Erich Lütkenhaus jako aluchromista
czyli na aluminium malowane…
Z artystą Erichem Lütkenhausem
rozmawiał przed kilkoma laty Karl Grenzler
Karl Grenzler: – Jesienią tego roku będzie Pan obchodził swój 83. jubileusz. Z tej okazji odbędzie się w Gustav-Lübcke-Muzeum w Hamm otwarcie wystawy retrospektywnej z Pańskiej 60. letniej działalności artystycznej. Na wystawie znajdą się między innymi wielkoformatowe aluchromie, które mnie szczególnie interesują. Kiedy i przy jakiej okazji dowiedział się Pan pierwszy raz o malarstwie na aluminium?
Erich Lütkenhaus: – Podczas pobytu u mojego przyjaciela w Antwerpii zapoznano mnie z właścicielem galerii „Kunstkamer”. Od niego właśnie otrzymałem zaproszenie do wzięcia udziału w wystawie, której otwarcie nastąpiło na początku 1962 r. Pokazałem tam kolorowe monotypie, które zostały omówione przez krytyka sztuki de Knodder (radio Antwerpia). Poprzez niego zawarłem znajomość z właścicielem galerii Van Loo & Heyndrickx, gdzie po raz pierwszy zobaczyłem kolorowe tafle aluminiowe. Van Loo, który był równocześnie menedżerem programowym grupy artystycznej, złożył mi podczas dłuższej rozmowy propozycję współpracy z belgijskimi kolegami malującymi na aluminium. Przyjąłem tę ofertę i w brukselskim atelier (Boulevard Baudouin, 18) poznałem malarza Rafa Cleeremansa i innych kolegów. Od 1963 r. pracowałem z nimi w „groupe des aluchromistes belges – groep der belgische aluchromisten“.
– Proszę mi opowiedzieć o początkach, powstaniu malarstwa aluchromiczgo i o utworzenia grupy artystycznej?
– Malarze Raf Cleeremans i Pierre Leloup byli młodymi artystami, którzy przy swoich malarskich i drukarskich eksperymentach użyli także srebrnobiałego papieru, przekazanego im do dyspozycji przez Raoula van Loo z fabryki czekolady jego ojca. Papier nie odpowiadał ich oczekiwaniom, postanowili więc szukać innych materiałów. Doświadczenia, które nabyli w pracy z tym papierem doprowadziły do pomysłu zastosowania aluminium jako nośnika obrazu. Artyści rozwinęli z pomocą przemysłowej technologii produkcyjnej malarstwo na anodowo utlenionym aluminium. Raoul van Loo zainteresował tą techniką malarską innych artystów, do których należeli także profesorowie akademii i zaprosił ich do współpracy w Brukseli, gdzie wkrótce potem powstała grupa artystyczna aluchromistów.
– Jakie właściwości musi posiadać tafla aluminiowa – jako nośnik obrazu – by zachowała stabilność? To dotyczy szczególnie większych obrazów i elementów ściennych, które następnie zostają zestawiane w większą całość.
– Aby osiągnąć stabilizację tafli aluminiowych, profiluje się podczas procesu przygotowawczego podwójnie krawędzie. Dzięki nabytemu profilowi stają się same w sobie odporne na zniekształcenia, przestają być płaskie, nabierają objętości. Tylne zakrzywienie służy równocześnie jako pomoc w zawieszaniu. Wyprofilowane tablice mogą się nawzajem łączyć i to umożliwia ich budowlano-techniczny montaż.
– A sama technika, warunki, założenia malowania na aluminium?
– Malowanie na aluminium powinno zacząć się bezpośrednio po nałożeniu anodowej warstwy tlenkowej, ponieważ chłonność powierzchni ustępuje po niewielu godzinach i pigmenty przestają być wchłaniane do głębszych warstw. Aby zaoszczędzić czas, dobrze jest sporządzić wcześniej rysunek na tekturze i przenieść obrysy formy na część malowaną.
Barwniki mieszane w dymethyloformamidzie lub acetonie stają się atramentowo płynne i takie rozprowadza się pędzlem na poziomo ułożonej powierzchni. Przez powolne parowanie dymethyloformamidu pigmenty przenikają głęboko w warstwę aluminium. Po wyparowaniu płynnych barwników można na wysuszonej powierzchni farby rysować pisakiem linie i szrafy. Następnie tak przygotowaną powierzchnię zamalowuje się czarnym kolorem, tak, że wdziera się on pomiędzy struktury pisakowego tłuszczu do warstwy tlenkowej i poprzez to pokrywa nałożone warstwy farby. Po zakończeniu tego procesu zamalowane tafle poddawane są w zakładzie produkcyjnym gotującej kąpieli wodnej. Trwa to ok. 30 minut, aż do skroplenia pary wodnej, przez co zamyka się anodowo naniesiona warstwa. Dzięki końcowemu procesowi czyszczenia usuwana jest naniesiona pisakiem warstwa tłuszczu, tak że widoczne stają się struktury kolorów.
– Dzięki czemu grupa belgijskich Aluchromistów znalazła uznanie? Czy jej prace prezentowane były także w innych krajach europejskich?
– Cleeremans wystawił w grudniu 1961 r. swój czterometrowy sześcian aluchromiczny na Rogierplein w Brukseli. To był początek czynności wystawowej, która najpierw odbywała się w galeriach krajowych. W 1963 r. młodzi malarze wzięli udział w “Biennale Młodszych” w Paryżu, gdzie w pawilonie belgijskim pokazali m.in. obrazy aluchromiczne. W tym samym roku artyści należący do grupy mieli wystawę w Związku Sztuki (Kunstverein) w Monachium następnie, w “Galeria Belarte”, w Barcelonie. Ta ostatnia – wzbudziła zainteresowanie artystów hiszpańskich, co doprowadziło do założenia ” grupy aluchromistów hiszpańskich”. Wiosną 1963 r. brałem udział w tych wystawach jeszcze jako gość, później już jako członek grupy.
– Kiedy i dlaczego zakończył Pan współpracę z brukselskim atelier, by kontynuować malowanie tą techniką we własnej pracowni?
– Po pięciu latach naszej działalności zaczęły się trudności finansowe grupy. Do tego dołączyły kłopoty natury zdrowotnej związane z nośnikiem barwników. Dlatego też niektórzy artyści zaprzestali malować tą techniką. Po powrocie do Westfalii, nadal zajmowałem się malowaniem techniką aluchromii. Przez Centralę Aluminium w Düsseldorf otrzymałem adresy firm, które produkowały pigmenty, odpowiadające wymogom malarstwa na aluminium. W pobliżu mojej pracowni udało się znaleźć zakład, który stosował metodę utlenienia anodowego, co umożliwiło mi podejmowania się zleceń architektonicznych dla budownictwa prywatnego i publicznego. Niemiecka Centrala Przemysłu Aluminiowego zainteresowała się moimi pracami i w swoim pawilonie na Targach w Hanowerze, w kwietniu 1963 r. wystawiła mój tryptyk aluchromiczny. Kiedy w międzynarodowym czasopiśmie fachowym “Aluminium” opublikowałem artykuł na temat nowej techniki malarskiej, otrzymałem z austriackiego Instytutu Rozwoju Gospodarki w Linz ofertę objęcia funkcji nauczyciela akademickiego, którą pełniłem w latach 1968 i 1969.
– Proszę podać mi tytuł któregoś z interesujących obiektów aluchromicznych, który został wykonany w Pana pracowni?
– W 1970 r. odwiedził mnie kolega szkolny, który jako misjonarz przebywał w Nowej Gwinei. W rozmowie – zaproponował mi artystyczne przekształcenie nieużywanego tabernakulum, które chciał postawić w swoim kościele misyjnym w Unei. Przezornie zwrócił mi uwagę, żeby użyć tylko takiego materiału, którego nie byłyby w stanie zniszczyć białe mrówki. Narysował mi symbole, które przedtem umieszczone były na domu duchów – świątyni tubylców. Miałem użyć tych właśnie znaków, aby połączyć starą wiarę z nową. Tabernakulum określił jako “Dom Ducha Świętego”. Tabernakulum otrzymało w warsztacie aluminiową obudowę i zostało przeze mnie ozdobione techniką aluchromiczną. Jak mi wiadomo, stoi jeszcze do dzisiaj w kościele misjonarskim Unea w Nowej Gwinei.
– Do jakich osiągnięć doprowadziła wspólnota grupy?
– Artyści postanowili malować nieznaną dotąd techniką. Z poszukiwań, badań i praktycznych zastosowań powstała wspólnota interesów, która wymieniała między sobą doświadczenia. To był związek techniczno-artystyczny, który motywował grupę roboczą. Odnowa sztuki, jaką znamy z grup artystycznych w sensie historii sztuki, nie miała tu miejsca. Pomimo tego, malarstwo na aluminium zostało uznane za fresk dwudziestego wieku i udany projekt współpracy między sztuką i przemysłem.
Luty 2007
- Erich Lütkenhaus
1924 urodzony 28.08. w Dülmen – Hiddingsel
2010 zmarł 31.10. w Hamm
1947-1950 Szkoła Dzieła Artystycznego Dortmund w Lünen, zamek Buddenburg, pod kierunkiem prof. Waltera Herrichta
1948 czteromiesięczne stypendium w Anglii jako wyróżnienie Szkoły Dzieła Artystycznego Dortmund
1950-1951 Warsztat malarstwa na szkle (witrażu) i mozaiki, Wilhelm Derix, Düsseldorf – Kaiserswerth
1951-1952 Wyższa Szkoła Sztuk Pięknych, Hamburg, pod kierunkiem prof. Ortnera i prof. Wernera Haftmanna
1963-1964 Pracownia belgijskich aluchromistów, Bruksela, członek “Groupe Aluchromistes Belges”
1964 film o malarstwie na anodowo utlenionym aluminium, ZDF, Bruksela / Belgia
1967-1968 powołanie na katedrę Instytutu Rozwoju Gospodarczego, Linz, Austria
1973-1988 wychowawca sztuki w gimnazjum, Hamm
1984-1985 stypendium Towarzystwa Aldegrevera, Münster
1989-1991 docent na Uniwersytecie Folke i sogn og fjordane Floro, Norwegia
1989 uhonorowanie w ratuszu miasta Hamm
1989 nadanie Talerza Herbowego miasta Hamm
1994-2002 kierownictwo Akademii Letniej miasta Hamm dla studentów Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Instytutu Pedagogiczno-Artystycznego, Kalisz, Polska
1998-2004 wykłady gościnne na UAM Poznań, Instytut Pedagogiczno-Artystyczny, Kalisz, Polska
1998 nadanie Medalu Kultury kraju Górna Austria w Linz
2001 Krzyż Zasługi dla Republiki Federalnej Niemiec
2004 wykłady gościnne na Uniwersytecie Sztuk Pięknych Linz, Austria;
2004 przemianowanie Akademii Letniej miasta Hamm dla studentów z Kalisza na Erich-Lütkenhaus-Sommerakademie
2006 ustanowienie nagrody Ericha Lütkenhausa „Ars Universitatis“, Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytutu Pedagogiczno- Artystycznego, Kalisz, Polska
2009 odznaczony Srebrnym Medalem Honorowym miasta Hamm
Członkostwa:
Członek honorowy Związku Artystów Zachodnionemieckich, Bochum
Członek honorowy Stowarzyszenia Sztuki, Hamm
Członek Westfalskiego Związku Artystów, Dortmund
Członek Okręgowego Związku Artystów Beckum-Warendorf
