Rekomendacje książkowe Krzysztofa Lubczyńskiego
Polski heros homerycki
Księciu Józefowi Poniatowskiemu poświęcono dotąd trzy obszerne monografie: Szymona Askenazego, Adama Skałkowskiego i Jerzego Skowronka oraz popularną opowieść Stanisława Szenica „Większy niż król, ten książę”. Powiedzieć, że był książę postacią niezwykłą, to powiedzieć banał. Był postacią fascynującą w swoim duchowym przepołowieniu: półkrwi czeski Austriak po matce Teresie z Kinskych, półkrwi litewski Polak, wychowany na bawidamka, hedonistę i oficerka lekkiego autoramentu, spełnił swój los tragicznie, żołniersko i iście po polsku. Książę Józef przywodzi na pamięć mickiewiczowską figurę Gustawa-Konrada z „Dziadów”:kogoś, kto roli z prywatnego kochanka, uwodziciela i trochę lekkoducha, przemienia się w kochanka i obrońcę ojczyzny oraz jej pełnego poświęcenia żołnierza. „Gustavus obiit … natus est Conradus” . Żyjący przez wiele lat z anatemą ciążącą na rodzie Poniatowskich z powodu nieszczęśliwego króla Stasia, lekko tylko łagodzoną krzyżem Virtuti Militari za udział w bitwie pod Zieleńcami 1792, niefortunny obrońca Pragi przed Prusakami w 1794 roku, „bawidamek Pepi”, czarujący i przystojny miłośnik płci pięknej, wódz złotej młodzieży z pałacu pod Blachą w „Warszawie pruskiej”, lżony nawet po niezwykłym i szalonym wyczynie udziału osobistego (Ministra Wojny i Wodza Naczelnego!!) w potyczce na bagnety w bitwie pod Raszynem w 1809 roku – dostąpił narodowego, patriotycznego „odpuszczenia grzechów” dopiero po zwycięskim rajdzie po Galicji wiosną i latem 1809, kiedy to przyłączył do Księstwa Warszawskiego m.in. Kraków i Lublin, gdzie witano go niczym wcielonego herosa i wybawiciela. Śmierć w nurtach Elstery w bitwie narodów pod Lipskiem, jako generała polskiego i marszałka Francji, dopełniła jego narodowej kanonizacji na jednego z największych bohaterów narodowego panteonu sławy. Od 1817 roku leży w wawelskiej krypcie św. Leonarda jako bohater niemal homerycki.
Kilka tygodni po otwarciu w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie wystawy z okazji 200 rocznicy śmierci księcia i 150 rocznicy jego urodzin, ukazał się pięknie wydany album jemu poświęcony. Zawiera on siedem szkiców poświęconych różnym aspektom życia księcia i jego legendy. Jak na muzeum-współwydawcę przystało, postać księcia pokazana jest w dużej części poprzez pryzmat losu zbiorów związanych z nim przedmiotów: broni, barwy i innych pamiątek. Innym wybitnym walorem tego albumu jest wspaniała ikonografia, zawierająca portrety księcia, sceny bitewne z jego udziałem (ze słynnymi obrazami Januarego Suchodolskiego), ale także fotografie jego broni, fragmentów garderoby i osobistych przedmiotów, a także z przedwojennych wystaw i uroczystości poświęconych księciu. Ten piękny album powinien posiadać w swym księgozbiorze każdy miłośnik tradycji barwy i broni oraz polskiej historii – nie tylko ze względu na merytoryczną wartość pomieszczonych w nim szkiców, lecz także na estetyczne walory tej edycji.
„Książę Józef Poniatowski 1763-1813” (praca zbiorowa), Wyd. Bellona-Muzeum Wojska Polskiego, Warszawa 2013, str. 151, ISBN 9788311130074