Krzysztof Lubczyński
KRYSZTAŁOWY PAŁAC trzeszczy w szwach
„Mobilis in mobili”, czyli „Ruchome w ruchomym” – takim mottem kapitana Nemo, zaczerpniętym z „20 tysięcy mil podmorskiej żeglugi” Juliusza Verne mógłby być opatrzony „Kryształowy pałac” Petera Sloterdijka obszerny esej tego niemieckiego myśliciela wydany nakładem Wydawnictwa „Krytyki Politycznej”. Sloterdijk słusznie uchodzi za jednego z najbardziej przenikliwych świeckich „proroków” naszej epoki. Jest autorem wydanej w 1983 roku niezwykle inspiratorskiej dla myślenia europejskiego rozprawy „Krytyka cynicznego rozumu”, teoretykiem kultury, badaczem fenomenu nowoczesności, krytykiem kapitalizmu, filozofem mediów.
Pełniący funkcję rektora Państwowej Akademii Sztuk Pięknych w Karlsruhe Sloterdijk obdarzony jest wrażliwością detektora krążącego po polu minowym, niczym delikatna membrana odbiera sygnały z traktu, którym porusza się współczesna cywilizacja i kultura, odczuwa zachodzące w niej procesy biochemiczne. Zwracał Na przykład uwagę – zanim zjawisko to przybrało postać pandemiczny – na fakt powszechnej infantylizacji obyczajów w cywilizacji europejskiej, na odejście ludzi od dawnych kryteriów dorosłości i odpowiedzialności w stronę nieustającej zabawy. To, co kiedyś było sferą wyraźnie zakreślonej sfery rozrywki, akceptowanej niepowagi przesunęło się do centrum życia i stało normatywnym obyczajem.
„Barbaryzacja” staje się normą Homo faber i człowiek jako kartezjuszowska „trzcina myśląca” ustąpił homo ludens, człowiekowi zabawy, dla którego zgrywa, maski, pozory i nieustanna impreza stają się osią egzystencji. Jedną z konsekwencji tego zjawiska jest degeneracja i degradacja tradycyjnych norm oraz na przykład zachowań męskich. Znalazło to już odbicie w masowej kulturze filmowej. W miejsce bohatera filmowego w typie dawnych westernowych herosów zajął bohater typu Piotrusia Pana w licznych odmianach. A czyż przyjęcie się w Polsce powszechnego obyczaju codziennego noszenia krótkich spodni przez dorosłych mężczyzn nie jest jednym z wyrazów tego zjawiska?
W „Kryształowym pałacu” wydanym w 2004 roku Sloterdijk opowiada o świecie po globalizacji. Pierwsza część książki jest obrazem historycznego procesu pre-globalizacji, który jego zdaniem rozpoczął się wraz z pierwszymi odkryciami geograficznymi, od Magellana i Kolumba i od upowszechnienia się żeglugi morskiej i oceanicznej. Naruszyło to statyczną strukturą świata średniowiecznego. Od tego czasu rozpoczął się nieustanny ruch o charakterze jednostajnie przyspieszonym, którego konsekwencją jest migotliwy i niestabilny, a przy tym matrixowy obraz naszej teraźniejszości. Sloterdijk krok po kroku bada poszczególne segmenty postrzeganych zjawisk – między innymi zmianę wewnętrznej przestrzeni świata w kapitalizmie, czego emblematycznym wyrazem może być sytuacja w której „mało brakuje, by Reiner Maria Rilke spotkał Adama Smitha”, przewartościowanie wszystkich wartości, którym rządzi nadrzędny mechanizm absolutyzacji zasady zbytku. Wyparła ona dawną konstytutywną w cywilizacji zasadę skromności i oszczędności.
Kluczowym dla wymowy i sensu książki Sloterdijka jest tytułowy esej „Kryształowy pałac”. Określenie to jest nawiązaniem do londyńskiego „Crystal Palace”, ustawionego w 1851 roku na wystawę światową. Sloterdijk wykorzystał figurę „kryształowego pałacu” jako alegorię współczesnej cywilizacji europejskiej, dla której jest on swoistą cieplarnią, chroniącą dobrobyt, komfort jej mieszkańców, zwycięzców obecnej fazy globalizacji, przed żywiołami szalejącymi na zewnątrz. Sloterdijk zwraca uwagę, że do bram obecnego „Kryształowego Pałacu” dobijają się miliony przegranych. Nie chcą być już oni pokornymi imigrantami wykonującymi najskromniejsze zajęcia na ulicach Paryża, Londynu czy Rzymu. Miliony takich jak oni napierają z potężną siłą na „Kryształowy pałac”. Sloterdijk stawia więc proste pytanie: czy pałac przetrwa, a jeśli nie, to ile mu jeszcze zostało policzonych lat. O Polsce Sloterdijk nie wspomniał, ale nie ulega wątpliwości, że naszego kraju, który został wpuszczony do Kryształowego Pałacu dokładnie w roku wydania dzieła niemieckiego filozofa, dotyczą identyczne pytania.
——————————————————-
Peter Sloterdijk – „Kryształowy pałac”; Wydawnictwo Krytyki Politycznej; Warszawa 2011r.
