Krzysztof Lubczyński
Spowiedź Andrzeja Osęki
Młody historyk sztuki wziął na spytki słynnego krytyka sztuki, Andrzeja Osękę. Wyszła z tego książka, „Strategia pająka”. Interlokutor Osęki, Andrzej Mazur nie miał łatwego zadania. Osęka (rocznik 1932), dziennikarz, publicysta, recenzent szeregu renomowanych, a nieistniejących już pism, takich jak „Nowa Kultura”, „Kultura” (warszawska), jest rozmówcą opornym, ironicznym, czasem sarkastycznym i złośliwym, nie podążającym posłusznie po torach wytyczonych przez partnera dialogu. Ma wyraźne, sprecyzowane poglądy i gusta, wyraźne też idiosynkrazje. Nie ukrywa konfliktowości charakteru, która niejednokrotnie prowadziła go do „pożerania” się z rozmaitymi, na ogół redakcyjnymi adwersarzami.Rozmowa jest swoistą autobiografią wybitnego krytyka pokazaną na tle polskiego życia artystycznego w domenie plastyki, którą Osęka zajmował się przez kilka dziesięcioleci.
Rozmowa zrazu rozkręca się z wolna, leniwie, trochę opornie, gdy dotyczy najdawniejszego okresu działalności dziennikarskiej i krytycznej Osęki. Zaczęła się ona w 1955 roku od artykułów w „Po prostu” na temat głośnej wystawy w warszawskim Arsenale . Szybko jednak rozmówcy przeszli do czasów bliższych, do lat stanu wojennego i okresu zaangażowania Osęki w opozycyjnym, drugim obiegu prasowym w latach osiemdziesiątych. Potem jednak Mazur naprowadza rozmowę na szlak sztuki i poglądów artystycznych, estetycznych Osęki, a ta szybko przesuwa się w stronę biografii rodzinnej. I tak rok po roku snuta jest panoramiczna narracja, koncentrująca w jednym zagadnienia z dziedziny sztuki współczesnej, głównie polskiej, akcenty, prywatne i tło społeczno-polityczne, w tym atmosfera i praktyka w prasie kulturalnej, w której Osęka pracował lub współpracował. Bardzo interesujący jest składnik anegdotyczny książki, dotyczący osób, sympatii i antypatii Osęki (np. wyjątkowo silnie zaakcentowany brak akceptacji dla twórczości Romana Opałko). Pojawiają się dziesiątki nazwisk, które niestety nie są ujęte w indeks, co stanowi poważny defekt redakcyjny w przypadku tego rodzaju publikacji. Im dalej w las tym więcej drzew. W miarę zbliżania się do okresu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, tym bardziej rozmówcy się rozgrzewają i rozmowa, zrazu trochę ślamazarna, nabiera rumieńców. Dodaje ich trochę drugi interlokutor Osęki, Jakub Banasiak, który w odróżnieniu od spokojnego i bardziej spolegliwego Mazura, wchodzi w ostatniej fazie rozmowy w ostre potyczki z Osęką. Prowokacyjnie podważa np. prawomocność jego niektórych werdyktów w dziedzinie krytyki artystycznej, podkreślają ich subiektywną w istocie dowolność. Do najbardziej interesujących wątków „Strategii pająka” należy ten związany z jego pracą w „Gazecie Wyborczej”, co może być interesujące zarówno dla wiernych czytelników jak i namiętnych adwersarzy gazety.
Wywiad-rzeka z Osęką nie jest podręcznikiem powojennej historii sztuki polskiej. Idąc jednak tropem pytań i odpowiedzi można sobie spróbować zrekonstruować przynajmniej niektóre z najciekawszych zjawisk i tendencji w tej dziedzinie. Walor tej książki jest więc także dokumentalny, historyczny, niezależnie od jej warstwy plotkarskiej.
To dobrze, że Andrzej Osęka zgodził się na ten wywiad. Świadkowie epoki nie zawsze chętnie to czynią, co zaświadczam własnym doświadczeniem, jako dziennikarz poszukujący takich świadectw. Osęka, mimo, że z nutką mizantropijnej niechęci, dał jednak takie świadectwo. Pasjonujące i barwne w lekturze.
Andrzej Osęka – „Strategia pająka. Rozmawia Adam Mazur. Z udziałem Jakuba Banasiaka”, Wyd. 40000 Malarzy, 2011
