Krzysztof Lubczyński
Papiery po Grossmanie
Blisko dwa lata po ukazaniu się polskiego przekładu „Życia i losu”, opus magnum Wasilija Grossmana, wielkiej panoramy życia ZSRR przede wszystkim w okresie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, pojawiła się właśnie w Polsce książka Fiodora Hubera, przybranego syna Grossmana, „Wasilij Grossman. Pamięć i listy”.
Huber dokonał przeglądu papierów pozostałych po zmarłym w 1964 roku Grossmanie, dzienników, listów, notatek.
Wybrał najciekawsze i najbardziej wartościowe składając z tego książkę, relatywnie niewielką, ale w sposób pasjonujący uzupełniającą obraz losu i dzieła pisarza – było nie było – radzieckiego, choć do ustroju radzieckiego ustosunkowanego nader sceptycznie i z tego powodu przez lata skazanego na milczenie. To dlatego wydawnictwa polskie czasów PRL, tak często gorliwe w promowaniu literatury radzieckiej nawet niewysokich lotów, utworami Grossmana czytelników nie indagowały.
Huber nie jest literaturoznawcą ani literatem. Jest emerytowanym technikiem rangi naukowej, specem od przemysłu ciężkiego. Wziął sobie jednak do serca wagę dzieła swojego ojczyma i stał się kustoszem jego pisarskiej spuścizny i pamięci po nim. „Pamięć i listy” jest skonstruowana tak, że między obszernymi fragmentami zapisków, listów i fragmentów prozy Grossmana pomieszczone są uwagi, komentarze i objaśnienia Hubera. Tym, co jest w tej książce szczególnie cenne i pasjonujące, to obraz codziennego życia w ZSRR czasów przedwojennych, w okresie wojny i po wojnie. Z drobin szarej codzienności układa się obraz niby banalny, a jednak podskórnie przeniknięty dokonującą się wokół tragedią i grozą egzystencji. Tytułowa „pamięć” uwierzytelniona jest setkami pasjonujących szczegółów dotyczących życia politycznego, społecznego i ekonomicznego w stalinowskim a potem chruszczowowskim ZSRR, a także zawsze interesującymi personaliami. „Pamięć i listy” to pasjonująca kronika straszliwej epoki i dokument myślenia oraz odczuwania wybitnego pisarza, którego odkryto dla nas tak bardzo późno, choć z uwagi na wartość artystyczną jego dzieła, na pewno nie za późno.
Fiodor Huber – „Wasilij Grossman. Pamięć i listy”, przekład i przypisy J. Czech, wydawnictwo WAB, Warszawa 2011
