Rekomendacje książkowe Krzysztofa Lubczyńskiego
Orwell mało znany
Nazwisko George’a Orwella (1905-1950), to przede wszystkim nazwisko autora dwóch powieści kluczowych dla zrozumienia dramatu XX wieku, dramatu totalitaryzmu – „1984” i „Folwarku zwierzęcego”. Bardzo mało znany jest w Polsce Orwell jako krytyk, eseista, reporter, recenzent, także filmowy. Takiego właśnie przybliża nam wydawnictwo „Fronda”. I w tej roli Orwell okazuje się bardzo przenikliwy. W szkicu „Raffles i pani Blandish”, opublikowanym 28 sierpnia 1944 roku, poświęconym gatunkowi powieści detektywistycznej i kryminalnej Orwell zwraca uwagę na inwazję przemocy w kulturze i widzi przed tą tendencją wielką, niedobrą dla cywilizacji przyszłość. W 1944 roku, który z naszej perspektywy jawi się jako rok przemocy wojennej, kultura ówczesna, nawet masowa w owoczesnej postaci anglosaskiej jawi się jednak jako sfera relatywnej łagodności i dominujących w niej konserwatywnych zasad. Przecież to czasy kodeksu Haysa, obejmującego nie tylko sferę płciową i promieniującego z USA na kino całego świata. A jednak przenikliwy i przewidujący obserwator Orwell już wtedy dostrzegał to, co mniej więcej ćwierć wieku później zaczęło przybierać postać paroksyzmu i co trwa do dziś.
Tematyka szkiców Orwella jest różnorodna. Jeden z nich poświęcony jest mocno dziś zapomnianemu Jackowi Londonowi, pisarzowi powieści przygodowych, uosobieniu literatury męskiej krzepy i heroizmu, ulubionemu autorowi Lenina (sic!), którego opowiadanie miała Nadieżda Krupska czytać wodzowi Rewolucji Październikowej niemal na chwilę przez jego zgonem. Orwell dziwi się, że pisarza tego pokroju jak autor „Zewu krwi”, „Białego kła”, „Odysei Północy”, „Wilka morskiego” mógł cenić dyktator bądź co bądź lewicowy. Krytykuje „ubóstwienie zwierząt” przez Londona, w czym też stał się prorokiem, jako że po Londonie zwierzęta stały się jedynym stuprocentowo pozytywnym bohaterem kultury masowej. W zbiorze znajdujemy też szkice o autorach nieznanych dziś chyba nikomu poza specjalistami od historii literatury angielskiej, takich jak Charles Read, autor popularnych w latach trzydziestych powieści detektywistycznych. Są rozważania o granicach sztuki i propagandy, uwagi o wojennej aprowizacji, recenzje filmowe, m.in. głośnego filmu z Robertem Taylorem „Waterloo Bridge”, studium o pamflecie, szyderczy list do Josepha Goebbelsa, reportaż „Schronisko dla włóczęgów”. Interesującym uzupełnieniem zbioru jest tzw. lista Orwella, podana in extenso, zawierająca nazwiska i krótkie charakterystyki domniemanych agentów sowieckich i tzw. poputczików w kręgach zachodnich, głównie brytyjskich elit intelektualnych, na której Orwell umieścił m.in. pisarzy George’a Berarda Shaw i Johna Boyntona Prietsleya, reżysera Orsona Wellesa, aktora Michaela Redgrave, a także francuskiego filozofa, guru personalizmu Emmanuela Mouniera. Wyśmienita, różnorodna i pouczająca lektura.
George Orwell – „Gandhi w brzuchu wieloryba”, Wy. Fronda, Warszawa 2014, przekł. Bartłomiej Zborski, wstęp. Krzysztof Masłoń, str.487, ISBN 978-83-64095-40-5
—
Filmowa kuchnia Woody Allena
W ramach cennej serii wydawnictwa Axis Mundi stanowiącej cykl portretów wybitnych postaci amerykańskiego kina znalazł się też Woody Allen. Ten reżyser i aktor we własnych filmach jest twórcą elitarnym mimo kilku podjętych w ostatnich latach prób nawiązania kontaktu z szeroką widownią. Allen, to uosobienie mentalności, cech intelektualnych, aspiracji, zainteresowań, kompleksów i obsesji nowojorskich elit intelektualnych spod emblematu Manhattanu, który pokazuje ten świat ironicznie, sarkastycznie, ale z połączeniem pełnej z nim identyfikacji. Rozmowy Erica Laxa, które wiódł z Allenem na przestrzeni blisko czterdziestu lat dotyczą głównie filmowej kuchni. Jest w niej mowa o pisaniu scenariuszy, o reżyserii, grze aktorskiej, muzyce i rozmaitych inspiracjach. Są też ostre uwagi o branży filmowej w Ameryce, którą określa jako „skompromitowaną bandę zbirów spod ciemnej gwiazdy”.
Czytelnik złakniony filozofii Allena, jego poglądu na świat, jego dowcipu, paradoksów nie znajdzie ich tu wiele. Miłośnik kina i jego twórczości znajdzie w tej książce wiele interesujących treści.
„Woody Allen. Rozmowy z lat 1971-2009. Eric Lax”, Wyd. Axis Mundi, Warszawa 2014, przekł. Jarosław Rylski, str. 502, ISBN 978-83-61432-90-6
—
Powrót Puzyny
Esej teatralny „Powrót Chrystusa” poświęcony legendarnemu spektaklowi Jerzego Grotowskiego „Apocalipsis cum figuris” w Teatrze Laboratorium we Wrocławiu jest jednocześnie powrotem, po wielu latach, na księgarskie półki, niezwykłego fenomenu, jakim było krytyczne pisarstwo teatralne Konstantego Puzyny (1929 -1989), wybitnego teoretyka teatru, eseisty, współzałożyciela pisma „Dialog”, spiritus movens przywrócenia polskiemu teatrowi na początku lat sześćdziesiątych twórczości dramatopisarskiej Witkacego i wnikliwego znawcy jego twórczości.
Esej, podany dwujęzycznie (po polsku i po angielsku) może budzić jedynie podziw. Z perspektywy dzisiejszej aż trudno uwierzyć, że tak można było pisać o teatrze, na takim poziomie intelektualnym i erudycyjnym. Studium o „Apocalipsis cum figuris” jest, nawiasem mówiąc, jednocześnie aktem uznania przez Puzynę nieprzeciętnej wartości fenomenu teatru Grotowskiego, co było poszerzeniem wąskiego, ciasnego szlaku jakim dotąd artysta się poruszał. W swoim eseju Puzyna jest o sto lat świetlnych od dzisiejszego sposobu pisania o teatrze, bo nie opowiada o czym jest przedstawienie i o swoich subiektywnych wrażeniach, lecz pokazuje jego tło filozoficzne, genezę duchową i konstrukcję artystyczno-intelektualną. To była wielka sztuka napisać esej, który jest pasjonującą lekturą także dziś, po 45 latach od przedstawienia, które jest już tylko bladym wspomnieniem w głowach nielicznych już jego widzów. Wspaniała, wzbogacająca lektura
Konstanty Puzyna – Powrót Chrystusa” (tytuł wersji angielskojęzycznej: „The return of Christ”), Wyd. Instytut Książki, Kraków-Warszawa 2014, str. 23 x 2, ISBN 978-83-61005-25-4
