Marek Kośmider – POEZJA CZASU PRZYSZŁEGO

Marek Kośmider

POEZJA CZASU PRZYSZŁEGO

O książce Danuty Bartosz: „Tylko smutek jest wierny”

      Już od najdawniejszych czasów dwa tematy są nieśmiertelne: Miłość i Śmierć. Nie tylko w literaturze: w malarstwie, w muzyce, rzeźbie…. A jeśli śmierć ukradnie nam kogoś bliskiego, bliźniego, to miłość żyje ponad śmierć do ukochanej osoby.. Taki elegijny charakter mają wiersze Danuty Bartosz w książce poetyckiej „Tylko smutek jest wierny.” Księga czasu teraźniejszego, ale ze względu na temat i wartości artystyczne posiada walory ponadczasowe i może być ważna dla czytelnika, czytacza, dla homo sapiens czasu przyszłego.
Już w dawnej literaturze pojawiły się zmetaforyzowane wiersze i teksty pisane jakby prozą, posiadające w sobie poprzez tytuł czy poprzez parabolę jakby dodatkową poetyckość: piętro znaczeń przenośnych. W rozpowszechnionej koncepcji (min, R. Jakobsona) występuje wypowiedź metonimiczna, na zasadach przyległości, określana jako prozatorska, realistyczna, oraz metaforyczna, wynikająca ze związków podobieństwa – to mowa i styl poetycki. Wiersze o charakterze realistycznym związane z konkretną osobą, z jej językiem, szczególnie dotyczą wspomnień, ale są także żywe, jakby aktualne erotyki do osoby, którą los przyskrzynił, Wiersze zmetaforyzowane, często paraboliczne stają się sumą, kwintesencją uczucia. Te dwa sposoby realistyczny i metaforyczny przeplatają się w tym utworze, sądzę, że będą również współistnieć w czasie przyszłym.
Książka składa się z trzech Rozdziałów, co jest bardziej typowe dla prozy. Możliwe, że w ten sposób autorka podkreśla rzeczywisty, realistyczny, przebieg fabuły, autentycznej wiernej miłości. Tytuły tych rozdziałów to: „ZMAGANIE Z LWEM”, „WYRWANE LOTKI PTAKA” i „PÓJŚĆ W NIEZNANE””. Dwa pierwsze tytuły o charakterze metaforycznym. Spostrzegam jednak kompozycję bliską malarskiego tryptyku:

W PRAWYM SKRZYDLE, czasem z fragmentami mowy potocznej, możemy widzieć scenki, obrazy, kadry o wierności miłości i słyszeć nagrania, jakby zatrzymanego utrwalonego uczucia::
„Zagraj / tylko dla mnie.”
„ Nutkę po nutce / zapisałam na pięciolinii / cierpieniem.”
„Wiosny / już nie będzie – mówisz”.
„ Słuchamy / nowin ze świata”.
„Wiem w jakim kolorze koszuli / jest ci do twarzy”.
„ i ciche przepraszam / pamiętam”.
„Gdziekolwiek jesteś / cokolwiek robisz / o czym myślisz / Jestem”.
„ Na pensję nie narzekam / płacisz wiernością”. 
„Chwytam / twoje dłonie”.
„Śniłem / że wyzdrowiałem”.
„ Proszę / zatańcz dla mnie”.
Przykładowe fragmenty o charakterze metonimicznym wydają się być z teraz, a nie ze wspomnień, są żywe, autentyczne. „Diagnoza”, „Tęsknota barwy nieba”, ***Zagraj – to erotyki, wyznania podmiotu lirycznego, który kocha, dla którego bliska osoba żyje ponad wieczne odejście.
Trzy wiersze o charakterze metaforycznym, stanowią jakby kontrapunkty, Upoetyczniają teksty realistyczne. Po wierszu ***Zagraj”, przed „Zraniona milczeniem” znajduje się paraboliczna „Loteria”, czyli gra w życie (minimum słów – maksimum znaczeń), w której „Wieczność / odcina / kupony.” Wieczność, to może Bóg, raczej Śmierć, bo odcina (uosobienie). Kupony mogą być loteryjne, od biletów, czy też kupony materiału (materii), czy też kolejne odcinki życia. Ta wieloznaczność rozszerza pola znaczeniowe, dodaje tragiczności.. Trzy pytania prozaiczne o znaczeniu egzystencjalnym: „Ile ich zostało? / ile jeszcze? / ile?” Do pierwszego słowa „Wieczność” dopowiada: „ Spija / ostatnią kroplę nadziei”. Nie tylko morduje, ale jest wampirem. Puenta „Nie pytając” podkreśla nieuchronność, tragizm trudu istnienia.

Następny tekst metaforyczny, to tytułowy w rozdziale I, czy też w PRAWEJ STRONIE TRYPTYKU:: „ZMAGANIE Z LWEM”. To również parabola, zmaganie z krwiożerczą siłą, z okrucieństwem, z dzikością, z trwogą : z chorobą.. Jest też „Lęk / Strach przed Strachem”. Ciekawa personifikacja : „Noce zmęczone / niepewnością brzasku. W puencie: ‘Wilk ucieka od orła / dotykając / mgły odejścia” można domyśleć się morału (alegorii) : groźne zwierzęta odchodzą w swoje miejsca, aby ostatecznie odejść w mgłę, czyli w nicość.. Przed tym tekstem jest realistyczna puenta: „ Jeszcze / raz // popatrzeć / na siebie / w zauroczeniu.” A po słowach „mgły odejścia” następuje utwór „Sen” z wyznaniem: „śniłem, że wyzdrowiałem.”. Widać wyraźnie misterną kompozycję, gdzie trwoga (lew) pożera „ głos / niesiony echem / tamtego wyznania”, miłości i marzenia wyzdrowienia. Mogą być różne interpretacje, ale zagrożenie niestety tryumfuje.. Następny tekst o charakterze metafory, bez tytułu, zaczynający się od uosobienia: „Poplątane / zapomniane ścieżki / niosą wszystko / co dało życie”. Pod „wszystko” odbiorca może dodać, co dla niego najważniejsze. Podmiot liryczny ukazuje kadr pamięci i wyobraźni dla czytelnika.. Po marzeniach młodości stwierdza: „Plamy zapomnienia / odeszły w zaświaty.”, czyli wraz z odejściem człowieka odchodzi też zapomnienie, choćby o marzeniach.. Sugeruje, że zostaje symboliczne „nagie drzewo / bez jednej / zielonej nadziei.” Czyżby alegoria starości?.. Może to być tytułowy „smutek”, który według poetki ma być „wierny”.. Przed tym wierszem: „ W szkole samotności / uczennica (…) Wklejona do albumu / smutkiem” Widać z powyższych przykładów, iż należy czytać i interpretować nie tylko przez „treści” danych utworów, ale także w kontekście sąsiednich tekstów, by odkrywać dodatkowe związki, dodatkowe pola znaczeniowe tworzące piętro znaczeń przenośnych dotyczących przemijania.
W tej części słowo-klucz to kwiat, trzykrotnie określony gatunkiem. W wierszu „Zraniona milczeniem: „Róże zakwitły tego roku / jak nigdy przedtem” // Na pożegnanie”. „W wazonie wypełnionym tęsknotą / zwiędły kwiaty.” Natura jak widać sygnalizuje Śmierć. Za życia ukochanego partnera w wierszu „Nasza enklawa”: „Pyszniące się bzy”.. W wierszu : „Papierowy kwiat nie pachnie” bohaterka pamięta: „Białą / orchideę / w twojej dłoni / i ciche przepraszam”. Także w puencie” „ Kwiat i oczy / nie kłamią” : kwiat jest pamięcią , symbolem wierności..
Konkludując, wyobrażam sobie, że na SKRZYDLE PRAWYM, jak w utworze „ Ślad przemijania” zamykającym tą część, mogły by być namalowane atrybuty Pamięci: drzewo, w które uderzył wiatr „krusząc pień życia”, a na stoliczku dogasający płomień świecy i „’pierścionek / darowany młodzieńczym zauroczeniem” z rubinem.:

W CENTRUM TRYPTYKU o metaforycznym tytule: „WYRWANE LOTKI PTAKA” czternaście wierszy drukowanych białymi literami na czarnym tle w żałobie kiru, odwrotnie niż na klepsydrach, poświęcone jest wieczystej pamięci. Wyrażają ból i rozpacz, obraz męki ludzkiej w metonimicznym, realistycznym stylu:
„Dlaczego Ty” {pośrednia aluzja do ewangelicznego : „Ojcze, jeśli chcesz,
zabierz ode Mnie ten kielich!” Ł.22,42)
„ Miłość pustką pisana.” (tytuł)
„ miłość w cierpieniu jest silna / zaprzyjaźni się z pustką.”
„ Życie // Bańka mydlana.”
„ Odchodzisz / Nie chcę wiedzieć / dokąd.”
„ Usłysz / mnie / raz jeszcze / Wróć.” 
„ Jesteś tam, dokąd sięga lęk” (tytuł) .
„Nie jestem sobą / /w Tobie zapłakana.”
„Wiem / nikt stamtąd / nie wraca.”
„ Będę z Tobą / bądź ze mną.”
W tekście metaforycznym „Krawędź ściany wodospadu” podobnie jak w skrzydle prawym trwoga (lew) : „śmierć / życie / szarpie i pożera” Cóż po tym? Nihilistyczna postawa: „Nic nie zostaje / w przenikaniu światów / Sztuka walki / z grawitacją istnienia.” Wydaje się (że może duch zmarłego) „Pragniesz / jak / ptak z wodą / unieść się / ponad / szczeliny / bolesnych pęknięć, Ale czy tytułowa „krawędź” na to przyzwoli? . W poprzednim wierszu znamienne są słowa: „Biała Pani już nie wypuści! / Bezradne łzy Bóg wynagrodzi,” a w tekście „Wist złudzenia”:„Śmierć w szczelinie pamięci / kołacze zdziwieniem / asa kier”. Następuje przepływ fabularny (dotyczący zgonu) i sensów przenośnych.. Kolejny „Poza pulsem czasu” (kandydat na metaforyczny tytuł książki), szuka drogi, gdy „Zegar / zatrzymał czas”.’ (Kim może być zegar?). Pojawia się piękny i mądry oksymoron: „Cisza spada kamieniem”. Żona liczy „nieruchome sekundy” tęsknoty: „Za Tobą / Za Tobą.” Jednakże wahadło nie działa.. Staje czas, frazeologicznie, jakby się życie zawaliło. Cóż zostaje? Trzeba żyć według wspomnianego tytułu. W następnym utworze zwraca się do ptaka (kim może być?): „Czas sfrunąć w dolinę / /nadziei // Tam / nie sięga już Ziemia”. W poprzednim realistycznym wierszu: „Stoję / bezradna // W dłoniach / zgaszone pragnienia”.( Pod krzyżem na Golgocie stały stały bezradne postacie.. Kolejny utwór o charakterze przenośnym ma prozaiczny tytuł: „Tylko smutek jest wierny”. O smutku dowiadujemy się w przyrównaniu do potoku płytkiego, głębokiego lub rozlanego.. Gorycz smutku jest wierna „do dna.” W puencie; „Cień drzewa / ucieka / przed tamtym światłem” możemy się domyślać, że „tamto” „ogień” z poprzedniego wiersza., który ‘” nie mówi dosyć”. Ale skąd po dotyku dłoni: „Ciepło / Spojrzenia”? . Brak ukochanego życiowego partnera, bowiem „echo nocy / zimną ciemnością .odpowiada.”. Drzewo pojawia się po raz kolejny. Staje się symbolicznym sygnałem znaczeniowym
Główne słowa-klucze to ptak i ból, antagonistyczne w znaczeniach, W tytułowym utworze CENTRUM : „Wyrwane lotki ptaka”, widać, ze nie może się wznosić Dotyczy to obojga małżonków. Ale ona, gdy wyleciał z gniazda „Otuliła go „jak dziecko.” Czyżby symbolicznym ptakiem był. mąż? Pragnie się unieść „ponad szczeliny”. W „Ptaku” siedzi na gałęzi drzewa, patrzy „jak odpłynęły / niedokończone sny.”. Ależ też ukochany Janusz jest „tam dokąd sięga lęk”, gdzie zamilkły ptaki (rzeczywiste). I jest „Pustka”. Prawdziwe „Ptaki przestały budzić”.. Ptak, tu: antropomorfizacja i gatunek fauny. Co do bólu to wszedł z zewnątrz przez niedomknięte drzwi… „Pali jak ogień.” „Wciąż boli / sen / okaleczony tęsknotą. // Dla bólu / nie istnieje /czas.” Bezradność nie krzyczy / boli arytmią”.Ból jest fizyczny i metafizyczny.
Moja wyobraźnia podsuwa mi obrazy do CENTRUM”. W modlitwie „Boże” stwierdza: „Do koszyka łask / dodałeś cierpienie”.Według wyznania (porównanie) „Jak Szymon / niosłam krzyż Janusza”. Po prawej widzę, że wyciera leżącemu „jego / udręczoną twarz”. Po lewej dłoń niosąca krzyżyk. Wzruszająca i metafizyczna (odniesienie kulturowe) scena. W środkowej części tryptyku, zaimek osobowy pisany dużą literą , przez szacunek i hołd dla bliskiej wiernej Osoby.

W SKRZYDLE LEWYM TRYPTKU pod tytułem: „PÓJŚĆ W NIEZNANE” widoczne są dwa sposoby narracji o charakterze metonimicznym. W pierwszym podmiot liryczny wspomina swego bohatera męża, bywa jeszcze w traumie po jego odejściu:
„W albumie wspomnień / kolejne lata.”
„’ Powraca nostalgia obrączki.”
„ Sen okaleczony tęsknotą / wciąż boli.”
„a ja nieruchoma zabita twoim milczeniem.”
„ życie bez ciebie / nie ma kolorów”.
„Na przekór okaleczonym snom / upomnij się o mnie Zaklinaczu.”
„ Zaszło słońce / Płaczę // Nie ma twojego światła.”
„Miłości dotykiem / raz jeszcze podaruj światło / i ciszę.”
„ Nasz wspólny świat / i każde jego źdźbło/ po półwieczu /
rozbiło się jak szkło.”
” samotność // weszła nagle / Podstępnie // Nie znałam
jej imienia / do chwili/ twego / Żegnaj.”
W drugiej postaci podmiotu litycznego powoli następuje przemiana. Zgodnie z tytułem SKRYDŁA próbuje „Pójść w nieznane:”:
„Czas (…) pójść w nieznane // przejściem / do / nowego życia”
„odzyskać / wolną myśl.”
„Biegnę osaczona / nieznaną przestrzenią / może / urodzi się Światło.” 
„ Zaczynam od nowa // Liczę ziemię / pod naszymi stopami”
„Samotność / bez wsparcia nie wstanie.”
„Uparcie powtarzam / nową partyturę.”
„opuścić przystań stagnacji.”
„odkrywać / co jeszcze nie odkryto.”
„ Zadziwiać / czym jeszcze nie zdumiano / „Zapamiętać
czego nie było”. 
„ Sprawdzić / dlaczego bez ciebie świat / nie jest muzyką.”
W niektórych tekstach przewijają się oba światy , np. ‘Tęsknota”, Mój teatr.” Ale w przedostatnim wierszu „Iść dalej”, postulatywnym, ukazuje swój przyszły program w czterech ostatnich cytatach. Postanowienie „Iść dalej” zaprzecza tytułowemu „Tylko smutek jest wierny”. Dla mnie osobiście smutek , mimo wielu nieszczęść nie jest wierny. I rzadko mnie dotyczy. Ale wróćmy do tematu. Nie miejsce, by udowodnić, iż w tekstach realistycznych, szczególnie w tym skrzydle, pojawiają się środki stylistyczne i znaczenia przenośne, upoetyczniając realia.. 
Widoczna przemiana nie od razu ukazuje się w tekstach o charakterze, stylu metaforycznym. W pięknym i mądrym „Światło morskiej latarni” pyta samą siebie: „czy zdołam / pocerować rany / kruchego czasu.” Zdaje się wątpić, .bowiem „ fale nadziei / Przypływy / Odpływy”. Puenta zawiera wątpliwość ogólną i osobistą, przenośną: „Na nic światło / morskiej latarni / gdy statek / zatonął”. Pośrednia aluzja literacka do ‘Latarnika” Sienkiewicza,, gdzie statek zatonął, gdy nie było światła.” W tytule „Tam nie sięga ziemia”. słowo ziemia jest z małej litery” W „Ptaku” w CENTRUM „ Czas sfrunąć w dolinę / nadziei // Tam / nie sięga już Ziemia.” Zaimek „tam” wydaje się określać przysłowiowe „życie po śmierci”. W wierszu w skrzydle lewym: ukazuje wielkość i znaczenie Myśli, która „światła lotem / dotyka pragnienia.’ Wierzy w nią, a jednocześnie jest sceptyczna : „Nie ma większej siły / nad myśl / chociaż / najłatwiej/ zgubić się / podążając jaj tropem.” Poprzednio stwierdza jednak: „ W rozmowie / z ziarnkiem piasku na plaży / nie odkryty świat”. Będzie jednak do niego podążać nie przez rozpacz, ale przez rozum. W zakończeni wiersza „Cienie wieku” jeszcze wątpi. Idzie w tym kierunku pytając w wierszu bez tytułu „ „Jak / naprawić skrzydło/ złamanego ducha / przywrócić siłę / mędrcowi mądrość/ i wiedzę rozumnym / odsłonić” Dalej stwierdza : „Stawiam niepewny krok / szukając wybawienia. W zakończeniu zwraca się modlitewnie: „Oceanie losu / nie zalej ostatniej wyspy/ wiary przetrwania”. Czyżby to zwrot do Stwórcy? W ostatnim wierszu „Brzegiem wiary” wyznaje credo: „Wiaro / jesteś /jak krzyż / wbity w ziemię / by się nie zachwiał.” Dodaje z serca: „ Potrzebuję / Cię / głęboko wkopanej / aby / nie przechyliła jej / chmura zwątpienia / niesiona / wiatrem.” Chmura zwątpienia ukazuje bezgraniczną rozpacz. Mogą być różne indywidualne osobiste przyczyny. Dzięki wierze, jak się domyślamy pragnie realizować postulaty i program „Iść dalej.” Proponuje jego realizację poprzez wiarę każdemu człowiekowi po przejściach.
Jeśli chodzi o słowa-klucze to podawałem w przykładach. Wiadomo, idzie „nowe”. O czasie wiemy, że „nie cofa zegarów / nie wraca // strąca liście z laurowych wieńców // Przecina / pępowiny życia” i że „złudzenia / zatrzymując czas / otwierają / przestrzeń nieokreśloną” i „czas / zatopić się w zapachu wiosny”. Twórczo wierzy, że kiedy biegnie „osaczona / nieznaną przestrzenią / może / urodzi się Światło”. . Mamy też światło morskiej latarni, a ”oczy / przymknięte zaćmą / światła nie widzą” Kolejny przykład ‘. gnomy.. Największy dramat autorki: „Nie ma twojego Światła,” czyli nie ma życiowego partnera. Należy dodać, że słowa-klucze, także nie wymienione, z poszczególnych części tryptyku są sygnałami znaczeniowymi w całej książce. Tworzą poetyckość utworu, a także mają walor ponadczasowości.. Świadome powtórki, jak w części I „śmiech / schował się w kącie” a w III: „radość schowała się w kącie”, to nie tylko paralelizm kompozycyjny, także dodatkowe sygnały znaczeń przenośnych..W tytule „Co zwiędło: bzy,słowa, czy moja twarz” odwołuje się do słów z I części. ‘Należy więc wracać do poprzednich wierszy, by odczytywać wciąż inne pola znaczeniowe. Widać, iżby książka specjalnie napisana dla czytelników także czasu przyszłego.
Ale wróćmy, do proponowanego obrazu SKRZYDŁA LEWEGO… Moja wyobraźnia wskazuje, iż na tle haseł programowej przemiany widać białogłowę przy komputerze. Prawdopodobnie pisze nową księgę poezji pt. „ BRZEGIEM WIARY” o wierze i nadziei w Miłość. 
Wspaniała kompozycja, szczerość i prawda przeżyć i myśli, wieloznaczność, odwołania do tradycji i kultury, aluzje literackie i muzyczne, możliwość twórczego odbioru przy odrobinie analizy to walory także dla czasu przyszłego.

Alfabetycznie wymieniam utwory, które uważam za ponadczasowe: „Boże”, „Brzegiem wiary”, „Iść dalej”, *** Jak / naprawić skrzydło”, „Loteria”, „Poza pulsem czasu”, „Światło morskiej latarni”, „Tęsknota barwy nieba” oraz „Zmaganie z lwem”.

Podziwiałem wydanie, papier, okładkę, wzorowe tłumaczenie na angielski. Szczególnie zachwyciła mnie płyta., wykonana dla czasu także przyszłego: sztuka poetycka na głosy. Psychologiczny portret, dramat zranionej przez Los kobiety, świetnie oprawiony w pauzy, muzykę Chopina, w sygnał karetki, stąpanie deszczu, echolokacyjne dźwięki.. Wspaniałe obrazy komputerowe, w których szczególnie odczuwałem kosmos tunelu i słońca. Zawsze można odbierać intencjonalnie i twórczo, za każdym razem inaczej…
Za sztukę dążącą do doskonałości, za POEZJĘ w jej Ludzkim i artystycznym wymiarze: serdecznie dziękuję.

Danuta Bartosz, Tylko smutek jest wierny, Związek Literatów Polskich, Poznań 2012, s. 108

Reklama