiorca oczekuje tekstu sążnistego, który na dodatek będzie kontynuowany. Współczesny bestseller nie jest czystą formą gatunkową. Powinien być kompilacją różnych gatunków i odmian, z czego doskonale zdają sobie sprawę mistrzowie pisania poczytnych książek. Dość istotnym czynnikiem zdaje się być również umiejętne zagospodarowanie uwagi żeńskiej części odbiorców, a co za tym idzie odpowiednie podejście do kreacji kobiet. Ważnym jest, by przedstawione w powieściach wydarzenia rozgrywały się na dwóch płaszczyznach: realnej i metafizycznej. Autorka poświęca również sporo uwagi sposobom kreacji superbohatera oraz tzw. mechanizmowi potwierdzenia polegającemu na umieszczaniu w fabule dość oczywistych prawd, które można, poprzez lekturę, potwierdzić. To, jak również zaproszenie czytelnika do intertekstualnych gier, w których może on swoją spostrzegawczość i erudycję niejako certyfikować, czyni lekturę tego typu powieści niezwykle satysfakcjonującą. Szeroko omówione zostało również znaczenie promocji oraz odpowiednio pomyślanego przekazu graficznego zawartego na okładce książki aspirującej do rangi bestsellera.

Drugi rozdział monografii poświęciła autorka zestawieniu sposobów mówienia o śmierci w średniowieczu oraz współcześnie. Analiza ta doprowadziła ją do wniosku, że śmierć, z oczywistych względów tak popularna i ważna w kulturze wieków średnich, obecnie podlega procesowi tabuizacji. Przyczyn tego zjawiska upatruje Moroz w tym, iż świat ponowoczesny, w którym żyjemy, postrzegamy jako arenę ciągłych zmian, stąd współczesne podejście do śmierci nie jest tak emocjonalne jak w poprzednich epokach.

Idąc tym tropem można zauważyć ciekawy paradoks – z jednej strony zobojętnienie na śmierć, a z drugiej nasilony lęk przed nią wynikający z zachwiania wiary w życie pośmiertne. Moroz przywołuje też spostrzeżenie Zygmunta Baumana, który sugestywnie stwierdza, że śmierć to największy “skandal” nowoczesności. Człowiek współczesny bowiem znalazł receptę na wszystko, tylko śmierć nie daje się ani poznać, ani obezwładnić. I kolejny paradoks, który w zakończeniu rozdziału drugiego zauważa autorka: wyparcie tematyki tanatologicznej z obszaru zainteresowania współczesnej kultury spowodowało, że zagadnienie to stało się ponownie skutecznym narzędziem pozyskiwania szerokich rzesz fanów. Jako temat tabu intryguje bowiem i uwodzi z niezwykłą mocą.

              W rozdziale trzecim książki badaczka przechodzi do zagadnienia kreacji śmierci w twórczości interesujących ją pisarzy. W części tej przeprowadza studium sposobów funkcjonowania motywów tanatologicznych u Sapkowskiego i Carrolla. Szeroko omawia tu całą gamę towarzyszących śmierci znaków oraz form, w jakich może przejawiać się ona sama. Dokładnie analizuje, jak czerpiąc inspirację z motywów średniowiecznych uwodzi czytelnika śmiercią Sapkowski, a jak czyni to Carroll. Głównym wnioskiem, do którego ta analiza doprowadza jest konkluzja, że Sapkowski wyraźnie, acz selektywnie czerpie z dorobku średniowiecza, u Carrolla natomiast widoczny jest brak zakorzenienia w tradycji. Są natomiast, jak zauważa, oryginalne i nowoczesne wizje, które amerykański pisarz opiera na odkryciach astronomii i fizyki. Sapkowski zaś, co zostało podkreślone, często te zaczerpnięte ze średniowiecza motywy reinterpretuje, czego przykładem może być chociażby adaptacja motywu danse macabre (w jednym z tekstów śmierć nie trzyma za ręce bohaterów, lecz tańczy nad nimi solo, na dachu gospody). Motywu pląsającej śmierci nie wykorzystuje natomiast Johnatan Carroll, u którego z kolei możemy spotkać, budujące napięcie, pełne czarnego humoru anegdoty związane z umieraniem. Obaj autorzy, dążąc do uwiedzenia czytelnika nie ograniczają się do przedstawienia zwiastunów i sposobów objawiania się śmierci. Prezentują także koncepcje zaświatów.

W zakończeniu autorka konkluduje, że zainteresowanie tematyką eschatologiczną zarówno u Sapkowskiego, jak i Carrolla jest odpowiedzią na fascynację tym motywem wśród potencjalnych odbiorców. Okazuje się, że twórcy ci, z czułością sejsmografu, potrafią wychwytywać tendencje i genialnie reagować na oczekiwania czytelników, zapewniając sobie niebywały sukces komercyjny. Wykorzystują przy tym nie tylko znane, wypracowane już wcześniej matryce uwodzenia, ale tworzą nowe, kierując się własną intuicją i znajomością psychologii czytelnictwa.

Książka A. Moroz, napisana z wyraźną pasją, jest prawdziwym majstersztykiem w swoim gatunku. Autorka prowadzi wywód niezwykle zajmująco, bardzo konkretnie i obrazowo, dając wyraz autentycznego znawstwa tematu. Jej przekaz jest czytelny, a struktura publikacji – logiczna i przejrzysta. Rozprawa opracowana została z dużą dbałością o stronę graficzną – ilustrowana jest zdjęciami okładek omawianych bestsellerów, a także reprodukcjami dzieł ikonicznych, dotyczących poruszonej tu tematyki. Autorka eksploruje problem w sposób rzetelny, o czym świadczy rozległość przywołanej literatury. Wykazuje przy tym cenną umiejętność przykuwania uwagi czytelnika, który wprowadzony w świat badanych przez nią zagadnień, może być prawdziwie tą narracją uwiedziony.


Barbara Dominiak


Reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Proszę wprowadź nazwisko