Janusz Termer – Bogusław Schaeffer – kompozytor i dramatopisarz

0
262

Janusz Termer


Bogusław Schaeffer – kompozytor i dramatopisarz

 

   Bogusław Schaeffer to oryginalny, mało szerzej znany kompozytor, teoretyk muzyki i dramatopisarz. Urodził się w 1929 roku we Lwowie. Po wojnie uczył się w Opolu w liceum matematyczno-przyrodniczym, a również gry na skrzypcach i fortepianie, tworzył też pierwsze kompozycje muzyczne. Na ich podstawie został przyjęty do krakowskiej Akademii Muzycznej w klasie kompozycji, potem także studiował muzykologię. W 1953 roku napisał pierwszy w powojennej Polsce orkiestrowy utwór dodekafoniczny Nokturn. Wiele jego kompozycji ma charakter nowatorski, jak Studium w diagramie na fortepian – pierwsza automatyczna kompozycja okresu przedkomputerowego czy pierwsza na świecie partytura beznutowa Ekstrema oraz oryginalny utwór jazzowy Collage and form. Uprawia niemal wszystkie gatunki muzyki. Jego twórczość kompozytorska obejmuje ok. 400 utworów.Schaeffer to jedyny w historii teatru kompozytor, a zarazem dramatopisarz. Jako popularyzator muzyki wydał m. in. opracowania: Nowa muzyka, 1958, Mały informator muzyki XX wieku, 1956, Kompozytorzy XX wieku, t. 1-2, 1990).

   Jest autorem licznych scenicznych dramatów, zwłaszcza początkowo bliskich klimatowi i tematyce muzycznej. Debiutował sztuką Webern (1955), poświęconą osobie genialnego kompozytora austriackiego. W tekście Scenariusza dla nie istniejącego, lecz możliwego aktora instrumentalnego (1963, wyst. 1984), w cyklu Audiencji (1965) oraz w Scenariuszu dla trzech aktorów (1970, wys. 1987) również znajdują się pełniące ważną rolę wątki poświęcone muzycznym zagadnieniom, a protagonistą w tych utworach jest muzykologiczny prelegent i zarazem aktor. Audiencja III, to pierwszy w pełni teatralny utwór Bogusława Schaeffera. W tej sztuce słowo znajduje swój wyraz w ekspansywnym dialogu, który z czasem stanie się podstawową materią schaefferowskiego teatru.

   Jednym z najważniejszych i zarazem najbardziej nowatorskich utworów scenicznych Schaeffera jest Kwartet dla czterech aktorów (1966, wyst. 1979). To najbardziej muzyczny i zarazem najczęściej wystawiany na świecie jego utwór. Muzyczna oraz dialogowa materia Kwartetu układa się w swoistą partyturę teatralną, za której pierwowzór można uznać partyturę muzyczną. Utwór stanowi oryginalne połączenie anegdoty teatralnej z elementami muzycznymi i wizualnymi, co sprawia, że sztuka przybiera po części formę abstrakcyjną semantycznie. Odrębna wartość Kwartetu leży w szczególnym potraktowaniu przez autora dźwięku, rytmu, a przede wszystkim czasu. Scenariusz dla aktorów otwiera w twórczości dramatopisarskiej Schaeffera nowy rozdział poświęcony teatrowi. Wśród utworów metateatralnych szczególną uwagę zwracają trzy sztuki: Kaczo, Aktor oraz Próby (1987-1990, wyst. 1993). Zagadnienia iluzji scenicznej, deziluzji, prawdy scenicznej, fałszu układają się tutaj w rozmaite formy – prowadzące wątki tematyczne. To utwory, w których „teatr zamyśla się sam nad własną naturą”. W wielu jego utworach pojawia się motyw rozważań na temat fenomenu aktorstwa. Aktor jest osobą dramatu, aktor gra Aktora. Schaeffer mnoży pytania na temat dwuznacznej sytuacji, w której aktor mówi na scenie o swoich teatralnych doświadczeniach słowami dramatopisarza. Co stanowi podstawę rywalizacji między nimi? Jaki rodzaj refleksji o teatrze jest dostępny aktorowi? Jak przedstawia się zagadnienie tożsamości aktora wobec faktu, że uprawia on profesję polegającą na nieustannym przeobrażaniu własnej osobowości? Czy aktor jest w stanie zmienić kierunek fikcyjnych wydarzeń? W jaki sposób aktor może prolongować na scenie fikcyjne życie bohatera, którego właśnie uosabia? Bogusław Schaeffer zajmuje się również samą techniką aktorską, środkami wyrazu aktorskiego. Aktor to dla niego wirtuoz pokonujący wszelkie techniczne przeszkody, grający na własnym ciele jak na instrumencie muzycznym. Ważnym składnikiem dorobku dramatopisarza są trzy rozbudowane tragikomedie: Mroki, Ranek i Zorza. Wyłania się z nich duchowo wyjałowiona panorama współczesności. W latach 90. Bogusław Schaeffer pisze wiele sztuk pełnych krytycznego spojrzenia na teraźniejszość, ukazujących rozmaite formy zniewolenia duchowego człowieka. Nie stroni w nich także od eksperymentów formalnych, jak w Tutam (1991, wyst. 1992, Teatr TVP, 1992 i 2004, z udziałem Janusza Gajosa i Joanny Żółkowskiej), gdzie dwie pary bohaterów kreowane są przez tę samą dwójkę wykonawców! Podobnie eksperymentuje w Rondzie, opartym na strukturze ronda muzycznego czy też w sztuce Sen i nie, zbudowanej na wzór koncertu instrumentalnego. Osobne miejsce zajmuje Multi – sztuka multilingwalna, w której różne partie napisane są w kilku różnych językach, co – jak dotąd – uniemożliwia jego zgodną z założeniami autorskimi prezentację sceniczną. Multi potwierdza zainteresowanie autora dla kwestii językowych i specyficznej budowy dialogów dzieł scenicznych, tak bardzo odrębnych od potocznej praktyki dramatopisarskiej, zasługujących na miano meta- eksperymentów językowych. Sam autor twierdzi jednak w jednym z wywiadów prasowych (“Rzeczpospolita” z 26 listopada 2004), że “wbrew temu, co się o mnie sądzi, nie mam intencji elitarnych. I żałuję, że tak mało eksperymentuję, choć oczywiście zdarzało mi się napisać stuminutowy utwór na skrzypce solo czy sztukę Multi – sztuka multilingwalna – w pięciu językach”.

   Swoje dramaty wydał drukiem (Utwory sceniczne, t. 1-2, 1992-1994), a o jego wielogatunkowym formalnie i wielotematycznym dorobku kompozytorskim i dramatopisarskim powstało kilka interesujących opracowań (J. Zając Muzyka, teatr i filozofia Bogusława Schaeffera, Salzburg, 1992; Bogusław Schaeffer, kompozytor i dramatopisarz, pr. zbior., red. M. Sugiera i J. Zając, 1999).

 

Reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Proszę wprowadź nazwisko