Krzysztof Lubczyński – „Lalka” – nasza współczesna

0
406

Krzysztof Lubczyński


„Lalka” – nasza współczesna

„Lalkologia”, by w ten nieco żartobliwy sposób nazwać tę domenę badań historyczno-literackich, która zajmuje się „powieścią z wielkich pytań epoki”, „Lalką” Bolesława Prusa, dopracowała się już całkiem pokaźnej liczny publikacji naukowych i eseistycznych. Przez lata badania nad „Lalką” mieściły się niemal wyłącznie w ramach polonistycznych prac badawczych nad pozytywizmem, ale od czasu ukazania się eseju Olgi Tokarczuk „Lalka i perła”, powieść Prusa stała się także domeną zainteresowań autorów spoza kręgu historyków i teoretyków literatury, w tym między innymi psychologów, psychoanalityków, filozofów, antropologów, filmoznawców, anegdotystów itd. „Lalka” stała się obszernym terenem badań, na którym pracują badacze i autorzy różnorodnego autoramentu.

Dziś, po ponad stu dwudziestu latach od ukazania się „Lalki” (1887-1889) i po całkowitym zwietrzeniu kontekstów  społecznych, politycznych i obyczajowych współczesnych Prusowi, widać wielkość tej powieści jak na dłoni. Nie jest ona już dla nas powieścią realistyczną, tak jak nią mogła być – choć nie w pełni – w czasie, gdy się ukazała. Nie mogąc konfrontować świata powieści z przybliżonymi nam choćby odrobinę realiami, tracimy wymiar realistyczny „Lalki” zyskując w zamian w pełni obraz wymiaru artystycznego i egzystencjalnego tej powieści. Autorem „Spotkań z „Lalką” jest Józef Bachórz, jeden z najwybitniejszych znawców arcydzieła, autor m.in.  wstępu do najważniejszej krytycznej edycji powieści wydanej kilkanaście lat temu przez Ossolineum. Jego – jak brzmi podtytuł – „Mendel studiów i szkiców o powieści Bolesława Prusa” rozpoczyna się od studium „Powieść z krainy arcydzieł. Rozmyślanie introdukcyjne” i stanowi błyskotliwą syntezę opinii o „Lalce” samego Bachórza jak i poglądów innych na tę powieść. Dalej następują studia i szkice o problematyce szczegółowej, w tym o takich zagadnieniach jak kwestia polskości w „Lalce”, zagadnienia ekonomiczne i pieniężne, czy o niektórych fragmentach narracji (pojedynek Wokulskiego  z Krzeszowskim jako epifenomen szerokiego spektrum zjawisk w świecie przedstawionym powieści) i o postaciach takich jak Rzecki, Szuman, Suzin czy Tomasz Łęcki. Nieatrakcyjnie, bo krańcowo technicznie i specjalistycznie brzmiący dla niespecjalistycznego czytelnika tytuł szkicu „Nieco o tytułowaniu postaci i o zwrotach adresatywnych” kryje w sobie fascynujące studium o „Lalce” jako o powieści, w której nie ma ani jednego zastygłego w jednoznaczności sądu o jakimkolwiek człowieku, co osiągnął Prus poprzez system ukazywania postaci we wzajemnych lustrzanych wizerunkach. Studium „Gdzie Bóg, gdzie diabeł? Z kwerend po „Lalce” Prusa i „Nad Niemnem” Orzeszkowej” Bachórz analizuje rolę figur Boga i diabła w obu dziełach. Szkic ostatni, „Nad tekstem „Lalki” jest nad analizą ingerencji carskiej cenzury w tekst Prusa, co objawia nie tylko technikę działania tego urzędu, ale także ideologię państwa, którego był ważnym ramieniem instytucjonalnym.

 

„Spotkania z „Lalką” Bachórza nie są pierwszym dziełem analitycznym, które uzmysławia czytelnikom nieprzebrane i dotąd niewyczerpane bogactwo artystyczne, duchowe, egzystencjalne powieści. Być może jednak jak żadna inna praca z zakresu „lalkologii”  uświadamia nam tak dobitnie, że powieść ta zamiast w miarę upływu lat blaknąć i przygasać, jarzy się coraz jaśniejszym płomieniem, który pożywkę znajduje w „przyrastaniu” do tego arcydzieła coraz to nowych, współczesnych znaczeń.

„Na początku wieku XXI staje się jasne, że spośród powieści polskich wieku XIX „Lalka” wyrasta nad przeciętność nie tylko swojego czasu macierzystego i że znajduje to wyraz w fascynacjach nią kolejnych pokoleń pisarzy, krytyków i historyków literatury (…)” – podkreśla we wstępie J. Bachórz.

Wygląda na to, że „Lalka” niezmiennie jest wielką „powieścią z wielkich pytań” także  obecnej „naszej epoki” i że krynoliny pań, cylindry i surduty panów oraz powozy konne ani na jotę nie odbierają jej współczesnych sensów.


Józef Bachórz – „Spotkania z „Lalką”, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2010

Reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Proszę wprowadź nazwisko