Krzysztof Lubczyński
40 lat minęło…
Swoją klasyczną już pracę, „Socjalizm – utopia w działaniu” Zygmunt Bauman, dziś jeden z najwybitniejszych myślicieli europejskich, zajmujący się fenomenem postmodernizmu (który, nawiasem mówiąc, okazał się nie przejściową modą intelektualną, lecz realnym, pogłębiającym się procesem cywilizacyjnym), napisał po angielsku, na emigracji, niedługo po wydarzeniach marcowych 1968 roku w Polsce. Była ona wyrazem ostatecznego, głębokiego rozczarowania realnym socjalizmem zainstalowanym w Europie Wschodniej przez ZSRR w 1944 roku.
Ustrój ten, wbrew nadziejom kilku generacji lewicowych intelektualistów, nie przyniósł masom pracowniczym ani dobrobytu ani socjalistycznego humanizmu, za to ograniczył swobody obywatelskie i wolność słowa, rzeczywisty wyzysk kapitalizmu zastąpił wyzyskiem uprawianym przez partyjną biurokrację systemu, a w momentach społecznych buntów sięgał po broń, aby je spacyfikować. Ideologia lewicowa, która na Zachodzie stała się elementem społecznej kontestacji i kontrkultury, w krajach bloku radzieckiego, w tym w Polsce, zamieniła się w spetryfikowany rytuał uprawiany przez heroldów systemu przy użyciu m.in. tzw. nowomowy. Okazało się, że generująca cenne wartości nonkonformistyczne, gdy była w roli opozycji czy potencjalnego projektu, ideologia socjalistyczna u władzy zamieniała się w brutalną ideokrację i traciła całą swoją moc twórczą, z wyjątkiem, do czasu, mocy utrzymywania władzy siłą. Tematem książki Baumana jest właśnie całość tego procesu degeneracji utopii. Rozważa on socjalizm jako próbę wprowadzenia utopii w życie, zastanawia się nad historycznym miejscem socjalizmu, nad jego relacją do zasad zdrowego rozsądku, do kultury i bada strukturę utopii socjalistycznej. Obecna edycja „Socjalizmu. Utopii w działaniu” jest pierwszym polskim jej wydaniem. Z. Bauman uznał więc za celowe uzasadnić sens wydania jej w Polsce po ponad 40 latach od powstania dzieła, w którym nie dokonał żadnych korekt mimo to, że nie wszystkie zawarte w nim diagnozy w pełni wytrzymały próbę czasu. Sama zaś utopia a raczej tryb uprawiania utopii, uległ radykalnej zmianie – upadły utopie zbiorowe, takie jak komunizm, za to nastąpiła prywatyzacja utopii. Człowiek ma dziś dojść do szczęścia nie wraz z masami pracującymi miast i wsi, lecz sam, egoistycznie, kierując się choćby wskazaniami tabloidów. Wydaje się to ułudą szczęścia bodaj nie mniejszą niż ułuda komunizmu. Tekst książki został uzupełniony przez autora posłowiem „Czterdzieści lat później” i aneksem „Komunizm:czas na postmortem” i właśnie z tej konfrontacji klasycznej pracy sprzed dziesięcioleci z oglądem spraw z perspektywy pierwszej dekady XXI wieku jest źródłem największej satysfakcji z lektury książki Zygmunta Baumana.
Zygmunt Bauman – „Socjalizm. Utopia w działaniu”, , przekład Michał Bogdan, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010
